TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 2

İngiltere’de 1928’de, Fransa’da 1944’te, İtalya’da 1946’da, İsviçre’de 1971’de kadınlar eşit oy hakkına sahip olmuşlardır.

Halk jürileri yılda 200 kez toplanıyordu. Jüri üyelerinin sayıları ise davanın konusuna göre değişiyordu. Örneğin; değeri 1000 drahmi altında bulunan hukuk davaları 201, daha yukarı olanlar ise 401, 501 kişilik jürilerde görüşülürdü. Büyük siyasi davalara ise daha çok kişiden oluşan jüriler bakıyordu.

Charles de Gaulle (1890-1970) Fransız asker ve siyasetçidir. II. Dünya Savaşı sırasında alınan Alman yenilgisi üzerine Londra’da Özgür Fransa hareketini başlatmıştır. 1944’te Fransa’nın Alman işgalinden kurtulmasının ardından da Fransız Hükümeti’nin başkanlığını üstlenmiştir.

Demokrasi algısı ve uygulanma biçimi yere ve zamana göre farklılıklar göstermiştir. Uygulamadaki farklılık; uygulanan toplumun toplumsal yapısından, kültürel birikiminden ve ihtiyaçlarından kaynaklanmıştır. Klasik demokrasi; 

• Parlamenter Sistem, 

• Başkanlık Sistemi 

• Meclis Hükümeti Sistemi olmak üzere üç şekilde uygulanmıştır.

Kral William geleneksel feodal düzeni benimsemiş, onu kendine özgü eklemlerle sürdürmeyi uygun bulmuş hatta kendisini geleneksel meclis olan Witan Meclisi’ne kral olarak onaylatmıştır.

I. Charles 1628’de Haklar Dilekçesi(Petition of Rights) olarak tarihe geçen belgeyi kabul etti.

Haklar Beyannamesi (Bill of Rights)’ne göre; yasa yapma, vergi koyma yetkisi parlamentoda olacak, kanunsuz vergi alınmayacak, Parlamento üyeleri serbest seçimle seçilecek, Parlamentoda tartışma özgürlüğü olacaktır.

Siyasal partiler 1832’de seçim sisteminde yapılan değişiklikten sonra ortaya çıkacak ve Tory’ler Muhafazakâr Parti’ye, Whigs’ler ise Liberal Parti’ye dönüşecektir.

Mustafa Kemal Paşa konuyu 31 Ekim’de toplanan I. Müdafaa-i Hukuk Grubu (I. Grup) toplantısına götürdü ve burada Saltanatın kaldırılmasının zorunlu olduğunu belirtti. Ayrıca Keçiören’de Saltanat’ın kaldırılacağından kaygı duyan Rauf Bey’i de odasına çağırarak, Saltanat ile Hilafeti birbirinden ayıracaklarını söyledi ve ondan Saltanat’ın
kaldırılması konusunda bir konuşma yapmasını istedi. 1 Kasım 1922’de toplanan TBMM, Saltanatın kaldırılmasını uzun uzun tartıştı. Rauf Bey de Saltanatın kaldırılmasını destekleyen bir konuşma yaptı hatta daha da ileri giderek o günün bayram olmasını istedi. Görüşmeler sırasında Mustafa Kemal Paşa da egemenliğin ulusa geçtiğini, ulus temsilcilerinden oluşan TBMM’den başka bir saltanat makamının olmadığını açıklayarak tarihten örnekler verdi, Hilafet ile Saltanat’ın birbirinden ayrılabileceğine işaret etti.

Oturum başkanı kararın oybirliği ile benimsendiğini belirtirken, bir kişi karşı olduğunu söyledi ve kararın oy çokluğu ile alındığını vurgulamak istedi. TBMM 1 Kasım 1922 günü
şu kararı aldı.
1. Anayasa ile Türkiye halkı, egemenlik ve hükmetme haklarını gerçek temsilcisi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin manevi kişiliğinde bırakılması ve bölünmesi ve verilmesi mümkün olmamak üzere temsile ve doğrudan doğruya kullanmaya karar verdiği için, Misak-ı Milli sınırları içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nden başka hükümet biçimi tanımaz. Buna göre Türkiye halkı, kişisel egemenliğe dayalı olan İstanbul’daki hükümet biçimini 16 Mart 1920’den itibaren sonsuzluğa kadar tarihe karışmış saymıştır.
2. Halifelik yüksek Osmanlı ailesine ait olup, Halifeliğe, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ailenin içinden bilim ve ahlakça en üstün durumda olanı seçilir. Türkiye Devleti Halifelik makamının dayanağıdır.

23 Nisan 1920’de çalışmalarına başlayan TBMM; ittihatçı, itilafçı, İslamcı, Osmanlıcı, liberal, Bolşevik, çiftçi, işçi, tüccar, aşiret reisi, öğretmen, politikacı olmak üzere çok farklı düşünce ve sosyal tabandan ulus temsilcilerini içinde barındırıyordu. Birleştikleri konu; vatanın kurtuluşu idi. Bununla birlikte ilk günlerin heyecanlı havası geçtikten ve milletvekilleri birbirlerini daha iyi tanıdıktan sonra düşünce ayrılıkları kendisini göstermeye başladı. Farklı düşünceler; Tesanüd Grubu, İstiklal Grubu, Islahat Grubu, Halk Zümresi gibi isimler altında toplandı.

6 Aralık 1922’de basına verdiği demeçte Halk Fırkası adıyla bir parti kuracağını açıklayan Mustafa Kemal, parti kurmaktaki amacını dört nokta üzerine oturtmuştu.
1. Kurtuluş Savaşındaki başarıyı siyaset, yönetim ve ekonomi alanında da sürdürmek ve gerekli atılımlarla, devrimlerle tamamlamak,
2. Yeni düzenlemeleri uzun süreli bir programa dayandırmak,
3. Böyle bir programı kişisellikten kurtarmak ve vatandaş çoğunluğunun desteğini sağlamak
4. Kurulacak partiyi halkçılık esasına oturtmak.

Türk tarihine “9 Umde” olarak geçen bu beyannamenin ilk ilkesinde; “Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir. Halkın kendi kendisini idare etmesi esastır. Milletin gerçek ve tek mümessili Türkiye Büyük Millet Meclisidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi dışında hiçbir fert, hiçbir kuvvet ve hiçbir makam millet mukadderatına hakim olamaz” denilerek Cumhuriyetçilik vurgulandı. “Saltanatın kaldırılmasına ve milli egemenliğin asla bölünmez ve vazgeçilmez surette Türk milletinin gerçek ve tek mümessili olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin manevi şahsiyetinde toplanmış bulunduğuna dair 1 Kasım 1922 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde oy birliği ile alınan karar hiçbir surette değiştirilemez prensiptir” denilerek cumhuriyet idaresi pekiştirildi.

Türkiye Devleti’nin rejimi belirlendikten sonra Cumhurbaşkanı seçimine geçildi. Oylama 15 dakika sürdü. Oturum başkanı İsmet (Eker) Bey saat 20:45’te oylamaya katılan 158 üyenin oybirliği ile Cumhurbaşkanlığına Ankara Milletvekili Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın seçildiğini açıkladı. Mustafa Kemal Paşa bu sonuçtan dolayı bir teşekkür konuşması yaptı.

Anayasa tasarısı 9 Mart 1924’te TBMM’de görüşülmeye başlandı. Eleştiri ve tartışmalar başlıca dört nokta üzerinde yoğunlaştı. Bunlar; Anayasanın kurucu meclisçe hazırlanması gerektiği, millet meclisi yanında ikinci bir meclisin de gerekli olduğu, cumhurbaşkanına verilmek istenen meclisi dağıtma yetkisi ve cumhurbaşkanının veto yetkisi idi.

1924 Anayasası iki temel ilke üzerinde inşa edilmiştir. “Cumhuriyet” ve “Güçler
Birliği” esasları baş ilkelerdir.

Hükümet, Takrir-i Sükûn Yasası’nı 6 Mart 1925 günü uygulamaya koydu. Zararlı
ve yıkıcı yayınlarıyla ayaklanmayı doğrudan ya da dolaylı olarak etkiledikleri gerekçesiyle İstanbul’da çıkan Tevhid-i Efkâr, İstiklal, Son Telgraf, Aydınlık, Orak çekiç,
Sebilü’r-reşat, Presse de Soire, İzmir’de Sada-yı Hak, Adana’da Sayha, Trabzon’da İstikbal ve Kahkaha adlı gazete ve dergileri kapattı.

Yargılamaya 26 Haziran’da başlayan İstiklal Mahkemesi suikastın basit bir girişim olmadığı, suikastçıların; TBMM’deki II. Grup üyeleri, eski İttihatçılar ve TpCP üyelerinin birleşerek hükümeti devirmeyi hedefledikleri kanısına varmıştı. 12 Temmuz’da sanıkların savunmalarına geçildiğinde sanıklar arasında yer alan Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Cafer Tayyar Eğilmez mahkeme başkanının “savunma yapacak mısınız” sorusunu “Hayır” diye yanıtlayarak savunma yapma gereği duymamışlardı. Kararını 13 Temmuz 1926’da açıklayan mahkeme heyeti; sanıkları, suikast olayıyla ilgileri yönünden 4 gruba ayırmış, cezaları da buna göre belirlemişti.

Mahkeme ilk gurupta bulunan 15 kişi hakkında idam kararı vermişti. Bunlar; Ziya Hurşit, Gürcü Yusuf, Laz İsmail, Çopur Hilmi, Sarı Efe Edip, Albay Rasim, İsmail Canbulat, Rüştü Dadaş, Ahmet Şükrü, Albay (Ayıcı) Arif, Abidin, Halis Turgut, Hafız Mehmet’ti.

23 Nisan 1920’de çalışmalarına başlayan TBMM; ittihatçı, itilafçı, İslamcı, Osmanlıcı, liberal, Bolşevik, çiftçi, işçi, tüccar, aşiret reisi, öğretmen, politikacı olmak üzere çok farklı düşünce ve sosyal tabandan ulus temsilcilerini içinde barındırıyordu. Birleştikleri konu; vatanın kurtuluşu idi.

Bununla birlikte ilk günlerin heyecanlı havası geçtikten ve milletvekilleri birbirlerini daha iyi tanıdıktan sonra düşünce ayrılıkları kendisini göstermeye başladı. Farklı düşünceler; Tesanüd Grubu, İstiklal Grubu, Islahat Grubu, Halk Zümresi gibi isimler altında toplandı. Bu  ruplardan bazıları geleceğe dönük programlar da hazırlamıştı.

I. Grup’tan aday olmak isteyenler bu 9 ilkeyi kabul ettiklerini belgeleyerek seçimlere girebilmiştir. Halk Fırkası ve Müdafaa-i Hukuk Fırkası adlarının birlikte
kullanıldığı bu seçimlerde; muhalefet seçimlere katılmadığı Mustafa Kemal de
muhaliflere listesinde yer vermediği için Eylül 1923’te yapılan seçimleri Mustafa Kemal önderliğindeki I. Grup kazanmış, böylece Halk Fırkası’nın oluşumuna
giden yol açılmıştır. Milletvekillerinin de katılımı ile parti tüzüğü hazırlanmış
ve 9 Eylül 1923’de yeni Türkiye Devleti’nin ilk siyasal partisi kurulmuştur.