TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Bütün yasaklara ve sıkı denetimlere rağmen eski siyasi partilerin geleneğinden gelen siyasal oluşumların önüne tümüyle geçilemedi ve kısa zamanda siyasi parti kurma aşamasına geçildi. İlk aşamada 15 Mayıs 1982’de, 1980 sonrasının ilk siyasi partisi olarak Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) kuruldu.

Askeri müdahaleden hemen sonra ülke yönetimini, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren’in başkanlığında oluşan Milli Güvenlik Konseyi üstlendi. Beş kişinden oluşan Milli Güvenlik Konseyi’nde Kenan Evren’den başka, Kara Kuvvetleri Komutanı Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun yer aldı.

Askeri müdahaleden kısa bir süre sonra  hükümeti kurmakla görevlendirilen Deniz Kuvvetleri Eski Komutanı Bülent Ulusu yeni Bakanlar Kurulu’nu da oluşturmuştur.

Milli Güvenlik Konseyi 1 Haziran 1981’de bir bildiri yayınlayarak siyasi partilerin eski yöneticilerinin demeç vermelerini ve yazı yazmalarını yasakladı. Aynı zamanda eski siyasetçileri övme, yerme ve eleştirmeye de yasak getirdi. Bu şekilde Milli Güvenlik Konseyi, 12 Eylül 1980 öncesi yaşanan olayların hafızalardan silinmesi konusunda ne denli kararlı olduğunu topluma bir kez daha hatırlatmış oldu. Bu anlayışın bir yansıması olarak da, kısa bir süre sonra, daha önce faaliyetleri durdurulmuş olan siyasal partilerin feshedildiğine dair kanun, 16 Ekim 1981’de Milli Güvenlik Konseyi tarafından onaylandı.

ANAP’ın birinci iktidar döneminde siyasi açıdan belki de en önemli olay, 12 Eylül askeri darbesi sonrasında siyasi yasaklı duruma düşen 1980 öncesinin siyasetçileriyle ilgili olarak yapılan halk oylamasıdır.

20 Ekim 1991 tarihinde yapılan genel seçimlerde beş siyasal parti yüzde onluk barajı aşarak Parlamentoya girmeyi başardı. DYP’nin %27.03 oy oranıyla 178 milletvekili, ANAP’ın %24.01 oy oranıyla 115 milletvekili, SHP’nin ise %20.75 oy oranı ile 88 milletvekili çıkardığı seçimlerde, Necmettin Erbakan’ın genel başkanı olduğu RP%16.88 oy oranı ile 62 milletvekili, Bülent Ecevit’in Genel Başkan olmasıyla yükselişe geçen DSP ise %10.75’lik oy oranıyla 7 milletvekili ile TBMM’de temsil hakkı elde ettiler.

7 Kasım 1982’de yapılan halkoylaması sonucu yüzde 91 civarında kabul oyu alan Anayasa yürürlüğe girdi ve aynı sonuca bağlı olarak Kenan Evren de Anayasanın geçici birinci maddesi gereğince Cumhurbaşkanı seçildi.

1982 Anayasası’nda bazı değişikliklere gidildi. 8 Temmuz 1993’te yapılan değişiklikle radyo ve televizyon yayıncılığıyla ilgili 133. madde yeniden düzenlendi. Böylece, radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek, yasal düzenlemelerle oluşturulacak şartlar çerçevesinde serbest hale getirildi.

20. Dönem TBMM seçimleri 25 Aralık 1995’te yapıldı. Necmettin Erbakan’ın Genel Başkanı olduğu RP’nin %21.38 oy oranıyla birinci parti çıktığı bu genel seçimlerde de, hiçbir siyasal parti tek başına iktidara gelebilecek kadar oy toplayamadı.

Laiklik tartışmalarının, devlet-mafya ilişkilerinin, milletvekili istifalarının, iktidar-muhalefet çatışmalarının yoğun olarak yaşandığı bir dönemde, 28 Şubat 1997’deki Milli Güvenlik Kurulu toplantısında Türk siyasi tarihine damgasını vuracak kararlar alındı.

28 Şubat sürecinde Türkiye’nin siyasal yaşamını belki de en fazla etkileyen gelişme İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 12 Aralık 1997’de Siirt’te düzenlenen bir mitingde yapmış olduğu konuşma nedeniyle “halkı sınıf, ırk, din, mezhep veya bölge farklılığı gözeterek kin ve düşmanlığa tahrik ettiği” gerekçesiyle yargılanarak 10 ay hapis cezasına çarptırılması ve Belediye Başkanlığının düşürülmesidir.

İki partinin bulunduğu 22. Dönem TBMM’nin siyasal gündeminde yer alan önemli konulardan biri 2007 yılındaki Cumhurbaşkanlığı seçimleri oldu. Adalet ve Kalkınma Partisi tarafından aday gösterilen Kayseri Milletvekili Abdullah Gül üzerinde bir uzlaşma sağlanamadı ve sorunu aşmak için erken genel seçim kararı alındı. Erken seçim kararı alınmasında, Cumhurbaşkanlığı seçimiyle ilgili olarak 24 Nisan 2007 tarihinde Genel Kurmay Başkanlığının resmi internet sitesinde yayınlanan ve e-muhtıra olarak adlandırılan bildirinin büyük etkisi oldu. Bu gelişme üzerine, söz konusu bildiriyi kendi iktidarına karşı bir metin olarak değerlendiren Adalet ve Kalkınma Partisi, Meclisten erken seçim kararı çıkardı ve Cumhurbaşkanı seçimini yeni Meclis’e bırakma yolunu seçti.

Bütün yasaklara ve sıkı denetimlere rağmen eski siyasi partilerin geleneğinden gelen siyasal oluşumların önüne tümüyle geçilemedi ve kısa zamanda siyasi parti kurma aşamasına geçildi. İlk aşamada 15 Mayıs 1982’de, 1980 sonrasının ilk siyasi partisi olarak Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) kuruldu. Bu partiyi Anavatan Partisi (ANAP), Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP), Halkçı Parti (HP) ve Refah Partisi (RP) gibi siyasi partiler takip etti.

17 Nisan 1993 tarihinde Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın ani ölümü, siyasetin zirvesinde ciddi bir dalgalanmaya ve taşların yerinden oynamasına neden oldu. 16 Mayıs’ta TBMM’de yapılan oylamada yeterli oy çoğunluğuna ulaşan Süleyman Demirel Cumhurbaşkanı seçildi ve yeni bir dönem başladı. Doğru Yol Partisi Genel Başkanlığına seçilen İstanbul Milletvekili Tansu Çiller, Süleyman Demirel tarafından yeni hükümeti kurmakla görevlendirildi ve bir kez daha DYP ile SHP arasında bir koalisyon hükümeti kuruldu. Tansu Çiller, Cumhuriyet tarihinin ilk kadın başbakanı olarak tarihe geçti.

Ahmet Necdet Sezer’in başkanı olduğu Anayasa Mahkemesi, hakkında kapatılması talebiyle dava açılmış olan RP ile ilgili kararını 16 Ocak 1998 tarihinde açıkladı. Buna göre Anayasa Mahkemesi, Refah Partisi’ni demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı davranarak devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü ve millet egemenliği ilkelerini çiğnediği ve irticai faaliyetlerin odağı olduğu gerekçesiyle kapatmakla kalmadı, aynı karara bağlı olarak Genel Başkan Necmettin Erbakan ile birlikte partinin diğer ileri gelen isimleri olan Şevket Kazan, Ahmet Tekdal, Şevki Yılmaz, Hasan Hüseyin Ceylan, İbrahim Halil Çelik’in milletvekilliklerini, Şükrü Karatepe’nin ise Kayseri Büyükşehir Belediye Başkanlığını düşürerek söz konusu kişilere siyaset yasağı getirdi. Gerekçeli kararın 22 Şubat 1998 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmasıyla Refah Partisi’nin siyasal yaşamı resmen sona ermiş oldu.

3 Kasım 2002’de Türk siyasal yaşamının en düşük katılımıyla gerçekleşen genel
seçimlerden Adalet ve Kalkınma Partisi %34.43 oy oranı ve 365 milletvekili ile birinci parti olarak çıktı ve tek başına iktidara geldi.

2003-2013 yılları arasındaki Adalet ve Kalkınma Partisi’nin iktidarı döneminde, bir başka deyişle Recep Tayyip Erdoğan’ın Başbakanlık yıllarında Türkiye’nin iç ve dış siyasetinde çok ciddi yapısal değişikliklere gidildi. Dış politikada hem Avrupa Birliği ile olan ilişkiler geliştirildi hem de Türk ve İslam dünyasına dönük yeni politik anlayışlar hayata geçirildi. Güneydoğu’daki terörün sona erdirilmesi konusunda da önemli adımların atıldığı yaklaşık 10 yıl boyunca, bir yandan yeni bir Anayasa hazırlanması çalışmalarına hız verilirken, diğer yandan mevcut Anayasada ciddi değişikliklere gidildi.

1982 Anayasası’nda 29 Ekim 2005 tarihinde yapılan değişiklikle 130, 160, 161, 162. ve 163. maddelerde değişikliğe gidildi. Sayıştay’ın denetim kapsamı genişletildi. Yine bütçenin hazırlanması, uygulanması ve kontrolüne ilişkin süreç yeniden düzenlendi. Bu arada Anayasanın 162. maddesindeki “genel ve katma bütçe tasarıları” ibaresi “merkezi yönetim bütçe tasarısı” şeklinde değiştirildi.

İsmet İnönü’nün Atatürk’ün ölümünden sonra Cumhurbaşkanı olduğu dönemde
Türkiye’de tek parti olarak Cumhuriyet Halk Partisi bulunuyordu. Ancak İnönü,
1939 seçimlerinden sonra Meclis’te Müstakil (Bağımsız) Grup adı altında bir grup
oluşturdu. Ardından 18 Temmuz 1945 tarihinde Milli Kalkınma Partisi ve 7 Ocak
1946 tarihinde ise Demokrat Parti kurularak çok partili yaşama geçildi.

Cemal Gürsel’in ‘ikinci Cumhuriyetin kuruluş yılı’ ilan ettiği 1961 yılı içinde
siyasi parti faaliyetleri kısmen serbest bırakıldı. Yeni Anayasa hazırlandı. Seçim
Kanunu yürürlüğe girdi.