TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 7

Cumhuriyet Halk Partisi'nin ilk kurultayı 1919 yılında yapılan Sivas Kongresi olarak kabul edilmiştir. Atatürk, 1927 yılında yapılan ikinci kurultayda yaptığı açış konuşmasında “... Bütün Anadolu ve Rumeliye şamil olmak üzere ilk umumi kongremiz Sivas’ta aktedilmişti” diyerek bu tarihsel saptamayı yapmıştır. Partinin ilk tüzüğü ise 1923 yılında hazırlanmıştır. Doğru cevap B'dir.

Cumhuriyet Halk Partisi’nin dördüncü Büyük Kurultayı 9-16 Mayıs 1935’te Ankara’da TBMM binasında yapılmıştır. Atatürk’ün katıldığı son kurultaydır. Bu kurultaya 384’ü milletvekili ve 160’ı vilayetlerden gelen temsilciler olmak üzere 544 kişi katılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Partinin ilk tüzüğü ise 1923 yılında hazırlanmıştır. Tüzük, Mustafa Kemal Paşa’nın 7 Ağustos - 9 Eylül 1923 tarihleri arasında seçim çevrelerinden gelen milletvekilleri ile yaptığı görüşmeler sonucunda ortaya çıkmıştır. Ayrıca bir program yapılmamıştır. Tüzük; 106 madde ve bir ekten oluşmuş; genel esaslara, parti teşkilatına ve bir de genel maddeye yer verilmiştir. İlk 7 madde “Genel Esaslar”a ayrılmış, Partinin Cemiyetler Kanunu’na göre kurulmuş siyasi bir cemiyet olduğu vurgulanmıştır. Parti; ulus egemenliği, yasa üstünlüğü ve halkçılık ilkesi temeline oturtulmuştur. Doğru cevap E'dir.

CHP’nin “ana vasıfları” olan 6 ilke, 1937 yılında Anayasaya alınarak devletin nitelikleri haline getirilmiştir. Anayasada değişiklik önerisi İsmet İnönü ve 153 arkadaşından gelmiştir. Gerekçede, Anayasa’nın “Türkiye Devletinin bir Cumhuriyet olduğu yazılı olup bununla yalnız Devletin şekli beyan edilmiş olmasıdır. Yeni devletin ilkelerinin; tarihin gerçeklerinden, çekilen sıkıntılardan ve yaşamın gündelik zorunluluklarından çıkarıldığı ve devrimci bir ruhla benimsendiği vurgulanmıştır. Aynı gün, 5 Şubat 1937’de, oylamaya katılan 321 milletvekilinin oy birliği ile Türkiye Devleti’nin cumhuriyetçi, milliyetçi, halkçı, devletçi, laik ve devrimci olduğu saptanmıştır. Doğru cevap B'dir.

CHP’nin 1939 Kurultayı’nda kabul edilen programda büyük değişiklikler yoktur. Yeni programda Giriş ve ilk iki bölüm aynen korunmuştur. En önemli yenilik “köy eğitmenleri” konusudur. Atatürk’ün ulusal ve halkçı eğitim anlayışı doğrultusunda alınan bu karar gereğince; ilköğretimin yaygınlaştırılmasını sağlamak amacıyla öğretmen gönderilmesine olanak bulunmayan köylerin öğretim ve eğitim işlerinde köylüye rehberlik etmek üzere köy eğitmenleri istihdam edilmesi kararlaştırılmıştır. Böylece Köy Enstitüleri’nin de temeli atılmıştır. Kurultay, halkevlerinin yanı sıra halkodalarının açılmasını da programına almıştır. Doğru cevap D'dir.

TBMM, öneriyi 5 Aralık 1934 günü yapılan birleşiminde öncelik ve ivedilikle gündemine aldı. Öneri ile ilgili ilk sözü alan Başbakan İsmet İnönü; “kadınlarımızın Türk tarihindeki haklı yerleri, erkek ile beraber, daima memleketin ve milletin geleceği üzerinde söz ve etki sahibi olmalarıdır. Türk kadını tarihte ne vakit haklı ve itibarlı yerini bulmuş, milletin geleceği üzerinde etkisini gösterebilmişse, erkeklerle beraber karışık ve güç yurt işlerinde el ele çalışabilmiş ise, işte o zaman büyük Türk Ulusu, gücü ile, uygarlığı ile bütün dünyayı kaplamıştır” diyerek, bu hakkın Türk kadınına bir lütuf olarak verilmediğini, Türk ailesinin gelenek ve göreneklerinin bunu gerektirdiğini belirtti. Türk kadının Kurtuluş Savaşı’ndaki katkısına işaret ettikten sonra kadınların bu haktan yoksun kılınması ile ulusun kötürüm kalacağını vurguladı. Kimi milletvekillerinin Türk kadınını öven, yasayı destekleyen konuşmalarının ardından gerekli değişiklikler oybirliği ile kabul edilerek yasalaştı. Yeni yasa ile 22 yaşını bitiren kadın, erkek her Türk milletvekili seçme hakkına sahiptir (madde 10). Otuz yaşını bitiren kadın, erkek her Türk de milletvekili seçilebilecektir (madde 11). Milletvekili Seçim Yasası’nın kimi maddelerindeki “erkek” kaydının yerine de “kadın, erkek” kaydı eklenerek kadınların seçme ve seçilme hakkının önündeki tüm engeller kaldırıldı. Böylece Türk kadını Fransa, İsviçre, İtalya gibi pek çok Avrupa ülkesindeki hemcinslerinden önce seçme ve seçilme hakkına kavuşturuldu. 1935 seçimlerinde 17 kadın TBMM’de yer buldu, ara seçimlerde bir kadın milletvekili seçildi. Böylece 18 kadın milletvekili ile Türk demokrasisi önemli ve büyük bir adım daha atmış oldu. Doğru cevap A'dır.

Sözü edilen tüm gelişmeler Türkiye'de çok  partili yaşama geçişi hızlandırmıştır

Türkiye’nin demokrasi ve çok partili hayata ilişkin kararlılığını Cumhurbaşkanı İsmet İnönü 19 Mayıs’ta; “Memleketin siyaset ve fikir hayatında demokrasi prensipleri daha geniş ölçüde hüküm sürecektir” diyerek gösterdi. Böylece Cumhurbaşkanı İnönü, bir yandan hür dünyaya, demokratikleşme mesajları gönderirken diğer yandan ülke içi siyasi aktörleri yeni döneme hazırlıyordu.

Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ve Bütçe Kanunu görüşmeleri CHP’de tek parti yönetiminden farklı gerekçelerle rahatsız olan bir grubun daha da belirginleşmesini sağladı. Bu grubun birlikte ve ortak bir şekilde hükümete yönelik ilk talebi hak ve hürriyetlerin genişletilmesi isteği yani “Dörtlü Takrir” ile oldu. Haziran 1945’te Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü’nün imzaladığı bu önerge, CHP Meclis Grup Başkanlığı’na verildi.

4 Aralık’ta Çankaya’ya çıkan Celal Bayar, yeni partinin tüzük ve programını Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’ye sundu. Bu gelişmelerin ardından Demokrat Parti (DP), Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan tarafından 7 Ocak 1946’da İçişleri Bakanlığı’na yapılan müracaatla kuruldu. Kurucular, Celal Bayar’ı partinin ilk Genel Başkanı seçtiler.

Siyasetin durumu ve siyasi partilerin tavrını belirleyen Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, bir beyanname hazırlayarak Başbakan Peker ve Muhalefet lideri Bayar’a da gösterdikten sonra 12 Temmuz 1947’de yayınladı.

Beyannamede; meşru bir muhalefetin önemine dikkat çekilerek, iktidarın muhalefete hiç bir şekilde baskı yapamayacağı vurgulanıyordu. Ayrıca, Bayar’ın iddiaları makul görülerek, muhalefete sahip çıkılırken, Başbakan Peker’in iddiaları karşılıksız kalıyordu. Cumhurbaşkanı demokrasiye geçişte kararlı tutumuyla tavrını ortaya koyarken, iktidar ve muhalefet ilişkilerine de yeni boyut kazandırdı. Böylece Cumhurbaşkanı İnönü tavrını ortaya koymuş, siyasetin yeniden yapılandırılmasına yol açacak yeni bir süreci başlatmış oldu.

14 Mayıs gece yarısına doğru gayri resmi sonuçlar açıklanmaya başlandığında siyasette büyük bir sürpriz yaşandı. DP, büyük bir zafer kazanmıştı. En iyimser tahminlerde bile kimse DP’nin bu kadar büyük başarı kazanacağını beklemiyordu. 14 Mayıs 1950 seçim sonuçlarına göre DP, 408 milletvekili kazanmıştı.

Kamuoyu tarafından ordunun askeri müdahale yapabileceği ihtimali ilk kez 1958 yılının ilk günlerinde yaşanan 9 Subay Hadisesi’yle belirdi. Binbaşı Samet Kuşçu, 9 subayın ismini vererek hükümeti değiştirmeye yönelik askeri bir darbe yapılacağı ihbarında bulundu. Kuşçu’nun ihbar ettiği bu subaylar hükümete karşı darbeye teşebbüsten tutuklanarak Askeri Mahkeme’de yargılandılar.

Milli Birlik Komitesinin kararları hızla yerine getirilerek Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’nun cezaları 16 Eylül’de ve Başbakan Adnan Menderes’in cezası ise 17 Eylül 1961’de infaz edildi. Darbe sonrası Demokrat Parti kapatıldı.

Askeri müdahale için bütün riskleri alan ordu, Tümgeneral Cemal Madanoğlu komutasında sabaha karşı 03.30’da harekete geçti. Bir direnişle karşılaşmayan asker, kısa sürede ülkedeki kontrolü ele geçirdi, önce Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ı, sonra bakanları ve en son Başbakan Menderes’i tutuklayarak sivil yönetimi devirdi. Org. Cemal Gürsel askeri müdahalenin başına geçti. Kısa sürede Org. Cemal Gürsel başkanlığında 38 kişilik bir Milli Birlik Komitesi oluşturularak ülke yönetimini eline aldı.

Askerler özellikle laiklikten sapma olduğunu ve DP’nin hızla otoriter bir yönetime gittiğini gördüler. Ayrıca DP’nin ülke sorunlarına çözüm üretmekte zorlanması ve bu nedenle siyasetin tıkanması da askerleri oldukça rahatsız ediyordu.

DP 15 Nisan 1960’ta TBMM’ye bir soruşturma önergesi verdi. Önergede; CHP’nin seçim dışı yollardan iktidara gelmek için ülkede huzursuzluk çıkardığını ileri sürülüyordu. Araştırılması için TBMM’de 15 kişilik bir “Tahkikat Komisyonu” kurulmasını istendi.

Adnan Menderes Hükümeti için 1955 yılı oldukça zor bir yıl oldu. 1954 seçimleriyle Meclis’teki gücü oldukça zayıf olan muhalefet partilerinin, hükümeti denetleme görevini DP Meclis Grubu üstlendi. Parti içi taleplerin dikkate alınmaması ise partideki huzursuzluğu artırdı. 15 Ekim 1955’de on milletvekili DP’den istifa etti. Bu milletvekilleriyle birlikte hareket eden dokuz milletvekili de DP Haysiyet Divanı tarafından partiden uzaklaştırıldı. Böylece DP bir kez daha parçalandı ve Hürriyet Partisi kuruldu.

DP, 1950-1954 döneminde ekonomik yatırımlar yaparak, büyük başarılar elde etti. Türkiye, rekor ekonomik büyüme rakamlarını yakaladı. Ekonomik gelişim, sosyal ve siyasal değişimin önünü açtı. Dönem bir af kanunuyla başladı ve birçok alanda sosyal ve siyasal hakları genişleten düzenlemeler yapıldı. DP, toplumsal hayatta ve ekonomik alanda sağlanan başarıları 1954 seçimleriyle sandığa yansıttı. Cumhuriyet tarihinin en yüksek oy oranına ulaştı.