TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ

Demokrasi kavramı; MÖ.5.yüzyılda Yunan tarihçisi Herodot tarafından kullanılmıştır.

Atina’da yetişkin her erkek Halk meclisinin(Ekklesia) üyesi idi. Kadınlar bunun dışındadır.

KLASİK DEMOKRASİNİN UYGULANMA BİÇİMLERİ Demokrasi algısı ve uygulanma biçimi yere ve zamana göre farklılıklar göstermiştir. Uygulamadaki farklılık; uygulanan toplumun toplumsal yapısından, kültürel birikiminden ve ihtiyaçlarından kaynaklanmıştır. Klasik demokrasi; • Parlamenter Sistem, • Başkanlık Sistemi • Meclis Hükümeti Sistemi olmak üzere üç şekilde uygulanmıştır.

Demokrasilerde sınırsız özgürlük yoktur. Özgürlüklerin sınırlarını yasalar belirler. Temel hak ve özgürlüklerin sınırları başta anayasa olmak üzere temel pozitif hukuk metinlerinde belirlenmiştir. Bunları devlete karşı koruyacak önlemler de alınmıştır. Artık çağdaş demokrasi insan haklarını ölçü almaktadır.

Başkanlık sistemi katı bir güçler ayrılığına dayanır. Yasama Gücü; halkoyu ile belirlenen Senato ve Temsilciler Meclisi’nden oluşan iki meclisli bir Kongre’nin elindedir. Yürütme Gücü ise yine halkoyu ile seçilen başkan tarafından yerine getirilir. Başkan; hem devlet başkanı hem hükümet başkanıdır. O nedenle yürütmeden o sorumludur. Başkan siyasi olarak yasama organına karşı sorumlu olmadığı için ona hesap vermez. Dolayısıyla başkanın ya da onun atadığı hükümetin kongreden güvenoyu alma gibi bir zorunluluğu yoktur. Hükümet üyelerini başkan atadığı için onlar da başkana karşı sorumludur. Başkandan alacakları emir ve talimatları yerine getirirler. Yasama organı hükümeti düşüremediği gibi; hükümet de yasamayı feshedemez. Ancak hükümet her istediğini yapma hakkına da sahip değildir. Üst düzey devlet görevlilerini atarken Senatonun onayını alması gerekir. Buna karşılık başkan da Kongreden geçen her yasayı onaylamak zorunda değildir. Veto etme hakkı vardır. Yasama organının toplanmasına ve çalışmasına başkan müdahale edemez. Yasa önerisi parlamento üyelerinin hakkıdır. Doğrudan başkanın yasa önerme hakkı yoktur. Böyle bir isteğini mesajlarıyla, basına verdiği demeçle ortaya koyabilir.

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778); Fransız yazar ve düşünür. Yurttaşı, ortak benliği, halkı ve devleti yaratan bir “Toplum Sözleşmesi”nin var olduğunu, toplumdaki her bireyin bu sözleşmeye katılması gerektiğini, devletin iktidara değil, halka ait olduğunu savunmuştur.

Devrim öncesi Fransa’da toplum üç sınıfa bölünmüştü. Soylular, Dua edenler (kilise mensupları) ve üçüncü tabaka. Soyluluk irsi idi. Soylu bir aileden dünyaya gelen soylu sayılıyordu. Kral zaman zaman parayla soyluluk unvanı da verebiliyordu. Gücünü topraktan alan soylular adeta devletin sahipleriydi. Bunlar nüfusun % 2’sini oluşturuyorlardı. Yaklaşık 400.000 kişi kadarlardı. Toplumun en gözde ve en imtiyazlı kesimleri bunlardı. Devletin çeşitli sivil ve askeri üst görevlerinin yanı sıra toprakların da % 25’i bunların elinde idi. Köylüleri çalıştırır, gelirlerin büyük kısmını bunlar alırdı. Vergi bağışıklıkları vardı. Merkezden çevreye doğru gidildikçe soylular arasında da yaşam koşulları ağırlaşıyor, sistemden şikâyet edenlerin arttığı dikkati çekiyordu. Dua edenler ise kilise mensuplarıydı. Nüfusun %1’ini oluşturan bu kesim toprağın da %10’unu ellerinde bulunduruyorlardı. Bunlar da devletin sahipleri olarak görülüyorlardı. O nedenle de ayrıcalıklara sahiplerdi. Vergi vermiyorlardı. Sayıları yaklaşık 130.000’i bulan bu kesim içinde de merkezden taşraya doğru gidildikçe refah seviyesinin düştüğü bu nedenle de sisteme karşı tepkili oldukları görülüyordu. Üçüncü tabaka toplumun % 97’sini oluşturan ve içinde büyük çelişkiler yaşanan bir kesimi kapsıyordu (24 milyon civarında). Bunların içinde köylüler, emek gücünden başka bir şeyi olmayan işçiler, küçük bir atölyesi bulunan zanaatkârlar, ustalar, çıraklar, öğretmenler, avukatlar, doktorlar, fabrikatörler, tüccarlar vb gibi üretim ve hizmet sektörünü elinde tutan kesimler yer alıyordu. Soylular ve dua edenler toprağa bağlı oldukları için giderek yoksullaşırken üçüncü tabaka gün geçtikçe ekonomik bakımdan güçlenmişti. Bunlar üretiyor, vergisini veriyor, fakat verginin nereye, niçin ve nasıl harcandığını soramıyordu. Ekonomik açıdan güçlenen bu kesim zamanla eğitimin de gelişmesiyle bilinçlendi. Aydınlanma felsefecilerinin ortaya attığı düşüncelerden de etkilendiler. ‘Yöneticiler yönetme yetkisini görünmez güçlerden değil yönettiği halktan almalıdır’ düşüncesi bu kesim üzerinde etkili oldu ve onları ihtilale hazırladı.

Diğer ülkelerde olduğu gibi Fransa’da da kimi feodal kurumlar ülkenin yönetiminde krala yardımcı oluyordu. Bu kurumların başında Etats Generaux geliyordu. Kral, yılda birkaç kez feodal beylerle toplanarak gerekli gördüğü kararları alırdı. Bu meclisin başlangıçta üyeleri toprak soylularıyla kilise mensuplarının temsilcilerinden oluşuyordu.

Konsüllük yönetimi Fransa'da oluşan yönetim biçimidir.

Maximilien Robespierre; (1758-1794),Fransız İhtilali’nin liderlerinden, hukukçu ve politikacı. Demokrasiyi ve genel oy ilkesini ısrarla savunmuştur.

Demokrasi kavramı; MÖ.5.yüzyılda Yunan tarihçisi Herodot tarafından kullanılmıştır. Doğru cevap D'dir.

İngiltere’de 1928’de, Fransa’da 1944’te, İtalya’da 1946’da, İsviçre’de 1971’de kadınlar eşit oy hakkına sahip olmuşlardır. Türkiye bu ülkelere göre daha geç demokrasiye geçmiş olsa bile 1934’te kadınlara seçme ve seçilme hakkını vererek bu konuda örnek bir ülke olmuştur. Doğru cevap B'dir.

Muhalefet;
Demokrasi tek bir ideolojiye dayanan bir sistem değildir. Demokraside çoğulculuk esastır. Özgürlüklerin sınırlarının en geniş olması nedeniyle demokrasi birbirine karşı düşüncelerin ortaya atılmasına ve bunların örgütlenerek bir biriyle yarışmasına izin vermektedir. Bu nedenle demokraside iktidar ve muhalefet ayrımı en açık bir şekilde kendini gösterir. Doğru cevap E'dir.

Parlamenter sistemin beşiği İngiltere’dir. Oradan başlayarak diğer ülkelere yayılmıştır. Doğru cevap D'dir.

İngiliz kralı çocuk bırakmadan ölünce yerine 1714’te Alman asıllı George I geçti. Yeni kral İngilizce bilmediği için hükümet toplantılarına katılmamaya başladı. Hükümet üyeleri arasında koordinasyonu sağlamak ve alınan kararları krala iletmek üzere hükümet üyelerinden birinin öne çıkmasıyla başbakanlık kurumu oluştu. Doğru cevap A'dır.

Yaşanan iç mücadele toplumu kral yanlıları ve kral karşıtları olmak üzere ikiye bölmüştü. Din ve siyasi özgürlükler yanında ticari özgürlüğü de savunan kral karşıtlarına Whigs’ler dendi. Bunlar gelişerek Liberal Parti’ye dönüştü. Başta Feodal sistemin asli unsuru olan büyük toprak sahipleri ve kilise mensupları olmak üzere kral yanlıları da Tory’ler olarak adlandırıldı. Doğru cevap C'dir.

Üçüncü tabaka toplumun % 97’sini oluşturan ve içinde büyük çelişkiler yaşanan bir kesimi kapsıyordu (24 milyon civarında). Bunların içinde köylüler, emek gücünden başka bir şeyi olmayan işçiler, küçük bir atölyesi bulunan zanaatkârlar, ustalar, çıraklar, öğretmenler, avukatlar, doktorlar, fabrikatörler, tüccarlar vb gibi üretim ve hizmet sektörünü elinde tutan kesimler yer alıyordu. Soylular ve dua edenler toprağa bağlı oldukları için giderek yoksullaşırken üçüncü tabaka gün geçtikçe ekonomik bakımdan güçlenmişti. Doğru cevap E'dir.

14 Temmuz’da monarşinin simgesi olan Bastil tutukevini basarak tutukluları serbest bıraktılar. Böylece ihtilâli başlattılar. Paris’in yönetimini ele aldılar. Kurucu Meclis 4-5 Ağustos’ta ayrıcalıkları kaldırdığını belirterek feodal sisteme son verdi. 26 Ağustos 1789’da da İnsan ve Yurttaş Hakları Beyannamesi’ni yayınlayarak çağdaş demokrasinin dayanaklarını ortaya koydu. Doğru cevap A'dır.

Konvansiyon 1795’te yeni bir anayasa yaptı. Yeni anayasaya göre yürütme yetkisi Direktuvar (Directoire) adı verilen 5 kişilik bir heyete bırakılmıştı. Yasama yetkisi ise biri 150 kişiden oluşan “İhtiyarlar”, diğeri 500 kişiden oluşan “Beş Yüzler” adı verilen iki
meclise verildi. Doğru cevap E'dir.

Klasik demokrasi;
• Parlamenter Sistem,
• Başkanlık Sistemi
• Meclis Hükümeti Sistemi olmak üzere üç şekilde uygulanmıştır. Doğru cevap B'dir.