TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ

1794’de Nizam-ı Cedid Ordusu denilen eğitimli ve donanımlı modern bir ordu kuruldu. Bu yeni ordunun subay ihtiyacını karşılamak üzere 1795’de Mühendishane-i Berr-i Hümayun açıldı.

7 Ekim 1808’de Alemdar Mustafa Paşa’nın liderliğindeki âyanlarla padişah arasında Sened-i İttifak adlı bir belge imzalandı.

Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye halkın sorunlarının görüşüldüğü düzenli bir meclisti.

Padişah, Tanzimat Fermanı’nda amacının eski dönemlerdeki anlayışlardan farklı olarak yalnız din ve devleti değil, ülkeyi ve milleti de kalkındırmak olduğuna dikkati çekmişti. Bu yaklaşım halkın devlet için değil, devletin halk için var olduğu düşüncesinin de ifadesiydi.

Mahalli düzeyde de olsa ülke yönetimine katılma bu yıllarda başladı. Bunun ilk örneği Muhassıllık Meclisleri oldu.

Osmanlı Devleti’nde ilk ve etkin muhalefet örgütü 1865’te kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir.

Anayasaya göre Padişah İslam’ın koruyucusu ve Osmanlı halkının hükümdarıydı. Yürütme kuvvetinin başıydı. Ama yaptığı işlerden sorumlu değildi. Sadrazamın, şeyhülislamın ve Heyet-i Vükelanın tayin ve azil yetkisi de padişaha aitti. Hükümet meclise karşı değil padişaha karşı sorumluydu. Kanun teklif etme hakkı hükümete tanınmıştı. Ancak teklifin kanunlaşması Padişahın onayına bağlıydı.

Meclis-i Mebusan’da 69’u Müslüman, 46’sı gayrimüslim olmak üzere toplam 115 mebus yer aldı.

Prens Sabahattin taraftarları Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’ni, Ahmet Rıza Bey taraftarları Osmanlı Te- rakki ve İttihat Cemiyeti’ni kurdu. Selanik’te askerlerin kurduğu Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ile Mustafa Kemal’in Şam’da kurduğu Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin Ahmed Rıza gurubunu desteklemesi ile Kanun-ı Esasi’nin yeniden ilanını sağlayacak süreç hızlandı.

Meşrutiyetin yeniden ilanı yönündeki baskılara direnemeyen Sultan II. Abdülhamit, 23 Temmuz 1908’de meşrutiyeti yeniden ilan etmek zorunda kaldı.

Yenileşme hareketleri III. Selim’in padişah olmasına kadar programlı bir hale gelemedi. Doğru cevap C dir.

III. Selim döneminin Türk demokrasi tarihine en önemli katkısı meşveret usulünün kurumsallaştırılması oldu. Padişah kendi başkanlığı altında ülkenin ileri gelen devlet adamlarının katıldığı bir Meşveret (danışma) Meclisi topladı. Bu mecliste katılımcılar düşüncelerini özgürce dile getirebiliyor, sorunlar tüm açıklığı ile tartışılabiliyordu. Hatta padişah, yayınladığı Hatt-ı Hümayunlar ile düşüncelerin özgürce ifade edilmesini isteyerek, bu konuda güvenceler de verdi. Meşveret Meclisi karar almayı kişisellikten çıkaran, danışma işini sürekli kılan önemli ve ileri bir adım oldu. Doğru cevap A dır.

Sened-i İttifak kimi hukukçularca hukuk devletine doğru gidişin bir belirtisi, monarşinin meşrutiyete doğru gelişmesi, biçimsel anlamda da olsa kişisel yönetime karşı halk egemenliğine doğru gelişmenin kapısını aralayan belge olarak tanımlandı. Doğru cevap B dir.

Siyasî, hukukî ve iktisadî konuların ele alındığı bu meclisler II. Mahmut döneminde hem nitelik, hem de nicelik açısından geliştirildi.Bu yıllarda kurulan bir başka meclis ise yasama ve yürütme görevini yapmak üzere oluşturulan Meclis-i Hass-ı Vükelâ oldu. Doğru cevap D dir.

Padişah, Tanzimat Fermanı’nda amacının eski dönemlerdeki anlayışlardan
farklı olarak yalnız din ve devleti değil, ülkeyi ve milleti de kalkındırmak olduğuna
dikkati çekmişti. Bu yaklaşım halkın devlet için değil, devletin halk için var
olduğu düşüncesinin de ifadesiydi. Doğru cevap E dir.

1864 yılında çıkarılan Vilayet Nizamnamesi ile oldu. Nizamname ile ülke; vilayet, sancak, kaza ve köy gibi idari birimlere ayrıldı. Birim yöneticilerinin görev ve sorumlulukları belirlendi. Meclis üyelerinin seçimle işbaşına gelmesi yöntemi benimsendi. Bu çerçevede vilayet meclisi üyeleri, tabii üyelerden ve seçimle gelen dört kişiden oluşuyordu. Mülkî amir, memurlar ile ruhani reisler tabii üyelerdi. Seçimle belirlenen dört üyenin ikisi Müslüman, ikisi gayrimüslimdi. Seçilen gayrimüslim üyelerin Müslümanlarla sayısal eşitliği Osmanlı devlet geleneğinde değişim ve gelişimin yansımasıydı. Doğru cevap B dir

Osmanlı Devleti’nde ilk ve etkin muhalefet örgütü 1865’te kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir. Yeni Osmanlıların önde gelen fikir adamları Ali Suavi, İbrahim Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa idi. Doğru cevap D dir.

Kanun-ı Esasi’nin ilanı Balkan sorununu görüşmek için İstanbul’da toplanan uluslararası Tersane Konferansı’nın açılışına denk getirildi. Böylece büyük devletlerin ıslahat bahanesiyle devletin iç işlerine karışmalarının önü alınmaya çalışıldı. Doğru cevap E dir.

5 Ekim 1918’de Talat Paşa başkanlığındaki İttihat ve Terakki Hükümeti Wilson prensipleri çerçevesinde mütareke isteğinde bulundu. 8 Ekim 1918’de Hükümet istifa etti. Yeni kurulan Ahmet İzzet Paşa hükümeti 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’ni imzaladı. Doğru cevap C dir.

Kars, Ardahan ve Batum  Brest-Litowsk Antlaşması ile Türkiye’ye iade edilmişti. İngilizler buraları Ermenilere vermek istiyorlardı.Bölge Müslümanları topraklarının Ermenilerin eline geçmemesi için teşkilatlanmaya ve kongreler düzenlemeye başladılar. Bu amaçla Mondros Mütarekesi’nden hemen sonra 5 Kasım 1918’de Batum, Kars, Ardahan, Oltu, Artvin, Sarıkamış, Iğdır ve Nahcivan ileri gelenlerinin katılımıyla Kars’ta bir Millî İslâm Şurası oluşturuldu. Doğru cevap A dır.