TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ

1 Kasım 1922'de kabul ettiği 308 numaralı "Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin, hukuku hâkimiyet ve hükümraninin mümessili hakikisi olduğuna dair" adlı kararnamesi ile gerçekleşmiştir.Doğru yanıt A'dır. 

Oysa Türk ulusu daha Amasya Genelgesi ile egemenliği eline almış, ulusal egemenlik, TBMM’de “egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” ilkesi ile somutlaşmıştı. Bir yanda ulus egemenliğini temsil eden TBMM ve onun başkanı Mustafa Kemal Paşa “Devlet Başkanı”na ait görevleri yürütürken, öte yanda kişi egemenliğinin simgesi olan Padişah ve onun yürütme organı hükümet aynı anda varlığını sürdürüyordu. Doğru yanıt B'dir.

23 Nisan 1920’de çalışmalarına başlayan TBMM; ittihatçı, itilafçı, İslamcı, Osmanlıcı, liberal, Bolşevik, çiftçi, işçi, tüccar, aşiret reisi, öğretmen, politikacı olmak üzere çok farklı düşünce ve sosyal tabandan ulus temsilcilerini içinde barındırıyordu. Doğru yanıt C'dir.

6 Aralık 1922’de basına verdiği demeçte Halk Fırkası adıyla bir parti kuracağını açıklayan Mustafa Kemal, parti kurmaktaki amacını dört nokta üzerine oturtmuştu.
1. Kurtuluş Savaşındaki başarıyı siyaset, yönetim ve ekonomi alanında da sürdürmek ve gerekli atılımlarla, devrimlerle tamamlamak,
2. Yeni düzenlemeleri uzun süreli bir programa dayandırmak,
3. Böyle bir programı kişisellikten kurtarmak ve vatandaş çoğunluğunun desteğini sağlamak
4. Kurulacak partiyi halkçılık esasına oturtmak.

Doğru yanıt D'dir.

Siyaset, devlet yönetme sanatıdır. Siyaset yaşamında çeşitli düşünceler, görüş açıları elde edilecek sonuçları etkiler. Doğru yanıt E'dir.

Bir devlet şekli olarak Cumhuriyet düşüncesi ilk kez Romalılarla birlikte ortaya çıkmıştır. Fransız İhtilâli ile birlikte modern bir içerik kazanmış; halk/ulus egemenliğine dayanan ve demokrasiyi de içeren bir kavram olarak kullanılmıştır. Doğru yanıt A'dır.

24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanması ile de bu aşamaya ulaşıldı. 16 Ağustos 1923’te açılan TBMM, Başkanlığına Mustafa Kemal Paşa’yı seçti, Rauf Bey’in istifası ile boşalan Başbakanlığı Ali Fethi (Okyar) Bey üstlendi. II. TBMM 23 Ağustos’ta
ilk tarihsel görevini Lozan Antlaşması’nı onaylayarak yerine getirirdi. Doğru cevap B'dir.

Anayasa’da diğer önemli değişiklik 5 Şubat 1937’de yapıldı. 2. maddeye “Türkiye Devleti cumhuriyetçi, milliyetçi, halkçı, devletçi, laik ve inkılâpçıdır” hükmü eklenerek Kemalizm’e anayasal bir nitelik kazandırıldı. Böylece Türkiye Cumhuriyeti’nin ve Türk Devrimi’nin dayandığı temel ilkeler, uyulması zorunlu kurallar olarak devlet sisteminde yerini aldı. Bu değişiklikle 1924 Anayasası Türk Devrimi’nin adeta bir aynası oldu. Doğru yanıt B'dir.

13 Şubat 1925’te Şeyh Sait adında bir Kürt liderinin Genç ilinin Piran Köyü’nde
başlattığı ayaklanma, Türkiye’nin içte ve dışta pek çok sorun yaşadığı bir dönemde patlak vermiştir. Doğru yanıt E'dir.

TBMM 1 Kasım 1922 günü şu kararı aldı.
1. Anayasa ile Türkiye halkı, egemenlik ve hükmetme haklarını gerçek temsilcisi
olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin manevi kişiliğinde bırakılması ve bölünmesi ve verilmesi mümkün olmamak üzere temsile ve doğrudan doğruya kullanmaya karar verdiği için, Misak-ı Milli sınırları içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi
Hükümeti’nden başka hükümet biçimi tanımaz. Buna göre Türkiye halkı, kişisel
egemenliğe dayalı olan İstanbul’daki hükümet biçimini 16 Mart 1920’den itibaren
sonsuzluğa kadar tarihe karışmış saymıştır.
2. Halifelik yüksek Osmanlı ailesine ait olup, Halifeliğe, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ailenin içinden bilim ve ahlakça en üstün durumda olanı seçilir.
Türkiye Devleti Halifelik makamının dayanağıdır.
Böylece TBMM, İstanbul’un işgali gününden geçerli olmak üzere aldığı bu
karar ile ulus egemenliğini perçinledi. Hedeflediği demokrasinin olmazsa olmaz
ilkelerinden birini uygulamaya koydu.

Mustafa Kemal Paşa’nın Müdafaa-i Hukuk Grubu’nu (I. Grup) kurması karşısında muhalefet de birleşerek II. Müdafaa-i Hukuk Grubu’nu (II. Grup) kurmuştu. Teşkilat-ı Esasiye Yasası’nın benimsenmesine karşı çıkan II. Grup üyeleri, Mustafa Kemal’in Başkomutan olması, Sakarya Savaşı’ndan sonra ordunun bir süre savunmada kalması, İcra Vekilleri Heyetinin görev ve yetkileri, Ankara İtilafnamesi, Lozan’da süren konferans gibi konularda I. Gruba muhalefet etmiş, etkili de olmuştu. Bununla birlikte ülkenin ölüm kalım savaşı verdiği bu günlerde iktidar ve muhalefet, vatanın kurtuluşu yolunda ortak hareket etmeyi başarmıştı.

Milletvekillerinin de katılımı ile parti tüzüğü hazırlanmış ve 9 Eylül 1923’de yeni Türkiye Devleti’nin ilk siyasal partisi kurulmuştur. Halk Fırkası’nın Genel Başkanlığına 11 Eylül’de Mustafa Kemal seçilmiş, Genel Sekreterliğine Recep Peker getirilmiştir.

Bir devlet şekli olarak Cumhuriyet düşüncesi ilk kez Romalılarla birlikte ortaya çıkmıştır. Fransız İhtilâli ile birlikte modern bir içerik kazanmış; halk/ulus egemenliğine dayanan ve demokrasiyi de içeren bir kavram olarak kullanılmıştır.

Nitekim Halk Partisi grubunda görüşülen öneriler 3 Mart 1924 günü TBMM’ye
getirildi. Aynı gün çıkarılan 429 sayılı “Şeriye ve Evkaf ve Erkânı Harbiye-i Umumiye Vekâletlerinin İlgasına Dair Kanun” ile din ve ordu siyaset dışında bırakıldı. 430 sayılı “Tevhid-i Tedrisat Kanunu” ile ülkedeki tüm öğretim kurumları Maarif Vekâleti’ne bağlandı. Devrimi yürütecek laik düşünceli gençlerin yetişmesinin önü açıldı. 431 sayılı “Hilafetin İlgasına ve Hanedanı Osmaninin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Çıkarılmasına Dair Kanun”la da laik cumhuriyetin, iktidarı dinsel bir kurum ile paylaşamayacağı düşüncesi pekiştirildi. Yasa ile de Halifelik kaldırılarak Osmanlı ailesinin erkek-kadın üyelerinin ve damatlarının bir daha dönmemek üzere yurt dışına çıkarılmaları kararlaştırıldı.

Fesih yetkisini öngören 25. madde 23 Mart’ta 130 milletvekilinin katılımı ile yapılan oylamada 127 red ve bir çekimser oyla kabul edilmedi. Veto yetkisini öngören 36. madde ise Teşkilatı Esâsiye ve bütçe yasaları dışarıda bırakılarak, ‘ilânı uygun bulunmayan yasaların on gün içinde yeniden görüşülmek üzere’ Meclise gönderilmesi şeklinde yeniden
düzenlenerek benimsendi. Böylece Türk Anayasa Tarihi’nin en uzun süre yürürlükte kalan Anayasası 20 Nisan 1924’te TBMM’de kabul edildi, 24 Mayıs’ta da yürürlüğe girdi.

1924 Anayasası esnek ve geliştirici hükümlere de açıktı. Bu sayede devrimler geliştikçe bu gelişim, yapılan değişikliklerle Anayasaya yansıtılabildi. Bu yönde ilk ve en önemli değişiklik 10 Nisan 1928’de yapıldı. 2. maddede yer alan devletin dininin İslam olduğu hükmü ile 26. maddede TBMM’nin görevleri arasında en başta sayılan “dinsel hükümlerin yerine getirilmesi” yükümlülüğü kaldırıldı.

Anayasa’da ikinci önemli değişiklik ise 5 Aralık 1934’te gerçekleştirildi. TBMM, ulus egemenliğini benimsemesine karşın o güne değin siyasal haklar yalnızca erkekler tarafından kullanılıyordu. Ulusun yarısının temsilcilerini seçememesi ve parlamentoda temsil edilememesi Türk demokrasinin en büyük eksikliği idi. 5 Aralık’ta anayasada yapılan değişiklikle kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi ile bu eksiklik de giderildi. Böylece Türkiye Cumhuriyeti Anayasası pek çok Avrupa ve Asya ülkesinden çok daha önce demokratik bir niteliğe kavuşturulmuş oldu.

13 Şubat 1925’te Şeyh Sait adında bir Kürt liderinin Genç ilinin Piran Köyü’nde başlattığı ayaklanma, Türkiye’nin içte ve dışta pek çok sorun yaşadığı bir dönemde patlak vermişti. İçte iktidar ile muhalefet arasındaki ılımlı hava giderek kaybolmuş, bir iç sorun olarak başlayan Nasturi ayaklanması İngiliz desteği ile bir dış sorun haline gelmişti. Lozan’dan arta kalan Musul sorunu ise Türkiye ile İngiltere’yi savaşın eşiğine getirmişti.

1 Kasım 1922’de toplanan TBMM, Saltanatın kaldırılmasını uzun uzun tartıştı. Rauf Bey de Saltanatın kaldırılmasını destekleyen bir konuşma yaptı hatta daha da ileri giderek o günün bayram olmasını istedi

TBMM 1 Kasım 1922 günü şu kararı aldı: 1. Anayasa ile Türkiye halkı, egemenlik ve hükmetme haklarını gerçek temsilcisi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin manevi kişiliğinde bırakılması ve bölünmesi ve verilmesi mümkün olmamak üzere temsile ve doğrudan doğruya kullanmaya karar verdiği için, Misak-ı Milli sınırları içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nden başka hükümet biçimi tanımaz. Buna göre Türkiye halkı, kişisel egemenliğe dayalı olan İstanbul’daki hükümet biçimini 16 Mart 1920’den itibaren sonsuzluğa kadar tarihe karışmış saymıştır. 2. Halifelik yüksek Osmanlı ailesine ait olup, Halifeliğe, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ailenin içinden bilim ve ahlakça en üstün durumda olanı seçilir. Türkiye Devleti Halifelik makamının dayanağıdır.