TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ

Milli Birlik Komitesi, 1960 askerî darbesinden sonra kurulmuştur.

Verilen maddelerin hepsi 1961 Anayasası'nın özelliklerindendir.

Mutedil Liberal Parti, Cumhuriyetçi Mesleki Islahat Partisi, Musavat Partisi, 1961 seçimlerine katılmak üzere kurulmuş partilerdir. Doğru Yol Partisi ise 1983 yılında kurulmuştur.

Soruda verilen üç madde de doğru bilgiler içermektedir.

Bu haklara ilişkin yasal düzenlemeler Sendikalar Kanunu, Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ile sağlanmış ve 1963 yılında yürürlüğe girmiştir.

12 Mart 1971 muhtırasından sonra Nihat Erim başbakan olmuştur.

Cevdet Sunay'dan sonra Fahri Korutürk cumhurbaşkanlığına gelmiştir.

Türkiye’nin 37. Hükümeti 25 Ocak 1974’te CHP-MSP ortaklığı ile kurulmuştur.

1961 Anayasası’nın işçilere yönelik verdiği haklar 12 Mart 1971 muhtırasından sonra kısıtlanmaya başlanmıştır.

Üçüncü Ecevit Hükümeti başarılı olamayınca Ecevit istifa etmiş ve yerine yine MSP - MHP’nin desteği ile Altıncı Demirel Hükümeti kurulmuştur.

Bir önceki ünitede ayrıntılı olarak ele alındığı gibi Demokrat Parti 7 Haziran
1945’de Cumhuriyet Halk Partisi Meclis Grup Başkanlığı’na Bayar, Menderes,
Köprülü ve Koraltan’ın verdikleri “Dörtlü Takrir”’in kabul edilmemesi sonucunda
yaşanan gelişmelerle kurulmuştu. Demokrat Parti’nin kurulmasından sonra Seçim Kanunu’nda değişiklik yapılarak tek dereceli seçim sistemine geçilmişti.

smet İnönü’nün Atatürk’ün ölümünden sonra Cumhurbaşkanı olduğu dönemde
Türkiye’de tek parti olarak Cumhuriyet Halk Partisi bulunuyordu. Ancak İnönü,
1939 seçimlerinden sonra Meclis’te Müstakil (Bağımsız) Grup adı altında bir grup
oluşturdu. Ardından 18 Temmuz 1945 tarihinde Milli Kalkınma Partisi ve 7 Ocak
1946 tarihinde ise Demokrat Parti kurularak çok partili yaşama geçildi. Milli Kalkınma Partisi daha önce kurulmuş olmasına rağmen pek fazla etkinliği olmamıştı. Bir önceki ünitede ayrıntılı olarak ele alındığı gibi Demokrat Parti 7 Haziran
1945’de Cumhuriyet Halk Partisi Meclis Grup Başkanlığı’na Bayar, Menderes,
Köprülü ve Koraltan’ın verdikleri “Dörtlü Takrir”’in kabul edilmemesi sonucunda
yaşanan gelişmelerle kurulmuştu. Demokrat Parti’nin kurulmasından sonra Seçim Kanunu’nda değişiklik yapılarak tek dereceli seçim sistemine geçilmişti. Açık
oy ve gizli sayım esasına dayalı bu seçimlerin sonucunda Cumhuriyet Halk Partisi birinci parti olmuştu. 1950 yılında çıkarılan yeni bir kanunla seçimlerde gizli
oy - açık sayım esası kabul edilmiş, aynı yıl yapılan seçimleri bu kez Demokrat
Parti birinci parti olarak tamamlamıştı.

Celal Bayar’ın Cumhurbaşkanı, Adnan Menderes’in Başbakan ve Refik
Koraltan’ın Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı olduğu Demokrat Parti’nin başta
basın olmak üzere iç politikada baskı politikası izlemesi, ekonomik sıkıntılar ile
İsmet İnönü’nün katılacağı parti kongrelerinin yasaklanması, verdiği demeçlere yayın yasağı konulması DP iktidarının sonunu getirmiş, Silahlı Kuvvetler 27 Mayıs
1960 yönetime el koymuştur.

27 Mayıs 1960 askeri müdahalesini gerçekleştirenler, 12 Haziran 1960’da 1 sayılı kanunu çıkarttılar. Yeni bir anayasa yapılacağının habercisi olarak değerlendirilebilecek bu kanun ile 1924 Anayasası’nın bazı hükümleri yürürlükten kaldırıldı. Aynı zamanda bir “Milli Birlik Komitesi (MBK)” kurulması öngörüldü. 37 subaydan oluşan bu komiteye Org. Cemal Gürsel başkanlık edecekti. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bütün yetkileri Milli Birlik Komitesi tarafından Meclis açılıncaya kadar kullanılacaktı. Yasama yetkisi
doğrudan Milli Birlik Komitesi tarafından, yürütme yetkisi ise devlet başkanının
atadığı ve MBK tarafından onaylanan Bakanlar Kurulu eliyle kullanılacaktı. Temmuz ayında ise siyasi partilerin il, ilçe merkezleri dışında her ne adla olursa olsun
örgüt kurmaları yasaklandı.

Bu süreçte 27 Mayıs sonrasının ilk büyük işçi mitingi Eskişehir’de gerçekleştirildi. Seçimlerin zamanında yapılacağı açıklandı. İlk işçi kafilesi Almanya’ya gitti. İlk siyasi gençlik kurultayı olan CHP Gençlik Kolları I. Kurultayı toplandı.

İhitilal sonrası kurulan Milli Birlik Komitesi, tek başına iktidar yetkisini kullanıyordu. Bu durum 13 Aralık 1960’a kadar sürdü. Bu tarihte çıkardığı iki yasa ile yetkiyi sivil bir kuruluş olan Temsilciler Meclisi ile paylaşmaya başladı.

1961 Anayasası, “anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı” ilkesini (m.8) kabul
eden katı bir anayasadır. Bir başlangıç bölümü, 157 madde ve 22 geçici maddeden
oluşan 1961 Anayasası o tarihe kadarki Osmanlı-Türk Anayasalarının en uzun
metnidir. Yine hacim bakımından II. Dünya Savaşı sonrasının demokratik anayasalarının (İtalya, Fransa, Federal Almanya vb.) ortalamasının üzerindedir.

Bu Anayasaya dayalı olarak 1963 yılında çıkarılan sendika kurma, toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavt haklarını düzenleyen kanunlarla da çalışma hayatında yeni bir dönem başlayacaktır.

1961 Anayasası 1924’ten farklı olarak iki meclisli bir parlamento yapısı benimsenmiştir. İlki Millet Meclisi, ikincisi ise Cumhuriyet Senatosu adını taşımaktadır. Millet Meclisi; tamamı halk tarafından seçilen 450 üyeden oluşacaktır. Cumhuriyet Senatosu’nda ise üç kanaldan gelen temsilciler bulunacaktır. Bunlar; halk tarafından seçilenler, Cumhurbaşkanı tarafından bir dönem için atananlar ve ömür boyu koşuluyla atanan üyelerdir. Ömür boyu koşuluyla atanan doğal üyeler eski Milli Birlik Komitesi başkan ve üyeleri ile eski Cumhurbaşkanlarından oluşacaktır. Millet Meclisi’ne seçilmek için okuma yazma bilmek yeterli görülürken, Senato için yüksek öğrenim koşulu aranacaktır.

Sosyalist Parti, Mutedil Liberal Parti bunlar arasındaydı. Arkasından Adalet Partisi, Çalışma Partisi, Cumhuriyetçi Mesleki Islahat Partisi, Memleketçi Serbest Parti ilk kurulan partiler oldu. Seçime katılmak için son gün olan 13 Şubat’ta ise yedi parti daha
kuruldu. Bunlar Yeni Türkiye Partisi, Türkiye İşçi Partisi, Güven Partisi, Musavat Partisi, Millete Hizmet Partisi, Muhafazakâr Parti ve Cumhuriyetçi Parti idi. Çok sayıda parti kurulmuş olmakla beraber kapatılan Demokrat Parti’nin mirasına aday iki parti dikkati çekiyordu.