TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ

Askeri darbe sonucunda Kızılay ve Çocuk Esirgeme Kurumu dışındaki bütün
dernekler ile siyasal partiler kapatılırken, Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri İlter
Türkmen NATO ülkelerinin Türkiye’deki Büyükelçilerini topluca makamına davet ederek, ordunun yönetime el koyması hakkında bilgi verdi ve askerî yönetimin “Başta NATO olmak üzere Türkiye’nin dahil olduğu ittifaklara ve anlaşmalara sadık kalacağını, bugüne kadar yürütülmüş olan dış ilişkilerde ve ilkelerde herhangi bir değişikliğin söz konusu olmadığını” açıkladı. Bu açıklamadan da anlaşılacağı gibi 12 Eylül’de geçekleşen askeri darbe sonucunda iç politikada her yönüyle yeni bir yapılanmaya doğru gidilirken, dış politikada eski anlayış ve yaklaşımların devam edeceği gözler önüne serilmiş oldu.

12 Eylül 1980’de kurulan yeni yönetim, bir başka askeri darbenin hazırlamış
olduğu ve Türkiye’deki sorunların kaynağı olarak gördükleri 1961 Anayasası’nı
ortadan kaldırmaktan çekinmedi. Yeni Anayasa için çalışmalara hemen başlandı.
Silahlı Kuvvetlerin ülkeyi tümüyle denetimi altında tuttuğu dönemde, 120’si illerden, 40’ı da Milli Güvenlik Konseyi tarafından seçilen 160 üyeden oluşan Danışma
Meclisi, 27 Ekim 1981’de ilk toplantısını yaptı. Danışma Meclisi’ne üye olmak için,
yükseköğrenim görmüş, 30 yaşını bitirmiş ve 12 Eylül 1980’den önce herhangi bir
siyasal partiye girmemiş olmak gerekiyordu.

Başlangıç, Genel Esaslar, Temel Haklar ve Ödevler, Cumhuriyetin Temel Organları, Mali ve Ekonomik Hükümler, Çeşitli Hükümler, Geçici Hükümler ve Son Hükümler olmak üzere toplam yedi bölümden oluşan 1982 Anayasası ile devletin yeniden düzenlenmesi hedeflendi.

Başlangıç, Genel Esaslar, Temel Haklar ve Ödevler, Cumhuriyetin Temel Organları, Mali ve Ekonomik Hükümler, Çeşitli Hükümler, Geçici Hükümler ve Son Hükümler olmak üzere toplam yedi bölümden oluşan 1982 Anayasası ile devletin yeniden düzenlenmesi hedeflendi. Özellikle yasama-yürütme ilişkileri açısından yeni bir anlayış geliştirildi ve 1961 Anayasası’nda yer alan iki meclisli yapı terk edilerek, yasamanın üstünlüğü yerine yasama-yürütme erkleri arasında denklik öngörüldü. Kanun koyma yetkisi doğal olarak yasama organının tekelinde kalırken, kanun hükmünde kararname uygulamasının genişletilmesiyle yürütme eskiye göre daha da güçlendirildi. Diğer yandan Cumhurbaşkanının yetkileri de arttırıldı.

Cumhuriyet tarihinin en sert Anayasası olarak nitelenen ve her şeyi ayrıntısıyla düzenlemeyi amaç edinen ve bu yüzden de düzenleyici bir Anayasa olarak
tanımlanan 1982 Anayasası ile yürütme güçlendirildi ve 1980 öncesindeki siyasal
tıkanmaları önleyecek bazı tedbirler getirildi. Bu bağlamda Cumhurbaşkanı ve
Meclis Başkanının seçimi kolaylaştırılıp, toplantı ve karar yeter sayısında düzenlemeler yapıldı ve siyasi partilerin grup kurabilmesi için 20 milletvekiline sahip
olma koşulu getirildi.

Bütün yasaklara ve sıkı denetimlere rağmen eski siyasi partilerin geleneğinden
gelen siyasal oluşumların önüne tümüyle geçilemedi ve kısa zamanda siyasi parti
kurma aşamasına geçildi. İlk aşamada 15 Mayıs 1982’de, 1980 sonrasının ilk siyasi
partisi olarak Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) kuruldu. Bu partiyi Anavatan
Partisi (ANAP), Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP), Halkçı Parti (HP) ve Refah
Partisi (RP) gibi siyasi partiler takip etti.

6 Kasım 1983’de 17. Dönem TBMM için yapılan genel seçimlerde Anavatan
Partisi, Milliyetçi Demokrasi Partisi ve Halkçı Parti’ye göre daha fazla oy alarak
tek başına iktidara geldi. Seçimlerde Anavatan Partisi %45.15 oy oranı ile 400 üyeden oluşan Meclis’te 211 milletvekiline sahip olurken, Halkçı Parti % 30.46 oyla
117 milletvekili, Milliyetçi Demokrasi Partisi ise % 23.27 oy oranı ile 71 milletvekili çıkardı. Bu seçimlerde yüzde onluk seçim barajı ilk kez uygulandı ve % 45
civarında bir oy oranına sahip olan Anavatan Partisi % 52’lik bir oranda Meclis’te
temsil olanağı elde etti.

Kısa bir süre önce parlamentoda temsil olanağı elde eden Halkçı Parti’nin %8, Milliyetçi Demokrasi Partisi’nin ise % 6,5’lik oy oranı ile büyük bir düşüş yaşamaları, 12 Eylül yönetiminin her türlü çabasına karşın, toplumun eski siyasilere olan ilgisinin sona ermediğini ve zorlamayla tabansız olarak kurulmuş olan partilerin uzun ömürlü olamayacaklarını gösterdi. Öyle ki, kısa bir süre sonra, Halkçı Parti, 1985 yılında Sosyal Demokrasi Partisi ile birleşip Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) adını alırken, Milliyetçi Demokrasi Partisi 1986 yılında fesih kararı alarak siyaset alanından çekildi.

Anavatan Partisi’nin iktidara gelmesiyle birlikte Türkiye’nin dış politikasında
ve ekonomik politika tercihlerinde ciddi değişiklikler görüldü. Sosyo-ekonomik
ve sosyo-kültürel alandaki gelişmelere bağlı olarak Türk toplumunun değerlerinde de bir farklılaşma ortaya çıktı. Diğer yandan bu rahatlama ortamında bazı yeni
siyasal partiler de kuruluş çalışmalarını tamamladılar. Rahşan Ecevit’in başkanlığında Demokratik Sol Parti (DSP) kurulurken, Muhafazakâr Parti de, Milliyetçi
Çalışma Partisi adıyla siyasi alandaki varlığını devam ettirme kararı aldı.

Görev süresi dolan Süleyman Demirel’in yerine, 16 Mayıs 2000’de dönemin Anayasa Mahkemesi Başkanı Ahmet Necdet Sezer, Meclis tarafından Cumhurbaşkanı seçildi.