TÜRKİYE SELÇUKLU TARİHİ - Deneme Sınavı - 13

Manuel Komnenos, imparatorluğun gücünün son kırıntılarına kadar, varını-yoğunu harcayarak bir ordu toplamış ancak 1176 yılında, II. Kılıç Arslan’la karşı karşıya geldiği Miryokefalon savaşını ve onunla birlikte Anadolu’yu kurtarma ümitlerini de ebediyen kaybetmiştir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Malazgirt Zaferi’nden sonra, kurulan ilk Türk beyliği olarak kabul edilen Saltuklular, 1071-1202 tarihleri arasında, Erzurum merkez olmak üzere; Pasinler, Tercan, İspir, Oltu, Tortum, Micingerd, Bayburt ve civarında hüküm sürmüşlerdir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Dindar ve hayırsever bir hükümdar olan Melik Muhammed Bizanslılar, Haçlılar ve Ermenilere karşı cihad etmiş, Abdülmecîd b. İsmail el-Herevî gibi âlimleri davet ederek Anadolu’da İslâmiyet’in yayılması için çalışmıştır. Kayseri Ulucamiini de (Câmi-i Kebîr) o yaptırmıştır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası Mengücükoğullarından Ahmet Şah ve eşi Melike Turan tarafından 1228-1229 yıllarında yaptırılmıştır. İslam mimarisinin bu önemli eseri iki kubbeli türbesi olan bir cami ve ona bitişik bir hastaneden oluşmaktadır. Külliyenin Şifahane Taç Tapısı, Cami Kuzey Taç Kapı, Cami Batı Taç Kapı ve Şah Mahfili Taç Kapısı olmak üzere dört kapısı bulunmaktadır. Eser UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer almaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Ahlatşahlar 1100-1207 tarihleri arasında merkez Ahlat olmak üzere, Van Gölü havzasında bir asırdan fazla hüküm süren bir Türk beyliği olup kurucusu Sökmen el-Kutbî’dir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Anadolu’nun Türkiye olma sürecinde ve Anadolu’da Türk-İslam medeniyetinin kurulmasında en büyük hizmeti onlar yapmışlardır. Nitekim Güney Doğu Anadolu Bölgesinde bu dönemden günümüze ulaşan eserlerin neredeyse tamamının Artuklu dönemine ait olması da bunu doğrulamaktadır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Dilmaçoğulları, XII. yüzyıl boyunca daha ziyade Erzen ve Bitlis merkezli bir beylik olmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Türklerin Anadolu’yu fethi askerî olarak, Çağrı Bey’in 1018 yılında Rum (Anadolu)’a gerçekleştirdiği keşif akınıyla başlar; 1040 Dandânakân savaşıyla, Büyük Selçuklu devletinin himayesinde göçlere istikamet veren bir aşamaya girer; Malazgirt zaferiyle de fethin kalıcı hâle geldiği dönem başlar.

Tuğrul Bey'in ve Alp Arslan'ın Anadolu'ya sürekli akınlar yapması ve bu durumu devlet politikası haline getirmeleri;

Göçebe olarak yaşayan Oğuzları Selçukluların Anadolu'dan atmak istemesi,

Romen Diyojen'in Türkleri Anadolu'dan çıkararak İslam ülkeleri üzerinde hüküm sürmek istemesi,

Türklerin Anadolu'yu yurt edinmeyi amaçlaması

Pasinler savaşında mağlup olan Bizansların bu mağlubiyetinin hıncını almak istemeleri,

Türkmenlerin baskılarının daha da artması.

1071 -1178 yılları arasında Sivas, Tokat, Amasya, Kayseri ve Malatya havalisinde hüküm süren Türkmen hanedanıdır. Hanedanın atası Azerbaycan’da yaşayan bir Türkmen aileye mensup olup, 1064 yılında Sultan Alp Arslan’ın hizmetine giren Dânişmend Gâzi’dir. Malazgirt Savaşı’na da katılan Dânişmend Gâzi, zaferden sonra kendisine iktâ edilen Sivas’ı fethederek Dânişmendli hanedanının temelini atmıştır. Daha sonra burayı harekât üssü edinip Amasya, Tokat Niksar, Kayseri, Zamantı, Elbistan, Develi ve Çorum’u da fethedip Anadolu’da ilk Türkmen beyliklerinden birini kurmuştur. Dânişmend Gâzi’nin ölümünden sonra yerine geçen oğlu Gümüştegin Ahmet Gâzi döneminde hanedan daha da güçlendi. Türkiye ve Büyük Selçuklular arasındaki mücadelelerden faydalanarak hâkimiyet sahasını genişleten Gümüştegin, Bizans ve haçlılarla yapılan savaşlarda Selçuklu sultanının müttefiki olarak onun yanında yer aldı.

Mengücükler, Malazgirt zaferinden sonra Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebin Karahisar’ı fethederek yaklaşık 1227 yılına kadar bu bölgede hüküm süren bir Türk beyliğidir. Beyliğin kurucusu olan Mengücük Gâzi, Malazgirt savaşına katılmış ve zaferden sonra Karasu (yukarı Fırat) ve Çaltı nehri vadilerinin fethiyle görevlendirilmiştir.

Onun döneminde Selçuklu Devleti’yle iyi ilişkiler devam etmiştir. Nitekim 1202’de II. Süleymanşah’ın Gürcistan seferine katılmış, Selçuklu ordusunun Micingirt yakınlarında yenilmesi üzerine Gürcüler’e esir düşmüştür. Fakat Gürcü kraliçesi faziletli bir hükümdar olduğunu bildiği Behramşah’ı fidye almadan serbest bırakmıştır.

Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası Mengücükoğullarından Ahmet Şah ve eşi Melike Turan tarafından 1228-1229 yıllarında yaptırılmıştır. İslam mimarisinin bu önemli eseri iki kubbeli türbesi olan bir cami ve ona bitişik bir hastaneden oluşmaktadır. Külliyenin Şifahane Taç Tapısı, Cami Kuzey Taç Kapı, Cami Batı Taç Kapı ve Şah Mahfili Taç Kapısı olmak üzere dört kapısı bulunmaktadır. Her biri birbirinden farklı eşsiz bezemelerle göz kamaştıran bir mimarlık ve mühendislik harikası niteliğindedir. Nitekim bu sebeple eser UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer almaktadır.

Anadolu’nun en eski, Diyâr-ı Bekr’in de Artuklular’dan sonraki en uzun ömürlü Türkmen Beyliği olan Dilmaçoğulları, devrin kaynaklarında Dilmaç, Dimlaç, beylerinin adına nisbeten Toğan Arslan veya el-Ahdeb (kambur) oğulları olarak da zikredilmektedir. XII. yüzyıl boyunca daha ziyade Erzen ve Bitlis merkezli bir beylik olan Dilmaçoğulları, asrın sonlarına doğru Erzen’den ibaret olan bir hakimiyet alanına sahiptiler. Güney Doğu Anadolu bölgesinde hâkimiyet süren başka beylikler de bulunmaktadır. Bunlar: 1098-1183 yılları arasında Âmid (Diyarbakır)’de Yınaloğulları, Siirt ve civarında yarım asra yakın (1095-1132) hakimiyet süren Kızılarslanoğulları ve 1086-1113 yılları arasında Harput merkezli Çubukoğullarıdır.

Türk fethinin başarısında, ilk Selçuklu sultanlarının yürüttüğü güçlü önderlik, başarılı askeri sevk ve idarenin yanı sıra Türk göçünün mahiyeti birinci derecede rol oynamıştır. Gerçekten Anadolu, orduların başarıları kadar, bir milletin adetâ topyekün göçü ve iskânı sayesinde, etnik simasını tamamiyle ve hızlı bir şekilde değiştirebilmiştir. Bu değişimin yani Anadolu’nun Türkiye oluş sürecini, olayların seyri çerçevesinde iki dönemde incelemek mümkündür. Birincisi, Bizans’ın mukavemetinin
kırıldığı 1071 Malazgirt zaferi öncesi ve sonrası olmak üzere iki evrede gerçekleşmiştir. Bu süreç, tamamen bir devlet politikası olarak Selçuklu sultanlarıyla, onların hizmetinde bulunan Türkmen beyleri tarafından yönetilmiştir. İkincisi ise 1220’lerde Türkistan’da başlayan Moğol istilâsı önünden kaçan göçebe ve yerleşik ahalinin, ilk dönemdekine benzer yoğunlukta adeta sel gibi aktığı göçler dönemidir.

Pasinler Savaşı, 1068 yılında değil 1048 yılında gerçekleşmiştir. Bu nedenle cevap B'dir.

Cevap: A (doğrusu Karahanlılar ve Gazneliler)

Kızıl, Boğa, Göktaş ve Mansur gibi beyler komutasında, Irak ve Azerbaycan üzerinden Van ve Erzurum yörelerine akınlar yapan söz konusu Oğuz/Türkmen gurupları, Çağrı ve Tuğrul Beyler’in ilerlemesine paralel olarak, Yukarı Dicle havzasına girip Diyarbakır, Mardin, Nusaybin ve Cizre yörelerinde etkili akınlar düzenlemişlerdi.

Birinci Haçlı Seferiyle ilgili A seçeneğinde verilen bilgi doğru değildir.

Türk akınları öncesi Anadolu'nun siyasi-sosyal durumuyla ilgili C seçeneğinde verilen bilgi doğru değildir.

Türkistan'dan Anadolu'ya yapılan Türk göçleriyle ilgili C seçeneğinde yer alan bilgi doğru değildir.