ULUSLARARASI İKTİSAT

Çağı­mızın en fazla tartışılan konularından birisi olma­sına rağmen küreselleşmeye bakış konusu nesnel bir konu değildir ve farklı yaklaşımlara konu ol­maktadır. Bu yaklaşımlar, hiper küreselleşmeciler, şüpheciler ve dönüşümcüler olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Özet olarak hiper-küreselleşmeciler, devletlerin ortadan kalkacağını ve ulus üstü organi­zasyonlara geçileceğini; şüpheciler küreselleşmenin bir fantezi olduğunu, yaşanılan gelişmelerin yeni olmadığını ve hep olan şeyler olduğunu savunmak­tadırlar.

Küreselleşmenin hızını artırdığı ilk dalga coğrafi keşifler ve sö­mürgecilik dönemi, ikinci dalga II. Dünya Sa­vaşı sonrası yaşanan gelişmeler, üçüncü dalga 1980 sonrası Neo-liberal politikalar dönemi ve dördüncü dalga ise 1991 Sovyetler Birliği’nin dağılması ile yaşanmıştır. 2016 yılında ABD’de Donald Trump’ın başa geldiği dönem ve dün­yayı kasıp kavuran korona krizi ise hâlen devam etmekle beraber yeni gelişmelere gebedir.

Temelleri ABD’nin Bretton Woods kasabasında yapılan Bretton Woods konferansında sistemin temelleri atıldı. Uluslararası ödeme aracı olarak ABD dolarında karar kılındı. Bu sistem ABD’ye büyük bir avantaj sağlamıştır. Ülkeler ödeme aracı olarak doları talep ettiği sürece ABD buradan çok kârlı çıkacaktı ve hâlen de çıkmaktadır.

Dünya Ticaret Örgütü, GATT ın devamı ola­rak 1 Ocak 1995 yılında Uruguay Görüşmelerinin bir sonucu olarak kurulmuştur

En çok kayrılan ülke kuralına göre, GATT’a üye ülkeler ticaret yaptığı ülkeler arasında ayrım yapmaması gerekmektedir. Yani bir ülke ticaret yaptığı ülkelerden birine bir ayrımcılık yapıyorsa bunu diğer ülkelerin tamamı­na da yapmak zorundadır.

DTÖ ile GATT arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır.

GATT, kurumsal yapısı olmayan sadece çok taraflı bir anlaşma iken DTÖ, kurum­sal bir yapıya sahiptir.

GATT geçici bir anlaşma iken DTÖ taahhütleri olan, zorlayıcı hükümler içeren ve sürekliliği olan bir kurumdur.

GATT’ın hükümleri sadece mal ticaretini kapsarken DTÖ bunun yanında, hizmetler ticareti ve fikrî mülkiyet haklarını da kapsamaktadır.

GATT, çok taraflı bir anlaşma olup zamanla yeni anlaşmalarla kapsamı genişletilmişken DTÖ’de ise anlaşmaların tama­mı çok taraflı ve bağlayıcı hükümler içermektedir.

DTÖ, uluslararası anlaşmaların çözümünde daha hızlı ve otomatik mekanizmalara sahiptir.

Gümrük birlikle­ri oluşturulduktan sonra bölge içerisindeki ticare­tin serbestleşmesi ve ülkelerin ekonomik anlamda birleşmesinden dolayı ticaretteki artışa ticaret yara­tıcı etki denir. Buna karşın birlik üyeleri ile birlik dışında kalan ülkeler için ise ticarette bir daralma olmakta, buna ise ticareti saptırıcı etki denmektedir.

Ülkelerin zamanla ortaya çıkacak etkilerle ulusal gelir düzeyi, kalkınma hızı ve ekonomik yapısını derinden etkileyen, piyasanın tamamını etkisi altına alan, piyasanın genişlemesi dolayısıyla, kaynak arzında ve çeşitliliğinde, üretim yöntemi ve yönetiminde ve ülkelerin teknolojik yapısında bir dizi değişiklik doğuracak etkilere dinamik etkiler denmektedir. Bu etkiler zamanla ortaya çıkacak ulusal gelir düzeyi, kalkınma hızı ve ekonomik yapıyı derinden etkileyecek mekanizmaları harekete geçirmektedir.

İsveçli iktisatçı Gunnar Myrdal tarafından or­taya atılan kutuplaşma teorisine göre gelişme düzeyleri farklı olan ülkelerin bir iktisadi gruba katılmaları duru­munda piyasa şartları bunların arasındaki gelişme farklılıklarını iyice artıracaktır. Bu gelişme farklı­lıklarının birden fazla ülkeyi ilgilendirmesi duru­munda bir yığılma olacaktır. Sonuçta zengin olan ülkeler daha zengin fakir olan ülkeler ise daha da fakir olacaktır.

Avrupa Birliği’ni saymazsak coğrafi esasa göre birleşmelerin en önemlileri EFTA, NAFTA, ASEAN, coğrafya dışı diğer gerekçelerle birleşme türünün en önemlileri ise OECD, OPEC, İslam İşbirliği Konferansı kabul edilmektedir.

Doğru yanıt E seçeneğidir. Çünkü, hiper-küreselleşmeciler, devletlerin ortadan kalkacağını ve ulus üstü organi­zasyonlara geçileceğini; şüpheciler küreselleşmenin bir fantezi olduğunu, yaşanılan gelişmelerin yeni olmadığını ve hep olan şeyler olduğunu savunmak­ta; ikisi arasında bir yerde konumlanan dönüşüm­cüler ise birçok şeyin değiştiğini ama bazı şeylerin ise değişmediğini savunmaktadırlar.

Doğru yanıt B seçeneğidir. Çünkü,GATT, uluslararası bir anlaşma olup 1947 yılında dünya ticaretini serbestleştirmek için kurulmuş geçici bir anlaşmadır. DTÖ ise GATT’ın devamı olup 1995 yılında kabul edilmiş, daha geniş, sürekli ve tarafları bağlayıcı hükümler içeren bir kuruluştur.

Tercihli ticaret anlaşmaları, birleşme türleri içerisinde
en dar kapsamlı ticari birleşme türüdür. İktisadi
birliklerin bu türünde anlaşma yapan ülkeler
tek taraflı ya da karşılıklı olarak birbirlerine ekonomik
tavizler vermekte ancak birlik ülkelerinin
üçüncü ülkelere karşı bağımsız hareket edebilmelerine
de izin vermektedir. Dolayısıyla, doğru yanıt B seçeneğidir.

Doğru yanıt, E seçeneğidir. Çünkü, kurulan ilk gümrük birliği 1789 ABD Anayasası ile on üç eyaletin oluşturduğu gümrük birliğidir. Daha sonra 1834 yılında Alman Gümrük Birliği oluşturulmuş ancak en önemli gümrük birliği daha sonra Türkiye’nin de katılacağı 1957’de kurulan Avrupa Ekonomik Topluluğudur.

İsveçli iktisatçı Gunnar Myrdal tarafından or­taya atılan bu teoriye göre gelişme düzeyleri farklı olan ülkelerin bir iktisadi gruba katılmaları duru­munda piyasa şartları bunların arasındaki gelişme farklılıklarını iyice artıracaktır. Bu gelişme farklı­lıklarının birden fazla ülkeyi ilgilendirmesi duru­munda bir yığılma olacaktır. Buna kutuplaşma teo­risi denmektedir. Bu yüzden doğru yanıt B seçeneğidir.

Merkezi Washington’da bulunan NAFTA, 1988 yılında ABD ile Kanada arasında ticaretin serbestleştirilmesi için atılan adımla başlamış daha sonra ABD’nin en büyük ticaret ortaklarından olan Meksika’nın da birliğe girmesi ile 1994 yılında resmen kurulmuştur.

Doğru yanıt C seçeneğidir. Çünkü, merkezi Paris’te olan OECD, 1961 yılında savaş sonrası Avrupa’nın imarı için 1948 yılında kurul­muş olan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütünün (OEEC) devamı niteliğinde kurulmuş olan orga­nizasyondur. Coğrafya esasına göre kurulmamış olan örgütün üyeleri genellikle Avrupa ülkeleridir.