ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II - Deneme Sınavı - 8

Robert Keohane karşılıklı bağımlılık yaklaşımının öncülerinden olan neoliberal kurumsalcılardan biridir.

1990'lı yıllarda uluslararası sistemde artmaya devam eden karşılıklı bağımlılık ve küreselleşme, aktörler arasındaki etkileşimi ve işbirliklerini önüne geçilemez bir konuma taşımıştır.

AB’ye üye devletlerin ulusal yasama süreçlerinde %75-80 oranında AB Komisyonu’na danışmaları, bu akımdaki teorisyenlerin fikirlerini sorgulamaya da neden olmaktadır.

Andrew Moravcsik, AB tarihinin temel taşları olan hükûmetlerarası konferansları ve anlaşma süreçlerini inceleyerek Birlik’in ve kurumlarının günlük işleyişlerini gözden kaçırmakla eleştirilmektedir

Ernst Haas, entegrasyonu bir durum değil, bir süreç olarak ele alan yazarlardan biridir.

Konstrüktivist düşünceye göre, süreklilik arz eden ve karşılıklı işleyen bir süreç içerisinde insanlar toplumu, toplumlar da insanı olduğu ‘şey’ yapmaktadır. Bu süreçte insanları ve toplumu birbirine bağlayan şey ise kurallardır. Hukuksal kuralları da içine alan sosyal kurallar, ilgili sürecin sürekli ve karşılıklı bir biçimde işlemesini sağlarlar. Doğaları gereği normatif olan kurallar, amillere neyi yapıp neyi yapmamaları gerektiğini söyleyen genel ifadeler olarak da değerlendirilebilirler. Buradaki ‘gereklilik’ ifadesi, davranışların mevcut standartlara uydurulması anlamına gelmektedir. Kurala uymak ya da onları ihlal etmek, kural koymak ya da onları kaldırmak gibi kurallara ilişkin her türden davranışa ise faaliyet denmektedir. Bir kuralın tam olarak neyi ifade ettiğini bilmesek bile, insanların faaliyetlerine bakarak onun neye dair olduğunu anlamak mümkündür (Onuf, 1998: 69).

Kural tiplerini felsefi manada oluşturucu (constitutive) ve düzenleyici (regulative) kurallar olarak da tasnif etmek mümkündür. Oluşturucu kurallar tüm sosyal yaşamın kurumsal temelini oluştururken, düzenleyici kurallar nedensel etkilere sahiptir.

Amiller açısından kurallar, kendi yaşamlarının sabit ve kaçınılmaz özellikleri olarak görülüyorsa, bunlara formel kurallar da denilebilir.

Kural tiplerini felsefi manada oluşturucu (constitutive) ve düzenleyici (regulative) kurallar olarak da tasnif etmek mümkündür. Oluşturucu kurallar tüm sosyal yaşamın kurumsal temelini oluştururken, düzenleyici kurallar nedensel etkilere sahiptir. Oluşturucu kurallar, uluslararası ilişkiler açısından son derece önemlidir. Öyle ki, tarafların üzerinde karşılıklı olarak anlaştığı bu türden kurallar olmaksızın uluslararası ilişkilerin ve aktör davranışlarının anlaşılabilmesi pek de mümkün değildir. Oluşturucu kurallar, etkili ya da daha az etkili olabileceği gibi, çatışma ya da işbirliği doğurucu nitelikte de olabilirler (Ruggie, 1998: 871, 879). Oluşturucu kurallar sosyal yapının, düzenleyici kurallar ise sosyal denetimin araçları olarak görülebilirler. Ancak hemen belirtelim ki, Onuf gibi kimi konstrüktivist yazarlara göre tüm kurallar gerçekte hem oluşturucu hem de düzenleyici olabilmektedirler (Onuf 1998: 68).

Gould (1998: 81) amilleri faaliyetleriyle maddi anlamda dünyayı etkileyen birey ya da bireyler olarak tanımlar.

Konstrüktivizmin amil-yapı ilişkisine bakışı, farklı kuram ve düşünürlerden bahsetmek mümkün olsa bile (örnekler için bkz. Guzzini, 2000) aslında büyük ölçüde Giddens’ın yapılanma kuramından etkilenmiştir. Kuram, aracıları ve yapıları karşılıklı olarak oluşturulan ya da belirlenen varlıklar olarak ele alan ilişkisel bir çözüm önerisine sahiptir (Wendt, 1987: 350).

Uluslararası İlişkiler kuramı ve analizlerine yönelik bir yaklaşım olarak konstrüktivizmin yaygınlık kazanması, 1990’lı yıllarda gerçekleşmiştir.

Wendt’e göre (1992: 395) kendi başının çaresine bakma (self help) ve güç politikası (power politcs) gibi olgular anarşinin temel özellikleri değil, birer uluslararası kurumdurlar. Bu hâliyle anarşi, aslında “devletlerin onu yaptıkları şeydir” (Wendt, 1992: 395). Buradan da anlaşılacağı üzere, hâkim kuramların aksine konstrüktivizm anarşiyi verili bir durum olarak görmez; onun devletler tarafından belli tarihsel süreçler içerisinde oluşturulduğuna inanır.

Keyman’ın (2005: 218) deyimiyle kimlik, “uluslararası ilişkilerin dünyayı anlamaya yönelik kullandığı yöntemin ve açıklama tarzının kültürel temelini oluşturan merkezi bir olgusudur”.

Entegrasyon kavramı akademik olarak çalışıldığında, üzerinde en çok durulan örnek Avrupa Birliği’dir. Avrupa entegrasyonunu açıklama ve geleceği konusunda yorumlar yapabilme çabaları, farklı teorilerin gelişmesine yol açmıştır.

Entegrasyon kavramı bütünleşme ve uyum anlamında kullanılmaktadır. Uluslararası ilişkilerde entegrasyon, birimlerin birbiriyle uyumu, bütünleşmesi, ortak siyasi otorite ve idare altında ortak politikaların geliştirilerek uygulanması olarak tanımlanabilir.

Fonksiyonalist akımın başta gelen temsilcilerinden David Mitrany, özellikle 1940’lı yılların sıkıntılı siyasi atmosferinde, çatışmaların nasıl sona erdirilebileceği konusu üzerinde durmuştur. Bu noktada ideal bir uluslararası toplumun temel fonksiyonlarının neler olması gerektiğini sorgulamıştır. Bireyin ihtiyaçlarına öncelik tanıyan bu yaklaşım, uluslararası ilişkilerde devletleri temel aktörler olarak kabul etmek yerine, kendilerine verilen fonksiyonları yerine getirmeleri beklenen kurumları temel almakta ve incelemektedir. Bu varsayımından dolayı, Mitrany’nin yaklaşımında teknokrat bir özellik bulunmaktadır. Çünkü kurumların belli alanlarda uzmanlaşmış teknik kişilerden oluştuğu ve ilgili alanlarda görevlerini yerine getirdiği anlayışını savunmaktadır.

Realizm işbirliği sorunsalına olumsuz yaklaşarak devletler arasında işbirliğinden çok çatışmayı öngörmüştür.

Oran R. Young, sosyal kurumların bir parçası olarak gördüğü rejimleri, kendilerine rol atfedilen birimlerin (devletler) belli bir alanda eylemlerini düzenleyen kurallar ve anlaşmalar bütünü olarak tanımlamıştır.

Ekonomi teorisinde kullanılan Pareto verimliliği (Pareto efficient) veya Pareto optimumu kavramı, bireysel değil kollektif (topluluk) için optimum refah noktasını belirtir.