ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II - Deneme Sınavı - 17

Tek taraflı ticari kazanç getiren girişimleri gerektiğinde askerî güç yolu ile sağlama anlayışına dayanan merkantilizm, güçlü ve kendi kendine yeterli ulusal ekonomi kurma felsefesi üzerine kurulmuştur.

Kennedy’e göre, ekonomik gelişmişlik devletlerin askerî kapasitesini ve savaşlardaki uzun süreli dayanıklılık gücünü doğrudan etkileyen bir unsurdu. Sanayileşmenin ülkenin zenginleşmesine ve bunun da askerî olarak daha fazla güçlenmesine yol açtığını ifade eden Kennedy’e göre bir ulusun sanayileşmesini gösteren iyi ölçü, yaptığı enerji tüketimidir. Dolayısıyla sanayileşme yolunda ilerleyen bir gücün güvenli enerji kaynakları üzerinde bir denetim kurması gerektiği tezi dolaylı bir şekilde ileri sürülmektedir

Uluslararası rejim veya kurumlar, yukarıda da belirtildiği gibi uluslararası ilişkilerin herhangi bir alanına yönelik olarak roller, haklar, sorumluluklar ve bunları düzenleyen ilke, norm ve kurallardan oluşmaktadır. Diğer taraftan örgütler ise kendilerine ait konuşlanma yeri, ofisi, personeli, araç-gereci ve bütçesi olan maddi varlıklardır. Ayrıca, örgütlerin, kurumlardan farklı olarak, sözleşme yapma, mülkiyete sahip olma, dava açma veya açılma gibi hukuki şahsiyete sahip olduklarını gösteren yetkileri mevcuttur. Diğer önemli bir fark ise rejimler belli bir alana yönelik düzenlemeler yaparken örgütler, Birleşmiş Milletler örneğinde olduğu gibi, birden fazla alan ve sorunla ilgilenebilirler. Uluslararası rejimler örgütlerden kendi kuruluş amaçları doğrultusunda değişik şekillerde yararlanabilirler. Doğru cevap B'dir.

Feminist hareketin sesini ilk defa 18. yüzyılın sonlarında İngiltere’de duyurmaya başladığı görülmektedir. Feminizm tarihindeki ilk önemli çalışma da bu dönemde Mary Wollstonecraft tarafından kaleme alınmıştır. 1792 yılında yayınlanan “A Vindication of the Rights of Woman” adlı eserinde Wollstonecraft, kadının köle olarak kalmasının nedenini, yetişmesine engel teşkil eden ve hayattaki gerçek amacının erkeğe hizmet etmek olduğunu öğreten toplumsallaşma sürecindeki bozukluk olarak belirtmiştir. Bu nedenle de feminist gündemdeki en önemli maddenin, kadının eğitilmesi olduğunu vurgulamıştır.

İkinci dalga feminizmde, bütün kadınlar arasında dayanışma üzerine kurulu “kız kardeşlik” (sisterhood) düşüncesinin, birleştirici bir ideoloji olarak ön plana çıktığı tespit edilmektedir. Kız kardeşlik anlayışı, kadınların genelde erkeklerinkine ters düşen bir algılayışlarının olduğu, ayrıca erkeklerin kadınlar üzerinde egemenlik kurduğu ve bu egemenlikten de yarar sağladığı düşüncesine dayanmakta ve bununla mücadeleyi öngörmektedir. Doğru cevap E'dir.

Feminizmin uluslararası ilişkilerin temel kavram ve kuramlarına yönelik genel eleştirileri çerçevesinde disiplinin temel konularına yönelik analizleri bulunmaktadır. Bu temel konular çok çeşitlilik arz etmekle birlikte güvenlik, şiddet, savaş-barış ve insan hakları konular Feminizmin uluslararası ilişkilerde ele aldığı temel konulardır.

Son dönem yaşanan savaşlarda kayıpların çoğunun sivil kayıplar olduğu ve bunlar içinde kadın ve çocukların oranının 20. yüzyılın başlarından itibaren %10’lardan % 90’lara çıktığı görülmektedir. Ayrıca 1999 yılı verilerine göre mültecilerin %75’inin savaşlardan kaçan kadın ve çocuklardan oluştuğu belirlenmektedir. Savaşların kadınların annelik veya aile içi görevlerini yürütmelerini zorlaştırdığı, bununla birlikte savaşların ekonomik tehditlerinden de en çok kadınların etkilendiği saptanmaktadır. Bu çerçevede feministlerin çalışmalarında savaşın nedenlerinden çok, onun sonuçlarına ve sivil toplum üzerindeki etkilerine yöneldikleri görülmektedir. Doğru cevap E'dir.

“Liberal feministler”, kadınların erkeklerle aynı hak ve yeterliliklerden yararlanabilmelerinin, bu konudaki hukuki ve diğer engellerin ortadan kaldırılmasıyla mümkün olabileceğini ifade etmektedirler. Liberal feministler, toplumsal cinsiyet kavramını dış politika analizlerinde açıklayıcı bir değişken olarak kullanmaktadırlar. Örneğin bu konudaki çalışmalarda, cinsiyet eşitliği ile devletlerin uluslararası alanda güç kullanımı arasında temel bir ilişki olduğu ileri sürülmekte ve cinsiyet eşitliğinin artmasıyla paralel bir biçimde uluslararası alandaki uyuşmazlıklarda devletlerin şiddete başvurmalarının azalacağı ifade edilmektedir. Doğru cevap D'dir.

“Postyapısalcı feministler” ise dil içerisinde kodlanmış anlamlar üzerinde odaklanmaktadırlar. Bizim gerçekliği anlamamızın dili kullanımımızla bağlantılı olduğunu iddia etmekte ve güçlü/ zayıf, kamu/ özel, rasyonel/ duygusal gibi dilsel yapıların erilliğin dişillik üzerindeki yetkisine hizmet ettiğini belirtmektedirler. Uluslararası ilişkilerde de yurttaş/ yurttaş olmayan, düzen/ anarşi, gelişmiş/ gelişmemiş gibi yapıların dünyanın nasıl dilsel olarak bölündüğüne ilişkin önemli veriler olduğunu ifade etmektedirler. Doğru cevap A'dır.

“İnşacı feminizm” (constructivist feminism) ise, uluslararası ilişkilerin güç, güvenlik, ulusal çıkar, devlet, politika ve egemenlik gibi kavramların birer toplumsal yapı olduğunu ileri sürmekte ve bu çerçevede gelişen, uluslararası ilişkiler analizlerine toplumsal yapıyı da ekleyerek uluslararası politikaların tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Realizmin devletleri tek aktör olarak görmesini eleştiren inşacı feministler, devletleri onların varlıklarını oluşturan sosyal projelerin dinamik sonuçları olarak görmektedirler. İnşacılar, toplumsal cinsiyete ilişkin algılamaların küresel politikayı ve küresel politikanın da toplumsal cinsiyete ilişkin algılamaları biçimlendirdiğini belirtmektedirler. Doğru cevap B'dir.

Jacqui True, feminizmin üç farklı biçiminden söz etmektedir. Bunların feminist uluslararası ilişkilerin gelişiminin ve feminist düşüncenin alana yönelik katkılarının ortaya konulmasında yardımcı olacağını vurgulamaktadır. Bunlardan biri “deneysel feminizm” dir (empiric feminism). Geleneksel bilgi anlayışının erkek yanlısı olduğunu iddia eden deneysel feminizm, cinsiyet ayrımının olmamasını ve uluslararası yapılanmalarda kadınlara da yer verilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Deneysel feministler, uluslararası ilişkiler alanındaki araştırmaların cinsiyet konularında objektif olmadığını, maskülen değerlerin ağır bastığını savunmaktadırlar. Bundan dolayı da gerçeklik olarak ifade edilenlerin aslında erkek dünyasının bir yansıması olduğunu belirtmektedirler. İkinci yaklaşım “analitik feminizm” dir ve toplumsal cinsiyeti, uluslararası ilişkilerin yapısal yönlerinin açıklanmasında kuramsal bir kategori olarak kullanmaktadır. Üçüncü yaklaşım ise “normatif feminizm” dir ve sosyal ve politik değişimleri ele alan bir kuramsallaştırma projesi üzerine odaklanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Feminist duruş yaklaşımı, kadınların politik yaşam içindeki deneyimlerinin onlara, dünya politikasının içyüzünü anlamayı da içerecek biçimde sosyal konulara ilişkin bir perspektif kazandıracağını ifade etmektedir. Ayrıca feminist duruş yaklaşımı, özellikle de bunlar içindeki kültürel feminist gelenek, maskülen-feminen, özel-kamu, akıl-duygu, şiddet-barış gibi toplumsal cinsiyetçi ikilikleri üretme eğilimindedir. Ancak bununla birlikte bu ikiliklerden feminenlikle özdeşleştirilenlerin öneminin arttırılması arayışındadır. Doğru cevap B'dir.

Sandra Harding feminizmin, uluslararası ilişkiler disiplinine yönelik katkılarının yanı sıra karşılaşabileceği önemli bir çıkmazı vardır. Harding, kadınlar için tek biçimli bir var olma koşulunun olamayacağını, farklı etnik, dinsel, kültürel ve ırksal yapılara tabi kadınlar olduğunu ve bunların sorunlarının feminizm içinde çok genel bir çerçeveyle ortaya konulmasının açıklayıcı olamayacağını belirtmektedir. Özellikle ataerkil yapının asli ve evrensel erkek söylemini eleştiren feministlerin, onlarla aynı hataya düşmemek için asli ve evrensel kadın sorunsalından uzaklaşması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu hataya düşmek feminizmi, Batılı evrenselciliğin ve Avrupa merkezciliğin ayrılmaz bir parçası hâline getirme sorunu ile karşı karşıya bırakacaktır. Doğru cevap C'dir.

Rasyonalizmden de reflektivizmden de farklı olan konstrüktivizmi, ontolojik ve epistemolojik açılardan bu görüşlere eşit mesafede durmak kaydıyla bu iki grup arasına yerleştirmek mümkündür.

Konstrüktivist düşüncenin en ayırt edici yönü, sosyalliğe yapmış olduğu güçlü vurgudur. Öncelikle belirtmek gerekir ki, konstrüktivizm doğa ile sosyal dünyayı birbirinden ayıran bir bakış açısına sahiptir. Ontolojik açıdan bakıldığında, konstrüktivizm aslında sosyal gerçekliğin inşasına dair bir kuramdır. Buna göre, somut gerçeklerin dışında salt biz onlara birtakım fonksiyonlar ve anlamlar atfediyor olduğumuz için var olan kimi gerçekler de bulunmaktadır. Örneğin para özünde sadece bir metal veya kâğıt parçasıdır ama bambaşka bir gerçekliğe işaret etmektedir (Guzzini, 2000: 160). Benimsemiş olduğu bu yaklaşım nedeniyle konstrüktivizm, aslında her türden sosyal ilişkiyi çalışmak için uygun bir görünüme sahiptir. Bu nedenledir ki konstrüktivist düşüncenin disiplin içindeki öncülerinden biri olarak kabul edilen Alexander Wendt, bu düşüncenin salt bir uluslararası siyaset kuramı olmadığını söylemektedir (Wendt, 1999: 142). 

Konstrüktivizm, birbirleriyle bağlantısızmış gibi görünen meseleleri kuramsallaştırmayı mümkün kılan genel bir çerçeve sunmaktadır.

Avrupa Toplulukları’nın örgütlenmesine özellikle 1950 ve 1960’lı yıllarda en iyi açıklamaları getiren neofonksiyonalist teori olmuştur. Uzmanların, siyasi olmayan teknik konularda işbirliği amacıyla kurdukları fonksiyonel örgütlerin, farklı alanlarda da işbirliğini tetiklemeleri olarak özetlenebilecek “spill-over” kavramı, teorinin temeli olup, mantığını fonksiyonalizmden almıştır.

Ekonomi politik kavramı, politika ile ekonomi arasındaki etkileşimi teorik bir çerçevede açıklayan bir yaklaşımdır. İktisat disiplininin bilimsel bir çalışma alanı hâline gelmesi sürecinde başvurulan başlıca kavramlardan biri olan ekonomi poli- tik, tarihte bugünkü iktisat kavramı yerine kullanılan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ekonomi politik kavramının orijinal olarak ilk kez bir kitap adında kullanılması 1615 yılında bir ekonomi politikçi olan Antoine de Montchètien tarafından kaleme alınan “Traite de I èconomie Politique” adlı eserde söz konusu olmuştu. Ekonomi politik kavramının bir kitap isminde ilk kez Montchètien tarafından kullanılmış olmasına karşın, kavramın ilk kez Louis de Mayerne-Turquet tarafından kaleme alınan “la monarchie aristodèmocratique” adlı eserde kullanıldığı ileri sürülmektedir.

Devlet ile piyasaların sentezlenmesi gerektiğini ifade eden Strange’e göre, ekonomi ile politika arasındaki ayrım gerçekçi olmadığı gibi çoğu zaman keyfi olarak yapılmıştır. Strange’in yanı sıra, Polanyi ve Sally’nin de içerisinde yer aldığı Review at International Political Economy ve New Political Economy adlı dergilerin çıkartılması ile uluslararası ilişkiler içindeki politika-ekonomi ya da devlet ile piyasaların birbirini etkilediği tezi, ayrı bir disiplin olarak kabul görmeye başlanmıştı.

Liberalizm klasik anlamda devletin gücünün hukuksal olarak sınırlandırılmasını ve bireysel özgürlüklerin alanının genişletilmesini savunan bir yaklaşımdır. Liberalizm, hukukla güvence altına alınmış bireysel hakların, özgürlüklerin ve serbest piyasa koşullarının ulusal zenginliği artıracağını ileri sürmektedir

Liberal felsefe tarihsel olarak belli amaç ve idealleri olan bir siyasal düşünce geleneğini temsil etmektedir. Siyasal anlamda eşitlik, rasyonellik ve özgürlük kavramları üzerine inşa edilen liberalizm, ekonomik alanda da siyasal iktidarın sınırlandırılması, mülkiyet özgürlüğü, serbest girişim ve serbest ticaret hakkı temelleri üzerine inşa edilmiştir.