ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURAMLARI II

Feminist hareketin sesini ilk defa 18. yüzyılın sonlarında İngiltere’de duyurmaya başladığı görülmektedir. Feminizm tarihindeki ilk önemli çalışma da bu dönemde Mary Wollstonecraft tarafından kaleme alınmıştır. 1792 yılında yayınlanan “A Vindication of the Rights of Woman” adlı eserinde Wollstonecraft, kadının köle olarak kalmasının nedenini, yetişmesine engel teşkil eden ve hayattaki gerçek amacının erkeğe hizmet etmek olduğunu öğreten toplumsallaşma sürecindeki bozukluk olarak belirtmiştir. Bu nedenle de feminist gündemdeki en önemli maddenin, kadının eğitilmesi olduğunu vurgulamıştır.

İkinci dalga feminizmde, bütün kadınlar arasında dayanışma üzerine kurulu “kız kardeşlik” (sisterhood) düşüncesinin, birleştirici bir ideoloji olarak ön plana çıktığı tespit edilmektedir. Kız kardeşlik anlayışı, kadınların genelde erkeklerinkine ters düşen bir algılayışlarının olduğu, ayrıca erkeklerin kadınlar üzerinde egemenlik kurduğu ve bu egemenlikten de yarar sağladığı düşüncesine dayanmakta ve bununla mücadeleyi öngörmektedir. Doğru cevap E'dir.

Feminizmin uluslararası ilişkilerin temel kavram ve kuramlarına yönelik genel eleştirileri çerçevesinde disiplinin temel konularına yönelik analizleri bulunmaktadır. Bu temel konular çok çeşitlilik arz etmekle birlikte güvenlik, şiddet, savaş-barış ve insan hakları konular Feminizmin uluslararası ilişkilerde ele aldığı temel konulardır.

Son dönem yaşanan savaşlarda kayıpların çoğunun sivil kayıplar olduğu ve bunlar içinde kadın ve çocukların oranının 20. yüzyılın başlarından itibaren %10’lardan % 90’lara çıktığı görülmektedir. Ayrıca 1999 yılı verilerine göre mültecilerin %75’inin savaşlardan kaçan kadın ve çocuklardan oluştuğu belirlenmektedir. Savaşların kadınların annelik veya aile içi görevlerini yürütmelerini zorlaştırdığı, bununla birlikte savaşların ekonomik tehditlerinden de en çok kadınların etkilendiği saptanmaktadır. Bu çerçevede feministlerin çalışmalarında savaşın nedenlerinden çok, onun sonuçlarına ve sivil toplum üzerindeki etkilerine yöneldikleri görülmektedir. Doğru cevap E'dir.

“Liberal feministler”, kadınların erkeklerle aynı hak ve yeterliliklerden yararlanabilmelerinin, bu konudaki hukuki ve diğer engellerin ortadan kaldırılmasıyla mümkün olabileceğini ifade etmektedirler. Liberal feministler, toplumsal cinsiyet kavramını dış politika analizlerinde açıklayıcı bir değişken olarak kullanmaktadırlar. Örneğin bu konudaki çalışmalarda, cinsiyet eşitliği ile devletlerin uluslararası alanda güç kullanımı arasında temel bir ilişki olduğu ileri sürülmekte ve cinsiyet eşitliğinin artmasıyla paralel bir biçimde uluslararası alandaki uyuşmazlıklarda devletlerin şiddete başvurmalarının azalacağı ifade edilmektedir. Doğru cevap D'dir.

“Postyapısalcı feministler” ise dil içerisinde kodlanmış anlamlar üzerinde odaklanmaktadırlar. Bizim gerçekliği anlamamızın dili kullanımımızla bağlantılı olduğunu iddia etmekte ve güçlü/ zayıf, kamu/ özel, rasyonel/ duygusal gibi dilsel yapıların erilliğin dişillik üzerindeki yetkisine hizmet ettiğini belirtmektedirler. Uluslararası ilişkilerde de yurttaş/ yurttaş olmayan, düzen/ anarşi, gelişmiş/ gelişmemiş gibi yapıların dünyanın nasıl dilsel olarak bölündüğüne ilişkin önemli veriler olduğunu ifade etmektedirler. Doğru cevap A'dır.

“İnşacı feminizm” (constructivist feminism) ise, uluslararası ilişkilerin güç, güvenlik, ulusal çıkar, devlet, politika ve egemenlik gibi kavramların birer toplumsal yapı olduğunu ileri sürmekte ve bu çerçevede gelişen, uluslararası ilişkiler analizlerine toplumsal yapıyı da ekleyerek uluslararası politikaların tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Realizmin devletleri tek aktör olarak görmesini eleştiren inşacı feministler, devletleri onların varlıklarını oluşturan sosyal projelerin dinamik sonuçları olarak görmektedirler. İnşacılar, toplumsal cinsiyete ilişkin algılamaların küresel politikayı ve küresel politikanın da toplumsal cinsiyete ilişkin algılamaları biçimlendirdiğini belirtmektedirler. Doğru cevap B'dir.

Jacqui True, feminizmin üç farklı biçiminden söz etmektedir. Bunların feminist uluslararası ilişkilerin gelişiminin ve feminist düşüncenin alana yönelik katkılarının ortaya konulmasında yardımcı olacağını vurgulamaktadır. Bunlardan biri “deneysel feminizm” dir (empiric feminism). Geleneksel bilgi anlayışının erkek yanlısı olduğunu iddia eden deneysel feminizm, cinsiyet ayrımının olmamasını ve uluslararası yapılanmalarda kadınlara da yer verilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Deneysel feministler, uluslararası ilişkiler alanındaki araştırmaların cinsiyet konularında objektif olmadığını, maskülen değerlerin ağır bastığını savunmaktadırlar. Bundan dolayı da gerçeklik olarak ifade edilenlerin aslında erkek dünyasının bir yansıması olduğunu belirtmektedirler. İkinci yaklaşım “analitik feminizm” dir ve toplumsal cinsiyeti, uluslararası ilişkilerin yapısal yönlerinin açıklanmasında kuramsal bir kategori olarak kullanmaktadır. Üçüncü yaklaşım ise “normatif feminizm” dir ve sosyal ve politik değişimleri ele alan bir kuramsallaştırma projesi üzerine odaklanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Feminist duruş yaklaşımı, kadınların politik yaşam içindeki deneyimlerinin onlara, dünya politikasının içyüzünü anlamayı da içerecek biçimde sosyal konulara ilişkin bir perspektif kazandıracağını ifade etmektedir. Ayrıca feminist duruş yaklaşımı, özellikle de bunlar içindeki kültürel feminist gelenek, maskülen-feminen, özel-kamu, akıl-duygu, şiddet-barış gibi toplumsal cinsiyetçi ikilikleri üretme eğilimindedir. Ancak bununla birlikte bu ikiliklerden feminenlikle özdeşleştirilenlerin öneminin arttırılması arayışındadır. Doğru cevap B'dir.

Sandra Harding feminizmin, uluslararası ilişkiler disiplinine yönelik katkılarının yanı sıra karşılaşabileceği önemli bir çıkmazı vardır. Harding, kadınlar için tek biçimli bir var olma koşulunun olamayacağını, farklı etnik, dinsel, kültürel ve ırksal yapılara tabi kadınlar olduğunu ve bunların sorunlarının feminizm içinde çok genel bir çerçeveyle ortaya konulmasının açıklayıcı olamayacağını belirtmektedir. Özellikle ataerkil yapının asli ve evrensel erkek söylemini eleştiren feministlerin, onlarla aynı hataya düşmemek için asli ve evrensel kadın sorunsalından uzaklaşması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu hataya düşmek feminizmi, Batılı evrenselciliğin ve Avrupa merkezciliğin ayrılmaz bir parçası hâline getirme sorunu ile karşı karşıya bırakacaktır. Doğru cevap C'dir.

Feminizm tarihindeki ilk önemli çalışma da bu dönemde Mary Wollstonecraft tarafından kaleme alınmıştır. 1792 yılında yayınlanan “A Vindication of the Rights of Woman” adlı eserinde Wollstonecraft, kadının köle olarak kalmasının nedenini, yetişmesine engel teşkil eden ve hayattaki gerçek amacının erkeğe hizmet etmek olduğunu öğreten toplumsallaşma sürecindeki bozukluk olarak belirtmiştir.

19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında belirginleşmeye başlayan feminizm, daha çok, kadınların oy kullanma, eğitimde fırsat eşitliği gibi haklardan yararlanması talepleri çerçevesinde yükselmiştir. Bu süreç gelişim çizgisinde “Birinci Dalga Feminizm” şeklinde adlandırılmaktadır. Yanıt A'dır.

Feminist yaklaşımların, uluslararası ilişkiler disiplinine 1980’lerin ortalarından itibaren girmeye başladığı görülmektedir. Bu sürecin gelişiminde o dönem uluslararası ilişkiler disiplininde kuramsal ve kavramsal çerçevede yaşanan tartışmaların ve değişimlerin de etkisi büyüktür. 1980’ler uluslararası ilişkiler kuramlarında “üçüncü tartışma”  olarak adlandırılan bir dizi kırılmanın yaşandığı bir dönemdir. Yanıt D'dir.

Feministlerin 1980’ler süresince uluslar arası ilişkiler alanında tam olarak yer edinemedikleri görülmektedir. Bunun başlıca nedenlerinden biri, dış politikanın üst sıralarındaki kadınların sayılarının çok az olmasıdır. Ayrıca uluslararası sistem devletlerden oluşan bir yapı olarak kabul edilmekte ve devlet içindeki aktörler dikkate alınmamaktadır. 1990’ların başlarından itibaren feminizmin, uluslararası ilişkilerin temel kavram ve kuramlarını da sorgulamaya başladığı görülmektedir. Bu dönemde uluslararası ilişkilerde, yukarıda belirtilen “yüksek politika” ve “alçak politika” ayrımında önemli değişiklikler olmuş, özellikle alçak politika alanları olarak görülen çevre, insan hakları, azınlık hakları, uyuşturucu ve silah kaçakçılığı, küreselleşme, nüfus artışı ve buna bağlı göç, insan kaçakçılığı ve cinsiyet sorunları ön plana çıkmaya başlamıştır. Bu gelişmeler, bahsedilen sorunların çoğuyla bağlantılı analizler ortaya koyan feminizmin, alternatif bir yaklaşım olarak disiplin içerisinde yer edinmeye başlamasını sağlamıştır. Yanı sıra “özel alanın bir aktörü” olarak görülen kadının, bu yöndeki algılamanın değişmesiyle birlikte, kamusal alanda da yer almaya başladığı ve bunun sonucunda da uluslararası platformlardan uzak kalamadığı görülmektedir.Yanıt A’dır.

Geleneksel uluslararası ilişkiler yaklaşımı analiz düzeyleri olarak birey, ulus (devlet) ve uluslararası sistemi ele almaktadır. Irk, etnisite ve sınıf gibi farklılıklarla birlikte toplumsal cinsiyet farklılıklarına dayalı analiz birimlerine ise yer vermemektedir. Feministler ise devletlerin uluslararası alandaki davranışlarının açıklanabilmesinde devlet içindeki birimlerin de dikkate alınmasını, özellikle toplumsal cinsiyetin bir analiz birimi olarak sürece dâhil edilmesini vurgulamaktadır. Dolayısıyla devlet içindeki birimlerin öne çıkarılmasını değil geri planda kalmasını eleştirmektedir. Yanıt D’dir.

Tickner, Morgenthau’nun Politics Among Nations (Uluslararası Politika) adlı eserinde açıkladığı realizm ile ilgili altı prensibini feminist bakış açısıyla yeniden formüle ederek de realizme ilişkin temel birtakım eleştiriler getirmektedir. Öncelikle Morgenthau’nun “objektif yasalar” (genel olarak toplum gibi, politikanın da, kökenleri insan doğasında bulunan objektif yasalarca yönetildiği) kavramını ele alan Tickner, bunun kültürel olarak erkeklik temelinde gelişen bir kavram olduğunu ve insan doğasının objektif kuralları olarak belirtilenlerin aslında yanlı (erkek temelli) olduğunu, oysaki insan doğasının hem maskülen hem de feminen özelliklerinin bulunduğunu belirtmektedir. Yanıt C'dir.

Marksist/sosyalist feminisler”den özellikle Marksist feministler, sınıfsız toplumu temel aldığından, kadın ve erkek gibi kategorilere de yer vermemekte ancak kadının maruz kaldığı eşitsiz muamelelerin kadının kapitalist sistemde üretim alanında karşılaştığı ayrımcılıktan kaynaklandığını ileri sürmektedir.

“Radikal feministler” ise ataerkil yapıya, toplumsal cinsiyet temelli işbölümüne karşı çıkarak, asıl mücadelenin cinsiyet rollerinin değişmesi üzerine olması gerektiğini savunmaktadırlar. Cinsiyet rollerinin değişmesinin sağlanması noktasında da “kadının üremedeki rolünün değişimine yönelik çabaların arttırılması gerektiği” üzerinde durmaktadırlar. Yanıt B'dir.

Uluslararası ilişkilerde feminist yaklaşımları değerlendirerek, bu yaklaşımlar içinde yukarıdakilerden farklı sınıf­landırmalara yer veren görüşler de bulunmaktadır. Bunlardan biri Jacqui True’a aittir. Jacqui True, feminizmin üç farklı biçiminden söz etmektedir. Bunlardan biri “deneysel feminizm” dir. Deneysel feministler, uluslararası ilişkiler alanındaki araştırmaların cinsiyet konularında objektif olmadığını, maskülen değerlerin ağır bastığını savunmaktadırlar. İkinci yaklaşım “analitik feminizm” dir ve toplumsal cinsiyeti, uluslararası ilişkilerin yapısal yönlerinin açıklanmasında kuramsal bir kategori olarak kullanmaktadır. Üçüncü yaklaşım ise “normatif feminizm” dir ve sosyal ve politik değişimleri ele alan bir kuramsallaştırma projesi üzerine odaklanmaktadır.

1990’lardan itibaren uluslararası ilişkiler disiplininde etkili olmaya başlayan feminizmin hala marjinal bir yaklaşım olarak kabul edildiği görülmektedir. Bunun en temel nedeni, feminizm kavramının herkesçe kabul edilen genel bir tanımına ulaşılamamış olmasıdır. Liberaller, radikaller, postmodernistler vb. şeklindeki farklı feminist yaklaşımların da bu marjinalliği tetiklediği belirtilmektedir. Bunların yanı sıra, kadının uluslararası ilişkilerde önemli bir bilgi kaynağı olarak kabul edilmesinin önündeki engellerle mücadele etmenin mevcut uluslararası ilişkiler kuramlarında var olan toplumsal cinsiyetçi ön yargı nedeniyle çok zor olduğu da bir gerçektir. Uluslararası ilişkilerde kadın kuramcı ve araştırmacı sayısının azlığı ve toplumsal cinsiyetin belirleyici bir değişken olarak kabul edilmemesi diğer sorunlardır.Yanıt E’dir.