ULUSLARARASI KAMU MALİYESİ - Deneme Sınavı - 14

Sen’e göre kapitalizmin küreselleşmesi, genellikle savunulduğu gibi demokrasinin kurulması, temel eğitimin ve sosyal hakların yaygınlaşması, toplumun zayıf ve güçsüz olan kesimlerine sosyal fırsatların yaratılmasından daha çok piyasa ilişkileri alanının genişlemesiyle ilişkili olmuştur.

I. Küreselleşme Dönemi olarak da adlandırılan 1870-1914 döneminde dünyada ticaret ve finans alanlarındaki serbestliğin bugünkünden daha az olmadığı tespit edilmektedir. 18. yüzyıl Sanayi Devrimi’nin özgül koşullarında gerçekleşen bu dönem özellikle ulaşım alanındaki teknolojik gelişmelerin olanaklarıyla ticaret ve sermaye hareketlerinde önemli artışlar ile ifade edilebilir.

Küresel bütünleşmeyi sağlayan dünyanın gelişmiş ve gelişmekte olan
ülkelerinde 1970’li ve 1980’li yıllarda gerçekleştirilen ticaret ve özellikle finansal
liberalizasyona dönük uygulamalardır. Bunlar, mal ve hizmet ve sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesi, sermaye kontrollerin büyük ölçüde kaldırılması, finansal sistem üzerinde devlet kontrol ve denetimlerinin minimuma indirilmesi ve piyasaların gelişimi için gerekli altyapıların oluşturulması olarak belirtilebilir.

Stiglitz'e göre küreselleşmenin serbest piyasa düzenine dayalı iktisadi etkinlik ve refah artışı arayışı,toplumlar arası gelişmişlik düzeyi farkları, yoksulluk ve gelir dağılımı sorunları oluşturmasının nedeni ekonomik küreselleşmenin politik küreselleşmenin önünden gitmesidir.

Savaş ve uzun depresyon dönemi A. Smith’in görünmez el ile pürüzsüz işleyen piyasa mekanizması mitini sonlandırmıştır.

Neoklasik iktisat, piyasa aksaklıkları yönüyle kurumların tam olarak var olmadığını kabul ederek devlet etkinliğini bu çerçevede tanımlamıştır. Yani, piyasa başarısızlıklarının varlığı ‘görünmez el’in makul fiyat oluşumu ve kaynakların etkili bir biçimde tahsis edilmesine engeldir. Kuram, ‘görünmez el’in en azından dört alanda yetersiz olduğunu kabul eder. Bunlar; serbest piyasa sisteminin istikrarsızlığı, oligopol ve tekellerin varlığı, kamusal malların varlığı ve dışsallıklardır.

1980’de ABD ve İngiltere’de Arz yanlı iktisat kuramı çerçevesinde vergi oranlarının düşürülmesinin üretim faktörleri arzını artıracağı varsayımı ile geniş kapsamlı vergi indirimleri uygulanmıştır. Bu uygulama, vergi oranlarının düşürülmesinin vergi hasılatını artıracağına ilişkin Laffer eğrisi analizine dayandırılmış ve izleyen dönemde dünyanın geri kalanında gelir ve kurumlar vergilerinde önemli indirimlere gerekçe oluşturmuştur. Ayrıca, ticari ve finansal liberalizasyon uygulamaları ile işlem maliyetlerinin azaltılması kapsamında dış ticaret ve sermaye hareketlerinden alınan vergi ve vergi benzeri yükümlülükler azaltılmıştır. 1986 ile 1997 yılları arasında OECD ülkelerinde kişisel gelir vergilerinin marjinal oranları % 12,4 ve kurumlar vergilerinin baz oranları % 10,4 düşmüştür.

Küreselleşmede hem üretken sermaye (doğrudan yabancı sermaye) hem de finans sermayesi için sağlanan vergisel teşvikler, sermayenin ülkeye çekilmesi için araç olarak kullanılmaktadır.

Küreselleşmenin neden olduğu en önemli sorunlardan biri olan yoksulluk ve gelir dağılımı eşitsizliklerinde, uluslararası kuruluşların politikaları ve ulusüstü düzenlemelerin ihmal edilemeyecek payları vardır.

Uluslararası kamu mallarının en önemli finansman yöntemi kamusal kaynakların
kullanılmasıdır. Kamusal kaynaklar ile ülkelerin ve uluslararası örgütlerin sahip
oldukları ve uluslararası kamu mallarının finansmanında kullandıkları kaynaklar kastedilmektedir. Kamusal kaynaklar iki şekilde sınıflandırılmaktadır. Bunlar; ulusal kamusal kaynaklar ve uluslararası kamusal kaynaklardır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Biyolojik çeşitliliğin korunması, sera gazı emisyonunun azaltılması, bulaşıcı hastalıkların önlemesi gibi bir çok uluslararası kamu malı mevcuttur ve bunların üretiminde önemli ölçüde ulusal ve uluslararası kaynak kullanılmaktadır.

Gelişmiş ülkelerin, gelişmekte olan ülkelerin borçlarına ilişkin çeşitli düzenlemelere giderek bu ülkelerde uluslararası kamu mallarının finansmanına destek oldukları savunulmaktadır. Bu borç düzenlemeleri iki türlüdür. Bunlar; borç hafifletilmesi (debt relief) ve borç takasıdır (debt swap). Borç hafifletilmesi, ağır borçlu durumdaki yoksul ülkelerin borçlarının azaltılması ya da tamamen silinmesi işlemidir. Buna karşılık olarak yoksul ülkeler kamu sağlığı, çevrenin korunması gibi bazı uluslararası kamu mallarının
üretimine (finansmanına) ağırlık vermek durumundadırlar. Borç takası ise gelişmekte
olan ülkelerin gelişmiş ülkelere olan borçlarına karşılık olarak kendi ülkelerindeki
kamu yatırımlarını artırması, alacaklı ülkelere ürün ihraç etmesi ve kendi ülkelerinde uluslararası kamu mallarının üretimini artırması işlemidir.

Uluslararası anlaşmalarla kurulmuş olan ve faaliyetlerinin önemli bir kısmı uluslararası
kamu malı üretimine yönelik olan uluslararası örgütlerin sahip oldukları kaynaklar ise uluslararası kamusal kaynaklar olarak adlandırılmaktadır. Bu bağlamda en büyük uluslararası örgüt olan Birleşmiş Milletler ile Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği gibi Birleşmiş Milletler’e bağlı örgütlerin, programların ve fonların sahip olduğu kaynaklar uluslararası kamusal kaynakların örnekleridir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Ortaklıklar uluslararası örgütlerin, ülkelerin ve özel kuruluşların birlikte oluşturdukları yapılardır. Son yıllarda uluslararası kamu mallarının finansmanında ortaklıklardan sağlanan kaynaklara büyük önem verilmekte ve hatta gelecek yıllarda birçok uluslararası kamu malının finansmanının esas olarak ortaklık kaynakları aracılığıyla gerçekleştirileceği öngörüsünde bulunulmaktadır. Uluslararası kamu mallarına finansman sağlayan bu ortaklıkların en iyi örnekleri olarak Onchocerciasis Kontrol Programı (OCP), Küresel Aşı ve Aşılama İttifakı (GAVI), Küresel Çevre Kolaylığı (GEF), Küresel AIDS, Tüberküloz ve Sıtmayla Mücadele Fonu (GFATM), Küresel Çocuk Felcini Ortadan Kaldırma İnisiyatifi (GPEI) verilebilir.

Uluslararası düzenin ve kalkınmanın sürdürülmesi ve de uluslararası kamu malı üreten uluslararası örgütlerin desteklenmesi için uluslararası vergilerin konulması gerektiği görüşü 19. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu görüşü ilk ortaya koyan yazar olarak James Lorimer gösterilmektedir. Lorimer, “Uluslararası Hukuk Sisteminin Temel Problemi (1884)” adlı eserinde uluslararası bir hükümetin kurulmasını önermiş ve bu hükümetin harcamalarının, her devletin vatandaşlarına uygulayacağı uluslararası bir vergiyle finanse edilmesi gerektiğini belirtmiştir.

Savaşın başlangıcında uluslararası vergileme konusuna katkıda bulunan yazar
James Meade’dir. Yazar, savaşın sonunda bir tür uluslararası örgütün (Birleşmiş
Milletler) kurulmasını öngörmüş ve bu örgütün finansmanına ilişkin olarak da görüşler ileri sürmüştür.

T. A. Sumberg de uluslararası vergilemeye illişkin görüşler ileri sürmüştür. Sumberg,
en uygun uluslararası gelir kaynaklarının ülkelerin ödemeler dengesini de kapsaması
gerektiğini ifade etmiştir. Bu bağlamda ödemeler dengesi üzerinden alınacak bir verginin; mal ticareti, hizmet satışı (gemicilik, turizm ve diğerleri), yatırım kazançları gibi kalemlerden oluşması gerektiği ileri sürülmüştür. Sumberg, uluslararası düzenin varlığına bağlı olarak yapılan işlemlerin de vergilendirilebileceğini ifade etmiştir.

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ): Mal, hizmet ve sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesinin kurallarını düzenlemek amacıyla 1995 yılında GATT’ın yerine kurulan uluslararası kurum.

GATT (General Agreement on Tariffs and Trade): Uluslararası ticareti, haklar ve sorumluluklar açısından düzenlemek amacıyla 1947 yılında çok taraflı olarak imzalanan Türkçe adı ‘Ticaret ve Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması’ olan anlaşmadır.

Laffer Eğrisi: Arz yanlı iktisatın vergi oranlarının düşürülerek vergi gelirlerinin artacağına ileri süren çan eğrisi şeklindeki eğrisinin adı.