ULUSLARARASI SOSYAL POLİTİKA

Sosyal Haklar: Temelde ekonomik yönden güçsüz olanların korunmasını ve öncelikle özel olarak korunmaya gereksinmesi bulunan sosyal sınıflar, elverişsiz konumdaki kişi grup ya da kesimleri ve toplumdan  dışlanan kişiler için ekonomik ve sosyal adaleti ve eşitliği gerçekleştirmeyi amaçlayan haklardır.

Versay Barış Antlaşması’nın 387-427.maddelerinin “Çalışma/Emek” başlıklı XIII. Bölümü, UÇÖ’nün Anayasası’nı oluşturdu.

Komisyon, çalışmalarında Büyük Britanya’nın önerisini / tasarısını temel aldı ve üç ay süren çalışmaları sonucunda, 11-28 Nisan 1919’da, “Çalışma/Emek” başlıklı bir metin hazırladı.

Türkiye, çağrı üzerine 18 Temmuz 1932 tarihinde Milletler Cemiyeti’ne üye olarak UÇÖ’ye üye oldu.

Avrupa’da faşizmin ve nazizmin yükselmesiyle birlikte, 1935’ten başlayarak MC’den ayrılmalar oldu. Almanya 1935’te, İtalya 1939’da UÇÖ’den çekilmek istediklerini belirterek, MC’den ve 1940’ta da UÇÖ’den ayrıldılar. Buna karşılık, Brezilya, Şili ve Macaristan gibi kimi devletler de, MC’den ayrılmakla birlikte UÇÖ üyeliğinden ayrılmak istemediklerini bildirdiler.

1934’te hem MC’ye ve hem de UÇÖ’ye üye olan Sovyetler Birliği (SSCB) ise, Finlandiya’yı istila etmesi nedeniyle 1939 yılında MC’den çıkarıldı ve böylece UÇÖ üyeliğini de yitirdi.

Konsey’in, ileri düzeyde sanayileşmiş ülkelere ayrılan ilk 8 seçimsiz üye kontenjanında şu devletler vardı: ABD, B. Krallık, Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, Japonya ve İsviçre. Hükümet kanadının geri kalan seçimli 4 Konsey üyesi de Arjantin, Kanada, İspanya ve Polonya’dan seçilmişti.

Roosvelt, ABD’li Genel Müdür’ün sığınma önerisini kabul etmedi ve Kanada’yı önerdi. Kanada hükümeti de Ağustos 1940’ta, UÇB personelinin geçici olarak transferi için resmen izin verdi. 18 devletten 40 görevli Kanada’ya, Montréal kentine gönderildi. UÇÖ, 1948 yılına değin düşük yoğunluklu olarak sürdürdüğü çalışmalarını Montréal’den yönetti.

FB, Örgüt’ün genel felsefesinin temellerini oluşturan dört ilkeyi şöyle sıralar:
a) Emek bir mal değildir,
b) Düşünce (söz / ifade) ve dernek (örgütlenme) özgürlüğü, sürekli bir kalkınmanın kaçınılmaz bir koşuludur,
c) Yoksunluk, nerede olursa olsun, tüm insanların (herkesin) refahı için bir tehlike oluşturur,
d) İhtiyaca (yoksunluğa) karşı savaşım, her ulus bünyesinde yorulmak bilmez bir enerji ve sürekli ve ortak bir uluslararası çaba ile yürütülmelidir. Bu uluslararası ortak çabada, hükümet temsilcileriyle eşitlik temeline dayalı olarak işbirliği yapan çalışan ve işveren temsilcileri, kamunun iyiliğini geliştirmek amacıyla, özgür tartışmalara ve demokratik nitelikli kararlara katılırlar.

Uluslararası Çalışma Örgütü, ne kendi öncesinde ne de sonrasında ve kuşkusuz günümüzde de, benzeri bulunmayan bir uluslararası kuruluştur. Gerek kurumsal yapısı, gerekse uluslararası kurallar üretme sistemi yönlerinden, kendine özgüdür. Günümüzdeki evrensel ve/ya da bölgesel ölçekli tüm uluslararası kuruluşlardan farklıdır. Kuruluşundan beri sürdürdüğü ve kendisini “hükümetlerarası” kuruluşlardan ayıran bu özelliği, kısaca üçlü yapı ilkesiyle anlatılır. “Üçlülük” olarak da bilinen üçlü yapı, “karar organları”nda yalnızca üye devletlerin temsilcilerinin yer aldığı başka uluslararası kuruluşların hiçbirinde görülmeyen bir özelliktir. UÇÖ, 1919’dan bu yana, uluslararası kurallar üretme ve uygulanmasını denetleme yetkisi bulunan organlarda, devletlerin siyasal temsilcilerinin yanı sıra, işçi ve işveren temsilcilerinin de yer aldığı bir uluslararası kuruluştur. Bu katılma “danışsal” değildir. Üçlü yapının 1919’da anayasal bir ilke olarak öngörülmesi, vurgu gerektiren bir özelliktir.

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün altı çizilmesi gereken bir başka özelliği de, bir “insan hakları kuruluşu” olmasıdır. İnsan haklarının “ikinci kuşak” olarak da bilinen “sosyal haklar” alanında uluslararası kurallar üretir. Kabul ettiği sözleşmelerin çok büyük bir bölümü, çalışmaya / emeğe ilişkin hakları güvenceye alır. UÇÖ’nün insan hakları kuruluşu yönü, özellikle 10 Mayıs 1944’te kabul edilen Filadelfiya Bildirgesi’nde açıkça görülür. 1919’da kabul ettiği sözleşmelerden itibaren, insan haklarının sosyal haklar alanında uluslararasılaşmasını, ilk kez UÇÖ başlattı. Yalnızca sosyal politikanın uluslararası düzeydeki başlıca belgeleri olan sözleşmeler kabul etmekle kalmadı. Aynı zamanda, sözleşmelere uyulmasını sağlamak amacıyla uluslararası koruma / denetim sistemleri de kurdu. Böylece, hem kural üretme, hem de uygulanmasını denetleme yönlerini kapsamak üzere, insan hakları alanında uluslararasılaşmayı ilk kez sosyal haklardan başlattı. İnsan haklarının uluslararası korunması alanında, 1945’te kurulan Birleşmiş Milletler’ce oluşturulan denetim sistemlerine esin kaynağı oldu. UÇÖ, dört ana konuya ilişkin sekiz sözleşmesini “temel insan hakları sözleşmeleri” olarak sınıflandırdı ve uygulanmalarını sağlamak üzere, geleneksel denetim sistemlerinin yanı sıra, ayrı bir “izleme yöntemi” de oluşturdu.

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün kuruluşu öncesinde ve Birleşmiş Milletler’in (BM) kurulmasına değin süren dönemde egemen olan geleneksel anlayışa göre Uluslararası Hukuk, yalnızca “devletler arasındaki” ilişkileri düzenliyordu. “Devlet-yurttaş arasındaki” ilişkilerin düzenlenmesi ise iç/ulusal hukuka bırakılıyordu. Bireyler, Uluslararası Hukukun “özne”si değil, “konu”su idi. Uluslararası Hukukta hak özneleri yalnızca devletlerdi. Birey, ancak ulusal sınırlar içinde hak öznesi sayılıyordu.

Bu anlayış, çalışma/emek alanında, egemen devletler için bağlayıcı olan “uluslararası” nitelikli önlemler alınması, hukuksal düzenlemeler yapılması önünde ciddi bir engel oluşturdu. Örneğin, UÇÖ’ye giden yolda, ancak “dilek” nitelikli  kararların alınabildiği Berlin Kongresi’nin yapıldığı 1890 yılında, ünlü bir geleneksel uluslararası hukuk uzmanı şu görüşleri savunuyordu: Çalışmanın/emeğin düzenlenmesi sorunu, ancak ve yalnız ulusal yasa koyucunun yetki alanına girer, uluslararası hukuka yabancıdır. Bu anlayışın anlamı ve sonucu şudur: Bir uluslararası kuruluş eliyle, devletleri hukuken bağlamaya yönelik sosyal politika önlemleri içeren kurallar üretilemez. Özne sayılmadığı için de, hakları ihlal edilen birey uluslararası denetim mekanizmalarına başvuramaz, haklarını arayamaz. Çünkü bunun tersi, egemen devletlerin iç işlerine karışmak demektir.

Barış Konferansı, 28 Haziran 1919’da Versay Antlaşması’nı kabul etti. Versay Barış Antlaşması’nın 387-427.maddelerinin “Çalışma/Emek” başlıklı XIII. Bölü- mü, UÇÖ’nün Anayasası’nı oluşturdu.                          UÇÖ’nün resmen kuruluşuna giden süreçte atılan ilk adım, Barış Antlaşması Hazırlık Konferansı’nın 25 Ocak 1919’da Paris’te yaptığı ilk toplantıda kurulmasına karar verdiği, Uluslararası Çalışma Mevzuatı Komisyonu’dur (UÇMK). Komisyonun görevi, sürekli nitelik taşıyan bir uluslararası çalışma örgütü için kurucu belgesi olan Anayasası’nın hazırlanması idi. 9 devletten 15 üyenin yer aldığı bu Komisyonda, sendika önderleri, devlet adamları ve profesörler vardı. Böylece Komisyonda, hükümetleri temsil eden delegelerin yanı sıra, örneğin Amerikan Çalışma Federasyonu’nun (AFL) başkanı Samuel Gompers ile Fransa Genel Çalışma Konfederasyonu (CGT) Genel Sekreteri Léon Jouhoux gibi işçi sınıfından gelen ünlü temsilciler de vardı. 

Komisyon; temelde Marksizm, Bolşevizm ve devrimci sendikacılık anlayışına karşı “sosyal reformcu” yaklaşımı benimseyen üyelerden oluşuyordu.

Komisyon, çalışmalarında Büyük Britanya’nın önerisini / tasarısını temel aldı ve üç ay süren çalışmaları sonucunda, 11-28 Nisan 1919’da, “Çalışma/Emek” başlıklı bir metin hazırladı. Başlangıç ile 41 maddeden oluşan bu metnin, Barış Antlaşması’na konulmasını önerdi. Bu öneriler, aslında 1914-1919 arasında yapı- lan kongrelerde işçi sınıfının sürekli olarak dile getirdiği istemleri yansıtıyordu.

UÇM Komisyonu’nda tartışılan önemli sorunlardan ikincisi ise, UÇK’nin kabul edeceği sözleşmelerin bağlayıcılığına ilişkindi. Bu sorunun temelinde, UÇÖ’yü kuran “ulus-devletler”in, ulusal egemenliklerinden ödün vermeye yanaşmayan kıskanç tutumları vardı. Komisyon, sözleşmelerin “ulusalüstü yasalar” olması yolundaki öneriyi kabul etmedi. Çünkü bu öneri, sonuç olarak, UÇK’nin “ulusalüstü bir parlamento”ya dönüştürülmesi anlamına geliyordu. Tartışmalar, çalışmaya/emeğe ilişkin uluslararası sosyal politika kurallarının “uluslararasılaşması” ile “ulusal egemenlik” arasında uzlaştırıcı bir çözümle sonuçlandı. Sözleşmelerin, kabul edilmelerinden sonra, ancak üye devletlerin yetkili organlarının onaylamasıyla hukuksal bağlayıcılık kazanması öngörüldü.

1919’un karmaşık koşullarında, Barış Konferansı’nın tüm ortakları için gözlemlenebilen bir ortak tehdit vardı. Bu tehdit, farklı gerekçelerle de olsa, ideolojik ilerlemesi durdurulmak istenen Bolşevizm ve devrimci sosyalizm idi. Reformcu sosyalistler, işçi kitlelerinin devrimci ideallere katılmak için kendilerinden uzaklaştığını gördüklerinden, buna karşı inandırıcı bir seçenek önermek zorunda kaldı. Bu seçenek de kısaca, Bolşevik devrimin sert araçları, Marksizm’in önerdiği sınıf savaşımı ve güce başvurulması yerine, reformcu yöntemler, diyalog ve işbirliği idi. Rusya’da zafer kazanan devrimciler hakkındaki korku, Barış Antlaşmalarına çalışma kayıtları/kuralları konulması yolundaki önerilerin olumlu karşılanmasında etkili oldu. Çünkü bu yıllarda, Savaş sonrasında terhis olacak milyonlarca askerin yazgısıyla, işsizlik sorunuyla kaygılanmak da ivedilik kazanmıştı. Bu dönemdeki “büyük korku”nun etkisiyle, burjuva hükümetleri Barış Antlaşması’na hemen her şeyi koymuştu. Phelan’ın belirttiği gibi, Hükümet kanadından olmayan temsilcilere eşit statüyle UÇK’ye ve Yönetim Konseyi’ne katılma hakkı tanınması, bütünüyle “radikal” bir önlem sayılıyordu.

UÇÖ’nün kurulmasında yalnızca Bolşevizm tehdidinin etkili olduğu yolundaki görüşü kabul etmek olanaklı değildir. UÇÖ, başlangıçtan beri, yalnızca Bolşevizm’e karşı bir tepki olarak düşünülmedi. Örgütlü işçi sınıfının / hareketinin özellikle Savaş yılları boyunca düzenlediği kongrelerde dile getirdiği ortak hak istemlerinden biri, Savaş’ı sona erdirecek Barış Antlaşması’na işçilerin yazgısını değiştirecek ve düzeltecek kurallar konulmasıydı. UÇB’nin ilk Genel Müdürü Albert Thomas da, 1918 yılında “büyük korku”nun bazı işverenlerde bulunduğunu, ancak 1919 yılında düşüncelerin değiştiğini, işçilerin haklarını Savaş içinde kazandıklarını söylüyordu. Bu, korku duygusu değil, Savaşın altüst ettiği dünün yaşlı toplumunun adalete göre yeniden doğması ve yenilenmesi idi.

Thomas’ın söz ettiği adalet, UÇÖ Anayasası’nın Başlangıç bölümünün ilk paragrafına yazılan “sosyal adalet” idi. Ve sosyal adalet, dünyada evrensel ve sürekli bir barışın temeli olan bir etik değerdir; siyasal ve sosyal barışın bölünmezliğini vurgulayan bir anayasal ilkedir.

Anayasası gereği sürekli bir Örgüt olan UÇÖ, Anayasa’nın Başlangıç bölümünde ve Anayasa Eki olan Filadelfiya Bildirgesi’nde (FB) açıklanan programı gerçekleştirmekle görevlidir. Dolayısıyla FB, Örgüt’ün sözleşme, tavsiye ve kararlar biçiminde ortaya koyduğu uluslararası sosyal politika ve çalışma hukuku kurallarının/kaynaklarının anayasal dayanağını oluşturur.                                 

Filadelfiya Bildirgesi, Örgüt’ü, 2. Dünya Savaşı sonrasının siyasal, sosyal ve ekonomik koşul ve yaklaşımlarına uyarlar. UÇÖ’nün etkinlikleri ve üye devletlerin izleyeceği sosyal politikalar için bir “esin kaynağı”dır. Gelecek için bir “eylem programı” olmanın ötesinde bir anlam ve değer taşır. Örgüt’ün genel felsefesini içerir ve üyelere izleyecekleri sosyal politikalarında esinlenmeleri gereken ilkeleri gösterir. Bildirge, Örgüt’ün etkinlik alanını, dar anlamda çalışma dünyası ve çalışma koşullarının dışına çıkarır. İnsan hakları ile ekonomik ve mali alanı da kapsayacak biçimde genişletir. Kural üretme etkinliğinde yeni bir dönem başlatır. Kısacası Bildirge, “sosyal insan” odaklı bir anayasal belgedir.

BM’nin kurulmasından önce açıkça yer verdiği ve benimsediği insan hakları anlayışı, aynı zamanda maddi ve manevi düşüncelerin bileşiminden oluşan şu dört ilkede somutlaşır: Özgürlük, onur, ekonomik güvenlik ve fırsat eşitliği.

Bu yaklaşımıyla Filadelfiya Bildirgesi, BM’nin 1945 yılında kurulması ve 10 Aralık 1948 tarihinde İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ni (İHEB) kabul etmesi ile başlayan insan haklarının uluslararası yazılı hukuka geçirilmesi sürecini önceledi. 1919’da, “haklar” yerine “ilkeler”den söz ederek sosyal haklar alanında başlayan “uluslararasılaşma”, 1944’te açıkça bazı “haklar”dan söz eden Filadelfiya Bildirgesi’yle BM’den önce somutlaştı.

Filadelfiya Bildirgesi’nin İkinci Bölümünde, UÇÖ’nün geleneksel etkinlik alanı kişi ve konu yönlerinden yaygınlaştırıldı. İnsan haklarına vurgu genişletilerek yinelendi, insancıl ve sosyal düşüncelerin ekonomik kaygılardan önce geldiğinin altı çizildi. UÇÖ Anayasası’nın Başlangıç bölümünün birinci paragrafında vurgu- lanan “sürekli barışın ancak sosyal adalet temeli üzerine kurulabileceği” açıklamasının doğruluğunun deneyimle kanıtlandığı belirtildi. Tüm insanların, ayrım gözetilmeksizin maddi ve manevi gelişimini sağlama hakkının bulunduğu vurgulandı. Daha önemlisi, izleyen maddelerde, bu temel amaca sürekli yollama yapıldı. Ulusal ve uluslararası sosyal politikaların, temel amacı gerçekleştirmeye yönelik olması gerektiğinin altı çizildi. Yine, ekonomik ve mali nitelikli önlemlerin de, bu temel amacı gerçekleştirmeye yönelik olması gerektiği belirtildi. Örgüt’ün kural üretme yetkisinin de yer aldığı beş madde olarak sıralanan ilkeler;

UÇÖ’nün, gelecekteki eylem ve etkinliklerine kılavuzluk edecek on somut amaca yer verildi. Örgüt’ün, dünyanın çeşitli uluslarında gerçekleştirilmesi sağlanacak programların uygulanmasına yardım etme yükümlülüğü tanındı. Bu bölümdeki programlardan kimilerinde görüldüğü gibi, Filadelfiya Bildirgesi UÇÖ’nün yetkisini çalışma koşullarının ötesinde “yaşam koşulları”nı kapsayacak biçimde genişletti, kimi sosyal ve ekonomik haklara evrensel bir boyut kazandırdı. Herkesin, ilerlemenin sonuçlarından hakça pay almasından söz ederek, sosyal devlet / refah devleti anlayışına açıkça yer verildi. UÇÖ’nün uygulanmasına yardım etmekle yükümlü olduğu, Başlangıç’ta evrensel ve sürekli barışın temeli olarak öngörülen sosyal adalet ilkesinin gerçekleştirilmesine katkıda bulunacak programlar, 10 maddede sıralanmaktadır:

Tek tartışma yöntemi çerçevesinde aşağıdaki sözleşmeler kabul edildi. 1. Çalışma Süresi Sözleşmesi (Sanayi), 2. İşsizlik Sözleşmesi, 3. Analığın Korunması Sözleşmesi, 4. Gece Çalışması Sözleşmesi (Kadınlar), 5. Asgari Yaş Sözleşmesi (Sanayi), 6. Çocukların Gece Çalışması Sözleşmesi. Sorunun Doğru Cevabı B şıkkıdır.