ULUSLARARASI TİCARET HUKUKU - Deneme Sınavı - 2

Hakem-bilirkişi kurumu, Türk hukukunda bugün için bizatihi kanuni bir düzenlemenin
konusu değildir. Ancak, hakem-bilirkişilik, HMK m. 193 çerçevesinde Türk hukukunda
delil sözleşmesi olarak kabul edilmektedir.

Uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümü için tarafların bu yönde anlaşmaları aranıyorsa iradi (ihtiyari) tahkimden bahsedilir.

Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri, yargılama masraflarının çok olması ve yargılamanın bazı dezavantajları nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri’nde gelişmiş, sonrasında Avrupa ülkelerinde de yaygınlaşmıştır.

Birçok uyuşmazlık çözüm yöntemi bulunmaktadır. Bunlardan belli başlıları, doğrudan görüşme, tarafsız ön değerlendirme, vakıaların tespiti, ön hakemlik, kısa duruşma, arabuluculuk, uzlaştırma ve hakem-bilirkişiliktir.

Türk hukukunda, İcra ve İflas Kanunu m. 38 uyarınca mahkeme huzurunda yapılan sulh anlaşmaları ile kayıtsız şartsız borç ikrarını içeren ve noterde düzenleme şeklinde yapılan sulh anlaşmaları ilâm niteliğinde belge kabul edilmiştir.

Türk hukukunda, arabuluculuk 07.06.2012 tarih ve 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (HUAK) ve bu Kanuna dayalı olarak çıkarılan Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği ile düzenlenmiştir.

Belli bir kurum tarafından önceden hazırlanmış ve yayımlanmış tahkim kurallarına göre, bu kurumun yardım ve gözetimi altında gerçekleştirilen tahkim kurumsal tahkim olarak adlandırılır (Kalpsüz, 2001, s. 364).

Ankara’daki iki Türk şirketinin akdettiği Türkiye’de üretilen bir malın Ankara’da teslimini içeren bir satım sözleşmesinden doğan veya doğacak uyuşmazlıkların Ankara’da tahkim yoluyla çözümü hususunda anlaşmaları hâlinde, bu tahkimin millî tahkim olduğunu söylenebilir.

Türkiye, 21.06.1961 tarihli Milletlerarası Ticari Tahkime İlişkin Avrupa-Cenevre Konvansiyonuna 1991 yılında taraf olmuştur (RG 23.09.1991, S. 21000).

4686 sayılı MTK yabancı yatırımcı ve yabancı şirketleri Türkiye’ye çekmek, Türkiye’yi tahkim alanında bölgesinde merkez durumuna getirmek gibi amaçlarla 2001 yılında yürürlüğe konmuştur.

New York Sözleşmesinin V. maddesinde, tanıma/tenfiz kararı verilmesine engel olabilecek nedenler iki grupta belirtilmiştir. İlk grupta karşı tarafın ileri sürerek ispat etmesi gereken; ikinci grupta ise, tanıma/tenfiz mahkemesi tarafından resen dikkate alınacak tanıma/tenfiz engelleri yer almaktadır.

Karşı tarafın ileri sürmesi ve ispatlaması gereken nedenleri şu şekilde belirtilebilir: 

1. Tahkim anlaşmasını akdeden tarafların, haklarında uygulanması gereken hukuka göre ehliyetsiz olmaları veya tahkim anlaşmasının, tarafların tâbi kıldıkları hukuka, eğer taraflarca hukuk seçimi yapılmamışsa hakem kararının verildiği yer hukukuna göre hükümsüz olması; 

2. Aleyhine hakem kararı verilen tarafın hakem tayininden veya tahkim usulünden usulünce haberdar edilmemesi yahut başka bir nedenle delillerini ikame etmek imkânını elde edememesi; 

3. Hakem kararının tahkim anlaşmasında belirtilmemiş bir konuya ilişkin olması veya tahkim anlaşmasının kapsamını aşan hükümler içermesi; 

4. Hakem kurulunun oluşması ve tahkim usulünün tarafların anlaşmasına, bu konuda anlaşma yoksa tahkim yeri hukukuna uygun olmaması; 

5. Hakem kararının taraflar için bağlayıcılık kazanmaması veya verildiği yer hukuku yahut tâbi olduğu hukuka göre yetkili bir makam tarafından iptal edilmesi ya da hükmünün icrasının geri bırakılması.

Mahkemenin resen dikkate alacağı nedenler şunlardır: 

1. Hakem kararına konu uyuşmazlığın mahkemenin kendi hukukuna göre tahkime elverişli bulunmaması; 

2. Hakem kararının kamu düzenine aykırı olması.

Doğrudan görüşme (müzakere, uzlaşma), tarafların bir araya gelerek, uyuşmazlığı karşılıklı görüş alış verişinde bulunarak kendilerinin anlaşarak çözmelerini ifade eder; uyuşmazlıkların çözümünde muhtemelen en eski yöntemdir.

Hakem-bilirkişilik, diğer uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden oldukça farklıdır. Bu yola uyuşmazlıkla ilgili “maddi olayların tespiti” veya bunlar hakkında “sahip olunan özel yahut teknik bilginin arzı” veyahut “ihtilâflı vakıaların özel meslekî bilgi yardımı ile tespiti” amacıyla başvurulur.

Taraflar hakem-bilirkişinin raporunun bağlayıcı veya ihtiyari olacağı konusunda da anlaşabilirler. Raporun ihtiyari olacağı kararlaştırılmış ise, hakem-bilirkişiler taraflar arasında uzlaştırıcı konumundadırlar.

Hakem-bilirkişi kurumu, Türk hukukunda bugün için bizatihi kanuni bir düzenlemenin konusu değildir. Ancak, hakem-bilirkişilik, HMK m. 193 çerçevesinde Türk hukukunda delil sözleşmesi olarak kabul edilmektedir. “Delil Sözleşmesi” başlıklı 193. maddenin ilk fıkrasına göre, “Taraflar yazılı olarak veya mahkeme önünde tutanağa geçirilecek imzalı beyanlarıyla kanunda belirli delillerle ispatı öngörülen vakıaların başka delil veya delillerle ispatını kararlaştırabilecekleri gibi; belirli delillerle ispatı öngörülmeyen vakıaların da sadece belirli delil veya delillerle ispatını kabul edebilirler.” Doktrinde ağırlıklı görüş, hakem-bilirkişilik anlaşmasını, münhasır delil sözleşmesi olarak kabul etmektedir.

Devlet yargısında, uyuşmazlıkla ilgili yetkili mahkeme seçilebilir; ancak tarafların uyuşmazlığı çözmek üzere hâkimi ismen belirleyebilmeleri mümkün değildir. Buna karşılık tahkimde, taraflar hakemi ya da hakemleri güvenilirliği, uzmanlığı ve yeterli zamanı olup olmadığı gibi hususları göz önünde bulundurarak kendileri tespit ederler.

Türkiye’deki tahkim merkezlerinden bazıları şunlarır:

• Türkiye Odalarve Borsalar Birliği (TOBB),

• İstanbulTicaret Odası (İTO), 

• İzmirTicaret Odası (İZTO),

• İstanbulTahkim Merkezi (ISTAC). Bu Merkez, diğerlerinden farklı olarak, 20.11.2014 tarih ve 6570 sayılı İstanbulTahkim Merkezi Kanunu ile kurulmuştur. 

• Hacettepe ÜniversitesiTahkim Uygulama ve Araştırma Merkezi (HÜTAM).

MTK hazırlanırken, tahkime ilişkin düzenleme yapmak veya düzenlemelerinde değişikliğe gitmek isteyen devletlere yardımcı olması için UNCITRAL tarafından hazırlanan Milletlerarası Ticari Tahkime Dair Model Kanun esas alınmıştır. Bunun yanında, bazı hükümlerinde İsviçre hukuku ve ICC Tahkim Kurallarından da etkiler bulunmaktadır.

Genel olarak sözleşmeden, haksız fiilden ve sebepsiz zenginleşmeden doğan uyuşmazlıklar için tahkim anlaşması yapılabilir.