ULUSLARARASI TİCARET HUKUKU

Kanunlar ihtilâfı hukuku, yabancı unsurlu olay ve ilişkilere uygulanacak hukuku tayin eden kurallarla uğraşır. Kişiler arasındaki özel hukuk uyuşmazlıklarının, devletin yargı organları önünde karara bağlanmasına, haklı ve haksızın belirlenmesine ve adli gerçeğin sağlanmasına ilişkin yolları gösteren hukuk dalı medeni yargılama hukuku (medeni usul hukuku); alacaklıların, devlet kuvvetinin yardımı ile alacaklarına nasıl kavuşacağını düzenleyen hukuk dalı da icra-iflas hukukudur (cebrî icra hukuku veya takip hukuku). Vatandaşlık hukuku ise vatandaşlığın kazanılması, kaybedilmesi konularını düzenler.

Milletlerarası usul hukuku ise, yabancı unsurlu olay ve ilişkilerde, ortaya çıkan medeni usul konularıyla ilgilidir.

MÖHUK’da tüm uyuşmazlık türleri için milletlerarası yetkiye sahip mahkemeler belirlenmemiştir. Ancak, MÖHUK bu hâllerde milletlerarası yetkiye sahip Türk mahkemesinin nasıl tespit edileceği meselesini, 40. maddesinde genel bir düzenlemeyle çözmüştür. Bu çözüm tarzı, bazı modern hukuk sistemlerinde de yer almaktadır. Söz konusu 40. maddeye göre, “Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları tayin eder.”

Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi genel olarak 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunda (MÖHUK) düzenlenmiştir. MÖHUK’un 1. maddesinde, kapsama giren diğer hususların yanında, yabancılık unsuru taşıyan hukuki işlem ve ilişkilerde Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisinin de düzenlendiği belirtilmiştir.

HMK’daki yetki kurallarından, mahkemelerin yetkisinin, genel, özel ve kesin yetki kuralı olabileceği anlaşılmaktadır. Eğer bir mahkemenin yetkisi kesinse, o davaya sadece o yer mahkemesi bakabilir.

Yetki anlaşması yazılı şekilde yapılmalıdır. Sözlü olarak yapılan yetki anlaşması geçersizdir. Ancak, HMK’da aksi yönde bir hüküm bulunmadığından adi yazılı şekilde yapılan bir yetki anlaşması da geçerlidir; yani resmî yazılı şekilde yapılması zorunluluğu bulunmamaktadır.

her münhasır yetki kuralı aynı zamanda kesin yetki kuralıdır; ancak her kesin yetki kuralı münhasır yetki kuralı değildir.

MÖHUK m. 47’nin son fıkrasında, MÖHUK m. 44, 45 ve 46. maddelerde belirlenen mahkemelerin yetkisinin tarafların anlaşmasıyla bertaraf edilemeyeceği ifade edilmiştir. MÖHUK m. 44’de iş sözleşmesi ve iş ilişkisi davalarında, m. 45’te tüketici sözleşmelerine ilişkin davalarda ve m. 46’da sigorta sözleşmelerine ilişkin davalarda hangi Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkiyi haiz olduğu belirtilmiştir. Kanun, söz konusu sözleşmelerin zayıf tarafı olan işçiyi, tüketiciyi ve sigortalananı korumak amacıyla yetkili mahkemeleri özel olarak belirlemiş ve MÖHUK m. 47’de, bu mahkemelerin yetkisinin tarafların anlaşmasıyla bertaraf edilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.

Devlet makamlarının yardımının istenmesinden dolayı tenfizin şartları, tanımaya göre biraz daha ağırdır. Ayrıca, bir kararın tenfizine karar verilebilmesi için öncelikle tanınması gerekir. Dolayısıyla her tenfiz, tanımayı içerir ama her tanıma tenfizi içermez. Yani tanıma kararıyla icra makamlarına başvuru yapılamaz.

Türk hukukunda yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi konusu genel olarak MÖHUK’un 50 ilâ 59. maddelerinde düzenlenmiştir.

MÖHUK m. 50, yabancı bir devlet mahkemesi tarafından verilen ilâmlara ilişkindir. Uluslararası mahkemelerce verilmiş kararlar bu kapsamda değildir. Bu kararların ne şekilde etki doğuracağı, uluslararası mahkemenin kuruluşuna ilişkin uluslararası sözleşmede belirtilmektedir.

Birçok hukuk düzeninde ve uluslararası anlaşmalarda da kamu düzenine açıkça aykırılık tenfiz engeli sayılmaktadır. “Kamu düzeni” ifadesi, muğlak, zamana ve mekâna göre değişen bir kavramdır. Yabancı hukuklarda ve uluslararası sözleşmelerde olduğu gibi MÖHUK’da da “kamu düzeni” ifadesi tanımlanmamıştır. Çünkü kanuni bir tanıma yer verilmesi, kavramı sabit hâle getirerek (dondurarak) mahkemenin takdir yetkisini oldukça sınırlar; zamanla görülen anlayış değişikliğinin kavrama nüfuz etmesini engeller.

Tenfiz kararının kesinleşmesinden itibaren on yıl içinde karar icra edilmelidir; aksi takdirde, dava zamanaşımı süresi dolacağından, kararın cebren icrası mümkün olmaz.

İflâs davalarında yetkili Türk mahkemesi İİK m. 154’te belirtilmiştir. Buna göre, iflas davalarında yetkili mahkeme borçlunun muamele merkezinin bulunduğu yer mahkemesidir. C seçeneği yanlıştır. Diğer seçenekler doğru bilgiler içermektedir.

HMK m. 17 ve 18’e göre B, C, D ve E seçeneğinde belirtilen hususlar aranır. Ancak Yetki anlaşması tacirler veya kamu tüzel kişileri arasında yapılmalıdır. Zayıf tarafı korumak amacıyla, sadece tacirlerin veya kamu tüzel kişilerinin kendi aralarında yahut birbirleriyle yetki anlaşması yapabilmelerine müsaade edilmiştir. Bir gerçek kişi ile tacir arasında yapılan yetki anlaşması geçersiz olduğu gibi, gerçek kişilerin kendi aralarında da böyle bir anlaşma yapabilmeleri mümkün değildir.

Yabancı mahkeme kararının Türkiye’de icra edilmesi isteniyorsa, yani yabancı mahkeme kararının gereğinin yerine getirilmesi için devletin icra makamlarından yardım istenecekse tenfizi gerekmektedir (MÖHUK m. 50(1))

İlâmın yabancı mahkeme tarafından verilmiş olması, Kararın hukuk davalarına ilişkin olması, Kararın kesinleşmiş olması, Karşılıklılık şartı tenfizin şartları arasındadır. Bu nedenle A,B,C, ve D seçeneği yanlış bilgiler içermektedir. E seçeneği tenfizin şartını içermektedir.

Tenfiz kararları kendisine karşı tenfiz istenen kişinin Türkiye’deki yerleşim yeri, yoksa sakin olduğu yer mahkemesinden, Türkiye’de yerleşim yeri veya sakin olduğu bir yer mevcut değilse Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinden birinden istenebilir (MÖHUK m. 51(2)). Yetkili mahkemeler basamaklı şekilde belirlenmiş olup; sıraya riayet edilmelidir. Yani karşı tarafın, Türkiye’de yerleşim yeri varken, sakin olduğu yer mahkemesinden tenfiz talep edilemez. Sadece son basamaktaki yetkili mahkemeler alternatif niteliklidir.

Tenfiz kararının kesinleşmesinden itibaren on yıl içinde karar icra edilmelidir; aksi takdirde, dava zamanaşımı süresi dolacağından, kararın cebren icrası mümkün olmaz.

Mahkeme yabancı mahkeme ilâmının kısmen veya tamamen tenfizine veya istemin reddine karar verebilir. Bu karar yabancı mahkeme ilâmının altına yazılır ve hâkim tarafından mühürlenip imzalanır (MÖHUK m. 56). Tenfizine karar verilen yabancı ilâmlar Türk mahkemelerinden verilmiş ilâmlar gibi icra olunur (MÖHUK m. 57(1)). Tenfiz kararıyla birlikte, kararın gereğinin zorla yerine getirilmesi için icra dairelerine başvurulabilir. Tenfiz isteminin kabul veya reddine ilişkin mahkemenin verdiği karar aleyhine temyiz yoluna başvurulabilir. Türk hukukunda, prensip olarak temyiz yoluna başvurulması kararın icrasını durdurmaz; ancak tedbiren kararın icrasının ertelenmesine temyiz makamınca karar verilebilir. Tenfiz isteminin kabulüne ilişkin karar aleyhine temyiz yoluna başvurulduğunda, herhangi bir karara gerek bulunmaksızın kararın icrası kanun hükmü gereği kendiliğinden durur (MÖHUK m. 57)

Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi genel olarak 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunda (MÖHUK) düzenlenmiştir. Türk hukukunda medeni usul hukukuna ilişkin temel kanun Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) iken, takip hukukuna ilişkin temel düzenleme İcra ve İflâs Kanunudur (İİK). Ceza yargılamasına ilişkin de Ceza Muhakeme Kanunu düzenlenmiştir.  Vatandaşlığın kazanılması, kaybedilmesi gibi konularda Vatandaşlık Kanunu'nda düzenlenmiştir.