UYGUR TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 5

alng͡u- ‘kötüleşmek, bozulmak’ < al- ‘ele geçirmek, geri almak’ -(ı)ng͡ ‘kötü, fena’ [fiilden isim yapım eki] +u- [isimden fiil yapım eki] -dı [3 tekil kişi belirli geçmiş zaman]

 tepre- ‘kımıldamak’ < tepir ‘kıpırtı sesi’ +e- [isimden fiil yapım eki] -(y)ü [zarf-fiil eki](

munçulayu ‘bu şekilde’ < bunçalayu < bu ‘işaret zamiri’ +n [zamir n’si] +ça [eşitlikeki] +la- [isimden fiil yapım eki] -(y)u [zarf-fiil eki]

“NCWL’YW ançulayu

yol ‘yol, güzergah’ +(u)ġ [belirtme durumu eki]

yılan bar aġu tını ıraķtın : Yılandır. Zehirli solukları uzaktan

12 hayvanlı takvime göre beşinci ay olan Luu, ejdarhadır.

12 Hayvanlı Türk Takvimi, 12 yılın 5 katı olan 60 yıllık devreleri ile Köktürklerde,
Uygur Türklerinde, Tuna Bulgarlarında, İtil Bulgarlarında kullanılmış olup, Türkler
arasında çok yaygın bir sistem olmuştur.

''Aġır ḳıyınḳa tegip söz-leri'' dizesinin Türkçesi ''ağır cezaya çarptırılsın (ve) sözleri'' şeklindedir. Dizede geçen kıyınka ceza anlamına gelmektedir.

Uygu Türkçesinde ''iyi'' anlamına gelen sözcük  edgü'dür.

Uygur Türkçesinde ''huzurunda'' anlamına gelen sözcük üskinde'dir.

İlk Türk şairi olarak bilinen Aprın Çor Tigin’in Türk lirik şiirinin ilk ve en eski örneği olarak gösterilen aşk konulu bir şiiri vardır (R. Rahmeti Arat, “Edebiyatımızda İlk Lirik Şiir”,
Türk Yurdu, 50. yıl, S. 284, Mayıs 1960, s. 37-38).

Özkiye ‘cancağız’ < öz ‘kendi’ +kiye [isimden isim yapım eki, küçültme eki] +m [1.tekil kişi iyelik eki]

körtle ‘güzel’ +m [1.tekil kişi iyelik eki]

bar- ‘varmak, gitmek’ –ayın [1.tekil kişi emir eki]

R. Rahmeti Arat’ın Eski Türk Şiiri adlı eserinde, 8 numarada kayıtlı olan ve her kıtası
anı teg orunlarta (“öyle yerlerde”) dizesi ile sonlanan Budist Uygur şiirlerindendir. Arat tarafından sekizer dizelik 4 kıta olarak okunan bu şiir, Talat Tekin tarafından (“İslam Öncesi Türk Şiiri”, Türk Dili, S. 409, s. 19-20) dizeleri 13 ile 21 hece arasında değişen dört dörtlük olarak aşağıdaki şekilde yazmadan okunmuştur.

“TLX YWZLWK K’ ‘YNC’ atlıġ yüzlüg-ke inçe. Doğru yanıt E.

X’N PW ‘WYTWK S’V ‘YŞYDYP ķan bu ötüg sav işidip. Doğru cevap A.

atlıġ ‘tanınmış, meşhur’ < at ‘ad, şöhret’ +lıġ [isimden isim yapım eki; isimleri sıfatlaştırır.] yüzlüg ‘tanınmış, önemli kişi’ < yüz ‘yüz, çehre’ +lüg [isimden isim yapım eki. İsimleri sıfatlaştırır] Doğru cevap C.

tapla- ‘uygun bulmak’ < tap ‘uygun, yerinde’ +la- [isimden fiil yapım eki]. Doğru cevap A.

önglüg ͡ ‘görünümlü’ < ön͡g ‘renk, görünüş’ +lüg [isimden isim yapım eki]. Doğru cevap D.