UYGUR TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 7

“tıdu umadım” ifadesinin kök ve eklerine doğru olarak ayrılmış biçimi şu şekildedir:

tıdu umadım “engelleyemedim”
tıd- ‘engellemek’-u u- ‘muktedir olmak’ [yardımcı fiili zarf-fiil eki ile asıl fiile bağlanmış birleşik fiil çekimi] -ma [olumsuzluk eki] -dım [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman eki]

 kelimesinde isimden isim yapma eki bulunmaktadır.

“isen tükel teggey siz” cümlesi günümüz Türkçesine “Sağ salim (oraya) erişeceksiniz.” şeklinde çevrilir.

“ol linxua yoluġ yoġuru yoġuru usar siz” ibaresinin doğru çevirisi “O lotus yolunu geçebilirseniz” şeklindedir.

“ol linxua yoluġ yoġuru yoġuru usar siz” ibaresinde altı işaretlenen ‘yoġuru usar siz’ ifadesinin kök ve eklerine doğru olarak ayrılmış biçimi şu şekildedir:

yoġur- ‘bata çıka yürümek’ < yoġ- ‘oğmak, çiğnemek’ -ur [ettirgenlik eki]-u u- ‘muktedir olmak’ [yardımcı fiili zarf-fiil eki ile asıl fiile bağlanmış birleşik fiil çekimi] -sar [şart eki] -siz [2. çoğul kişi eki]

Metinde tip “diyerek” kelimesinde zarf-fiil, ınaru “öteye, ileriye” kelimesinde yön gösterme,  ötünti “talepte bulundu” kelimesinde belirli geçmiş zaman ve közünür mü kelimesinde geniş zaman eki bulunmaktadır. Metindeki hiçbir kelimede sıfat-fiil eki yoktur.

Metinde geçen solap “zincirledi” kelimesinde isimden fiil yapma eki bulunmaktadır. Bu kelime kök ve eklerine şu şekilde ayrılır:

Yalnızca turġurdı “durdurdu, sabitledi” kelimesinde ettirgenlik işlevinde fiilden fiil yapan ek bulunmaktadır. Bu kelime şu şekilde kök ve eklerine ayrılır:

A seçeneğindeki ögüzke “okyanusa” kelimesinde yönelme, B’deki barça “hepsi” kelimesinde eşitlik, D’deki muntuda “buradan” kelimesinde bulunma-çıkma ve E’deki yoluġ “yolu” kelimesinde ise belirtme durumu eki vardır. Oysa C’deki avıçka “yaşlı adam” kelimesinde herhangi bir durum eki yoktur.

Bilinen ilk Türk şairi Aprın Çor Tigin’dir.

İlk Türk şairi Aprın Çor Tigin’in bilinen şiiri Maniheist yazmaları arasındadır.

‘Eski Türk Şiiri’ adlı kitabı Reşit Rahmeti Arat yayımlamıştır.

Metinde geçen ‘bitigni’ kelimesinde +ni belirtme durumu eki bulunmaktadır. Diğer seçeneklerdeki ekleri alan herhangi bir kelime yoktur.

Metinde geçen  kelimesi ‘ceza’ anlamında kullanılmıştır.

Metinde geçen ‘üskinde’ kelimesinin kök ve ekleri şunlardır:

Uygurca metinlerde geçen ‘adınçıġ amraḳ’ ibaresindeki ‘adınçıġ’ kelimesi ‘emsalsiz’ anlamındadır.

Uygurca metinlerde geçen ‘adınçıġ’ kelimesinin kök ve ekleri şu şekildedir:

adınçıġ ‘fevkalade, seçkin, emsalsiz, nadide’ < *ad- ‘ayırmak, değişmek’ –(ı)n [fiilden isim yapım eki]  +çıġ [< +sıġ [isimden isim yapım eki, sıfat yapım eki]

Metinde geçen Sogdça asıllı ‘prişti’ kelimesi ‘ferişte, melek’ anlamındadır.

Metinde geçen kiçigkiyem ‘küçücüğüm’ kelimesindeki +kiye eki, ‘küçültme’ işlevinde isimden isim yapım ekidir.

atlıġ-lar inçe tip ötünti