UYGUR TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 8

tapla- ‘uygun bulmak’ < tap ‘uygun, yerinde’ +la- [isimden fiil yapım eki] -ma [olumsuzluk eki] -dı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman eki]

kir- ‘girmek’ -miş [geçmiş zaman eylem sıfatı] -(i)g [belirtme durumu eki]

ötüg ‘rica, istek’ < öt- ‘geçmek, arz etmek’ -(ü)g [fiilden isim yapım eki]

bir ‘vermek’ -ü u- ‘muktedir olmak’ [yardımcı fiili zarf-fiil eki ile asıl fiile bağlanmış
birleşik fiil çekimi] -ma [olumsuzluk eki] -dı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman eki]

süs- ‘çarpmak’ -(ü)p [zarf-fiil eki]

Doğru yanıt E seçeneğidir.

bus- ‘üzülmek’ -(a)n [dönüşlülük eki] -u [zarf-fiil eki]

turġur- ‘yerinden kaldırmak’ < tur- ‘ayağa kalkmak’ -ġur [ettirgenlik eki] -(u)p [zarf-fiil eki]
neng͡ ‘hiçbir şey; hiç’ < ne [belirsizlik zarfı] +ang͡ ‘yok; değil’
öt ‘öğüt’ (< ögüt) +le- [isimden fiil yapım eki] -(y)ür biz [3. çoğul kişi geniş zaman]

asıġ ‘fayda; kazanç, kâr’< as- ‘aşmak, yükselmek’ -(ı)ġ [fiilden isim yapım eki]

Doğru yanıt D seçeneğidir.

ķamaġın ‘hep beraber’ < ķamaġ ‘bütün, hepsi’ +(ı)n [araç durumu eki]

ögli < ö- ‘düşünmek’ -gli [sıfat-fiil eki; bk. Orhun Türkçesi VII. Ünite, Sıfat-Fiiller]

ķata ‘kez, defa’ < ķat- ‘katmak, eklemek’ -a [kalıplaşmış zarf-fiil eki]

tükel ‘sağlam; tam, bütün’ < tü- ‘bitmek’ -k ‘tam’ [fiilden isim yapım eki] +e- ‘tam olmak; yetmek’ -l [fiilden isim yapım eki]

kelür- ‘getirmek’ < kel- ‘gelmek’ -ür [ettirgenlik eki] -zünler [3. çoğul kişi emir eki] Doğru yanıt D seçeneğidir.

tapa ‘-e doğru’< tap- ‘bulmak’ -a [zarf-fiil eki]

tutuzur men < tut- ‘tutmak’ -(u)z ‘emanet etmek’ [ettirgenlik eki] -ur men [1. tekil kişi
geniş zaman]

ögük  ‘sevgili’ < *ög- ‘övmek’ -(ü)k [fiilden isim yapım eki] +(ü)ng͡üz [2. çoğul kişi iyelik eki] +ni [belirtme durumu eki Doğru yanıt B seçeneğidir.

kelür- ‘getirmek

ögük ‘sevgili’

tap- ‘bulmak’

ķata ‘kez, defa’

ķamaġ ‘bütün, hepsi’

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Suvarnaprabhasa sutra

köngül ͡ ‘gönül’ +çe [eşitlik durumu eki]
bulung͡ ‘taraf ’ +da [bulunma durumu eki]
yadıl- ‘yayılmak’ < yad- ‘yaymak’ –(ı)l [edilgenlik eki] –tı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman]
kün ‘gün’ +i [3. tekil kişi iyelik eki] +nge͡ [yönelme durumu eki]
ḳol- ‘istemek’ –ġuçı [sıfat-fiil eki]
üzül- ‘kesilmek’ < üz- ‘kesmek’ –(ü)l [edilgenlik eki] –me [olumsuzluk eki] –di [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman]
aġılıḳ ‘hazine’ < aġı ‘hazine, hazineye konulacak ipekli kumaş’ +lıḳ [isimden isim yapım eki] +ta [bulunma durumu eki] +ḳı [aidiyet eki]
munçulayu < bunçalayu < bu ‘işaret zamiri’ +n [zamir n’si] +ça [eşitlik eki] +la [isimden fiil yapım eki] –(y)u [zarf-fiil eki]
azḳına ‘azıcık’ < az ‘az’ +ḳına [isimden isim yapım eki, küçültme eki]
aġıçı ‘hazinedar’ < aġı ‘hazine’ +çı [isimden isim yapım eki, meslek eki
uluġ ‘ulu, büyük’ < ul ‘temel, esas’ +luġ [isimden sıfat yapım eki: ünsüz tekleşmesi ile
uluġ] +ı [3. tekil kişi iyelik eki]
tengri ͡ ‘efendi, hükümdar’ +m [1. tekil kişi iyelik eki]
alḳın- ‘tükenmek, mahvolmak’ < alḳ- ‘tükenmek’ –(ı)n [dönüşlülük eki] –sar [3. tekil
kişi şart çekimi]

Uygurca “adruḳ adruḳ emgek emgenür” metninde geçen emgen- fiili emgen- ‘(kendisi) zahmet çekmek’ anlamında gelmektedir.

Metinde geçen “neçükin” kelimesinin kök ve eklerine şöyle ayrılır:

Uygurca transliterasyonu olan sözlerin doğru transkripsiyonu  şeklindedir.

Metinde geçen “bulunçusuz” kelimesinin kök ve eklerine şu şekilde ayrılır:

A seçeneğindeki birkiye “biricik” kelimesinde isimden isim yapma, B’deki körmez “kör” kelimesinde ise sıfat-fiil, D’deki erin “adamla” kelimesinde  araç durumu  ve E’deki yaraġay mu “uygun olur mu?” kelimesinde ise gelecek zaman eki bulunmaktadır.  Ancak C’deki ķanturġalı “kandırmak için” kelimesinde -ġalı  zarf-fiil eki vardır.  Bu kelime şu şekilde kök ve eklerine ayrılır:

“satıġçı erenler tirilip içgerü ötüg birdiler ķamaġın edgü ögli tiginke ķulluķ barır biz” cümlesinde geçen “ötüg” kelimesi “rica istek, istirham, müracaat” anlamlarına gelmektedir.

Yalnızca A seçeneğindeki birkiye “biricik” kelimesinde +kiye isimden isim yapma eki bulunmaktadır. B’ seçeneğindeki yekler “şeytanlar” kelimesindeki +ler isimden isim yapma eki değil, yalnızca çokluk ekidir. C’deki urup “vurup” kelimesinde -(u)p zarf-fiil, D’deki oduġ “uyanık” kelimesinde -ġ  fiilden isim, E’deki sınur “kırılır, parçalanır” kelimesindeki -ur ise geniş zaman ekidir.

Yalnızca C seçeneğindeki ögli “düşünen” kelimesi ö- fiiline -gli sıfat-fiil eki getirilerek türetilmiştir. Diğer seçeneklerdeki üçünç “üçüncü” kelimesi -(ü)nç isimden isim yapma, tegzinç “girdap” kelimesi tezgin- fiiline -ç fiilden isim yapma, ötüg  “rica, istek” kelimesi öt- fiiline -(ü)g fiilden isim yapma ve igrik “çember biçimli” ise igir- fiiline -(i)k fiilden isim yapma eki getirilerek türetilmiştir.

Metinde barıp, yetip ve tapa kelimelerinde zarf-fiil ekleri bulunmaktadır.

Metinde yalnızca ķolın ve içgerü kelimelerinde durum ekleri vardır. Bunlar da sırasıyla +(ı)n, +ge yönelme, +rü yön durum ekidir.

Yalnızca B seçeneğindeki kirigseyür men “gitmek istiyorum” kelimesinde fiilden isim yapma eki bulunmaktadır.  A seçeneğinde ig- fiiline -(i)d-, C’de ak-fiiline sırasıyla -(ı)t- ve -ar-, D’de kir- fiiline  -gür- ve E’de eş- fiiline -il- fiilden fiil yapma ekleri getirilmiştir. Ayrıca A seçeneğinde şart, diğer dört seçenekte ise geniş zaman çekimi ekleri bulunmaktadır.

B seçeneğindeki kirigseyür men kelimesi şöyle kök ve eklerine ayrılır:

Huastvanift

Uygurca tranliterasyonu olan sözlerin doğru transkripsiyonu şu şekildedir: