UYGUR TÜRKÇESİ

atlıġ ‘tanınmış, meşhur’ < at ‘ad, şöhret’ +lıġ [isimden isim yapım eki; isimleri sıfatlaştırır.]

ķantur- ‘kandırmak, doyurmak’ < ķan- ‘kanmak, doymak’ -tur [ettirgenlik eki] -ġalı
[zarf-fiil eki]

4. PYR T’RYS’R MYNK TWYM’N PWLWR
bir tarısar ming tümen bolur ͡
bir ekildiğinde, milyonlarca olur.”

bulunçusuz ‘bulunmaz, ender’ < bul- ‘bulmak, ele geçirmek’ -(u)n [dönüşlülük eki] -ç [fiilden isim yapım eki] +çu [isimden isim yapım eki] + suz [isimden isim yapım eki: yokluk sıfatları üretir]

6. KYŞY ‘LXW ‘WYLWR ‘WYCWNC SWVD’
kişi alķu ölür üçünç suvda
İnsanların tamamı ölür. Üçüncüsü: Suda

oduġ ‘uyanık’ < *od- ‘uyanık olmak’ -(u)ġ [fiilden isim yapım eki]

asıġ ‘fayda; kazanç, kâr’< as- ‘aşmak, yükselmek’ -(ı)ġ [fiilden isim yapım eki]

ögli < ö- ‘düşünmek’ -gli [sıfat-fiil eki; bk. Orhun Türkçesi VII. Ünite, Sıfat-Fiiller]

Q’MWXWN ‘WL KWYRM’Z YYRCYK’
ķamuġun ol körmez yirçike
hep birlikte bu gözleri görmeyen kılavuza

birkiye ‘biricik’ < bir ‘bir, tek’ +kiye (isimden isim yapım eki; küçültme ve okşama anlamı katar. Bk. Orhun Türkçesi V. Ünite, Söz Yapımı)

atlıġ ‘tanınmış, meşhur’ < at ‘ad, şöhret’ +lıġ [isimden isim yapım eki; isimleri sıfatlaştırır.]
yüzlüg ‘tanınmış, önemli kişi’ < yüz ‘yüz, çehre’ +lüg [isimden isim yapım eki. İsimleri
sıfatlaştırır] +ke [yönelme durumu eki]

üküş ‘çok’ < ük- ‘yığmak, biriktirmek’ -(ü)ş [fiilden isim yapım eki]

bulunçusuz ‘bulunmaz, ender’ < bul- ‘bulmak, ele geçirmek’ -(u)n [dönüşlülük eki] -ç
[fiilden isim yapım eki] +çu [isimden isim yapım eki] + suz [isimden isim yapım eki: yokluk sıfatları üretir]

ön͡glüg ͡ görünümlü’ < ön͡g ‘renk, görünüş’ +lüg [isimden isim yapım eki]

Doğru yanıt A seçeneğidir.

anta ‘ondan, bundan’< a ‘3. tekil kişi zamirinin çekime girmiş hâli’ +n [zamir n’si] + ta
[bulunma-çıkma durumu]
atlıġ ‘tanınmış, meşhur’ < at ‘ad, şöhret’ +lıġ [isimden isim yapım eki; isimleri sıfatlaştırır.]
yüzlüg ‘tanınmış, önemli kişi’ < yüz ‘yüz, çehre’ +lüg [isimden isim yapım eki. İsimleri
sıfatlaştırır] +ke [yönelme durumu eki]
neçükin ‘nasıl, niçin’ < ne ‘ne’ + çe [eşitlik durumu eki] + ök [pekiştirme edatı] + (i)n
[araç durumu eki]
ķazġan- ‘kazanmak’ +sar [şart eki]
üküş ‘çok’ < ük- ‘yığmak, biriktirmek’ -(ü)ş [fiilden isim yapım eki] Doğru yanıt B seçeneğidir.

ay- ‘söylemek’ -ur [geniş zaman eki]

gid- ‘yetiştirmek, beslemek’ < ig- ‘eğmek’-(i)d [fiilden fiil yapım eki: pekiştirme görevindedir] -ser [şart eki]

ķantur- ‘kandırmak, doyurmak’ < ķan- ‘kanmak, doymak’ -tur [ettirgenlik eki] -ġalı
[zarf-fiil eki] Doğru yanıt C seçeneğidir

öngi ͡ ‘ayrı, başka, farklı’ < ön͡g ‘ön, dış’ +i [kalıplaşmış 3. tekil kişi iyelik eki]
ay- ‘söylemek’ -ur [geniş zaman eki]
igid- ‘yetiştirmek, beslemek’ < ig- ‘eğmek’-(i)d [fiilden fiil yapım eki: pekiştirme görevindedir] -ser [şart eki]
yılınga͡ ‘her yıl’ < yıl ‘yıl’ +ı [3. tekil kişi iyelik eki] +nga ͡ [yönelme durumu eki]
kidin ‘batı’ < ki ‘geri, arka’; (krş.: Türkiye Türkçesi geri<Eski Anadolu Türkçesi girü<
Eski Türkçe kirü) +din [çıkma durumu eki: bk. 2. Ünite Orhun ve Uygur Türkçeleri Arasındaki Farklar-6.] Doğru yanıt D seçeneğidir.

bulunçusuz ‘bulunmaz, ender’ < bul- ‘bulmak, ele geçirmek’ -(u)n [dönüşlülük eki] -ç
[fiilden isim yapım eki] +çu [isimden isim yapım eki] + suz [isimden isim yapım eki: yokluk sıfatları üretir] Doğru yanıt  D seçeneğidir.

tapla- ‘uygun bulmak’ < tap ‘uygun, yerinde’ +la- [isimden fiil yapım eki] -ma [olumsuzluk eki] -dı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman eki]

kir- ‘girmek’ -miş [geçmiş zaman eylem sıfatı] -(i)g [belirtme durumu eki]

ötüg ‘rica, istek’ < öt- ‘geçmek, arz etmek’ -(ü)g [fiilden isim yapım eki]

bir ‘vermek’ -ü u- ‘muktedir olmak’ [yardımcı fiili zarf-fiil eki ile asıl fiile bağlanmış
birleşik fiil çekimi] -ma [olumsuzluk eki] -dı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman eki]

süs- ‘çarpmak’ -(ü)p [zarf-fiil eki]

Doğru yanıt E seçeneğidir.

bus- ‘üzülmek’ -(a)n [dönüşlülük eki] -u [zarf-fiil eki]

turġur- ‘yerinden kaldırmak’ < tur- ‘ayağa kalkmak’ -ġur [ettirgenlik eki] -(u)p [zarf-fiil eki]
neng͡ ‘hiçbir şey; hiç’ < ne [belirsizlik zarfı] +ang͡ ‘yok; değil’
öt ‘öğüt’ (< ögüt) +le- [isimden fiil yapım eki] -(y)ür biz [3. çoğul kişi geniş zaman]

asıġ ‘fayda; kazanç, kâr’< as- ‘aşmak, yükselmek’ -(ı)ġ [fiilden isim yapım eki]

Doğru yanıt D seçeneğidir.

ķamaġın ‘hep beraber’ < ķamaġ ‘bütün, hepsi’ +(ı)n [araç durumu eki]

ögli < ö- ‘düşünmek’ -gli [sıfat-fiil eki; bk. Orhun Türkçesi VII. Ünite, Sıfat-Fiiller]

ķata ‘kez, defa’ < ķat- ‘katmak, eklemek’ -a [kalıplaşmış zarf-fiil eki]

tükel ‘sağlam; tam, bütün’ < tü- ‘bitmek’ -k ‘tam’ [fiilden isim yapım eki] +e- ‘tam olmak; yetmek’ -l [fiilden isim yapım eki]

kelür- ‘getirmek’ < kel- ‘gelmek’ -ür [ettirgenlik eki] -zünler [3. çoğul kişi emir eki] Doğru yanıt D seçeneğidir.

tapa ‘-e doğru’< tap- ‘bulmak’ -a [zarf-fiil eki]

tutuzur men < tut- ‘tutmak’ -(u)z ‘emanet etmek’ [ettirgenlik eki] -ur men [1. tekil kişi
geniş zaman]

ögük  ‘sevgili’ < *ög- ‘övmek’ -(ü)k [fiilden isim yapım eki] +(ü)ng͡üz [2. çoğul kişi iyelik eki] +ni [belirtme durumu eki Doğru yanıt B seçeneğidir.

kelür- ‘getirmek

ögük ‘sevgili’

tap- ‘bulmak’

ķata ‘kez, defa’

ķamaġ ‘bütün, hepsi’

Doğru yanıt A seçeneğidir.