VERGİ TEORİSİ - Deneme Sınavı - 3

Farklı ekonomik koşullara sahip kişilerin vergileme açısından farklı muameleye tabi tutulmalarını ifade eden kavram; dikey adalettir. Cevabımız C seçeneğidir.

Tarihsel süreç içinde vergi konusu olarak gelir yerine harcamanın kullanılması gerektiği savunulmuştur. Bunların başında N. Kaldor gelmektedir. Kaldor’a göre harcama gelire göre daha uygun bir vergi konusudur. Zira harcama (tüketim) kişinin şahsi kullanımı için ekonomiden çektiği değerleri ifade etmektedir. Bu bakımdan kişilerin ekonomiye kazandırdıklarına göre değil (tasarrufları üzerinden değil), ekonomiden aldıklarına göre vergilendirilmelerinin daha adil olacağı düşünülmektedir.

Harcama vergisinin üstün tarafı tasarrufların (faiz, kar payı ve sermaye kazancı) vergi dışında tutulacak olmasıdır. Mevcut gelir vergisi sistemlerinde; aynı gelire sahip olan ancak biri tasarruf eden diğeri savurgan olan iki kişiden birincisi çok daha yüksek oranda vergilendirilmektedir. Çünkü tasarruf eden bunun getirisi (faiz) üzerinden vergi ödenmek zorundadır. Tam tersine harcama vergisi modelinde tasarruf edilen gelir, matrahın dışında tutmak suretiyle ödüllendirilmektedir. Cevabımız E seçeneğidir.

Eşit orantılı fedakârlık; toplumdan daha fazla fayda elde ettikleri gerekçesiyle yüksek gelirlilerin, düşük gelirlilere göre daha fazla vergi ödemelerini (fedakârlıkta bulunmaların) ifade etmektedir. Bu durumda yukarıdaki örneğimizde yer alan 100.000 lira ve 50.000 lira gelir elde eden iki kişiden birincisi ikincisinden iki kat daha fazla gelire sahip olduğu için, iki kat fazla vergi ödemesi (fedakârlığa katlanması) gerekecektir. Yani B kişisinin ödemesi gereken vergi tutarı 10.000 TL'dir. Cevabımız D seçeneğidir.

Adam Smith’den (1776) günümüze iyi bir vergi sisteminde olması gereken temel özellikler tartışılmaktadır. ‘Adalet, ekonomik ve idari etkinlik ve esneklik’ üzerinde hemfikir olunan başlıca vergi sistemi özellikleridir. Cevabımız A seçeneğidir.

İyi bir vergi sistemi ekonomik etkinliği sağlamalıdır. Bunun için bir ülkede uygulanan vergiler ekonomik kararları en az engelleyecek şekilde seçilmelidir. Cevabımız C seçeneğidir.

İyi bir vergi sistemi esnek olmalıdır. Vergi sisteminin ekonomik koşullardaki değişmelere hızlı karşılık vermesi, iyi bir verginin sahip olması gereken esneklik özelliği gereğidir. Cevabımız D seçeneğidir.

Vergi uyumu, mükellefin vergi ile ilgili yürürlükteki tüm kurallara uyarak vergisini ödemesi şeklinde tanımlanabilir. Vergi uyumunun ana unsurları beş başlık altında toplanabilir:

Vergi uyumunun ana unsurları arasında, vergi beyannamesinin elektronik ortamda verilmesi gibi bir zorunluluk bulunmamaktadır.Cevabımız A seçeneğidir.

Temsilsiz vergi olmaz prensibinin uygulandığı ülkelerde alınacak vergiler konusunda son söz halkın kendi içinden seçtiği temsilcilere aittir. ‘Temsilsiz vergi olmaz’ ilkesi ile aynı anlama gelen ‘kanunsuz vergi olmaz’ ilkesinin sonucu olarak halkın ne kadar vergi ödeyeceğine kral değil halk temsilcileri aracılığıyla kanunlar çıkartarak karar vermektedir. Türkiye’de de hukuki vergi sınırlaması Anayasa ile başlar. Temsilsiz ve kanunsuz vergi olmaz prensibi 1982 Anayasası 73. maddesinde "Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler, kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır." denilerek açık bir şekilde belirtilmiştir. Cevabımız C seçeneğidir.

Vergi kapasitesinin en etkin biçimde kullanılabilineceği nokta verginin ekonomik sınırıdır. Bir ülke için GSYH, bir birey için gelirinin tümü verginin ekonomik sınırının son noktasıdır. Cevabımız E seçeneğidir.

Mevcut bir vergi oranının artırılmasına rağmen vergi hasılatında artık bir artışın olmadığı noktaya gelindiğinde verginin mali sınırına ulaşılmış demektir. Cevabımız B seçeneğidir.

Vergi alınması (veya artırılması) nedeniyle vergi konusu olan malın değerinin azalmasına verginin amortismanı denir. Bir verginin kaldırılması (veya azaltılması) nedeniyle vergi konusu olan malın değerinin artmasına ise verginin kapitilizasyonu denir. Verginin amortismanı mükellef aleyhine iken verginin kapitilizasyonu mükellef lehinedir. Cevabımız D seçeneğidir.

Ödenen vergi kişinin üzerinde gelir etkisi veya ikame etkisi yaratabilir. Ödediği vergi nedeniyle mükellefin daha fazla çalışmak suretiyle vergiden önceki gelir düzeyine çıkmasına gelir etkisi, tüketimini kısarak dinlenmeye ve/veya eğlenmeye yönelmesine ise ikame etkisi denir. Gelir etkisi ekonomi açısından olumlu ve istenen bir etki iken ikame etkisi tersi yöndedir. Cevabımız A seçeneğidir.

Yasal açıdan baktığımızda vergiden kaçınma, mükellefin vergi yükünü yasal yollarla düşürmesidir. Vergiden kaçınma yasal boşluklardan yararlanmak suretiyle olabileceği gibi, mükellefin vergiden muaf olan veya daha az vergilendirilen ekonomik aktivitelere yönelmesi şeklinde de olabilir. Vergiden kaçınma tamamen yasal ve risksiz bir davranıştır. Cevabımız E seçeneğidir.

Yapılan ampirik çalışmaların sonuçlarına göre vergi kaçırmayı etkileyen çeşitli faktörler bulunmuştur. Mükellefin vergi ödevlerini yerine getirip getirmemesini etkileyen çok çeşitli faktörler olduğunu biliyoruz. Bu değişik faktörlerin vergi kaçırmayı etkileme yönü ve derecesini araştırmak amacıyla birçok ampirik çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların ortaya koyduğu sonuçlar ilgili değişkene göre aşağıda özetlenmiştir.

Vergi kaçırmayı etkileyen faktörler arasında vergi arbitrajı yer almamaktadır?

Bir ülkenin en az geçim seviyesinin üstünde kalan GSYH’sine o ülkenin vergi kapasitesi denir. Vergi gayreti oranı ise toplanan verginin vergi kapasitesine oranıdır. Cevabımız B seçeneğidir.

Verginin bireysel reddi olabildiği gibi toplumsal reddi de söz konusu olabilir. Uygulanmak istenen bir verginin toplumsal boyutta kabul edilmemesine verginin reddi denir. Verginin reddi kavramı bazı kaynaklarda vergi grevi olarak da adlandırılmaktadır. Vergi kaçakçılığı veya vergiden kaçınma bireysel iken verginin reddi toplumsal boyutta gerçekleşmektedir. Cevabımız C seçeneğidir.

Dolaysız vergiler her zaman daha yüksek gelir grupları tarafından ödenir ve tam olarak yansıtılır.

Adalet, kesinlik, uygunluk ve yansıma vergilerin üstün taraflarından iken esneklik dolaylı vergilerin üstün taraflarındandır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Tahsis, uygunluk, yansıma ve adalet dolaysız vergilerin üstün taraflarındandır. Karmaşıklık ise dolaysız vergilerin olumsuz taraflarından biridir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Mükellef direnci dolaysız vergilerin olumsuz taraflarından biridir. Doğru cevap E seçeneğidir.