VIII-XIII. YÜZYILLAR TÜRK EDEBİYATI

Mevlana’nın oğlu Sultan Veled Türkçe şiir söylemede bir hayli ileri gitmiş, onu Yunus Emre, Gülşehrî, Âşık Paşa, Elvan Çelebi ve Şeyyad Hamza gibi şairler izlemiştir. Doğru cevap D'dir.

İslam dünyasında hürmet belirtmek için önemli kişilerin isimlerinin önünde kullanılan “Mevlana” lakabı "efendimiz" anlamına gelmektedir. Buna göre doğru cevap A'dır.

Mısraların ortada ve sonda kafiyelenerek bir beytin dört mısra haline getirilmesi de Mevlana ile başlamıştır. Bu durum daha sonraki şairlerde özellikle Yunus Emre ve Nesîmî’de yaygın şekilde kendini gösterecek ve Türk şiirinin Eski Türkçeden gelen bir görünümü olacaktır.Doğru cevap A'dır.

Yukarıda ifade edilen gazel Divan-ı Kebir eserine ait bir gazeldir. Bu yüzden doğru cevap E'dir.

Mevlana’nın devlet adamlarına, dönemin ileri gelenlerine, dostlarına ve
oğullarına yazdığı 150 kadar mektubun toplanmasıyla meydana gelen bir eserdir. Mektûbât (=mektuplar), yazıldıkları yıllarla ilgili önemli bilgiler içermektedir. Mevlana’nın mektuplarında insanlara öğüt verdiği ve onları hayra teşvik ettiği görülür. Mevlana’ya sorulan sorulara cevap olarak yazılan bazı mektuplarda dinî ve ilmî konulara da yer verilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Yukarıda alıntısı yapılmış olan manzume Sultan Veled'in Divan adlı eserindeki gazel bölümündeki bir gazeldir.  Beyit sayısı yaklaşık 12700 olan, kaside, gazel, terci-bend ve rübaî gibi çeşitli nazım şekilleri yer alan Divan adlı bu büyük eserde otuza yakın vezin kullanılmıştır. Divan’ın gazeller bölümünde, Türkçe-Farsça-Rumca yazılmış mülemma manzumeler de bulunmaktadır.Şiirler vezinlere ayrılarak alfabetik bir sırada yazılmıştır. Divan’daki Türkçe beyitleri Veled Çelebi ile Feridun Nafiz Uzluk tarafından yayımlanmıştır (Veled Çelebi (İzbudak), Divan-ı Türki-i Sultan Veled, İstanbul 1925; Feridun Nafiz Uzluk, Divan-ı Sultan Veled, İstanbul 1941). Mecdut Mansuroğlu ise daha sonra Divan ve mesnevilerde yer alan Türkçe şiirlerin tamamını eklediği bir inceleme bölümüyle tekrar yayımlamıştır. Doğru cevap B'dir.

Mesnevi, Mecâlis-i Seb’a ve Fîhi Mâ Fîh adlı eserler Mevlana'ya aittir. Kitabu Evsâfı Mesâcidi’ş-şerîfe Ahmed Fakih'in eseridir. İntihâ-nâme ise Sultan Veled'in eseridir. Doğru cevap C'dir.

Ma’ârif, Rebâb-nâme ve İbtidâ-nâme adlı eserler Sultan Veled'e, Divan-ı Kebir ise Mevlana'ya aittir. Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-şerîfe ise Ahmed Fakih'in eseridir. Doğru cevap E'dir.

Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-şerîf ve Çarh-nâme Ahmed Fakih'e, Ma’ârif ve İbtidâ-nâme Sultan Veled'e,Mecâlis-i Seb’a ise Mevlana'ya aittir. Doğru cevap D'dir.

Fîhi Mâ Fîh Mevlana'nın,Çarh-nâme Ahmed Fakih'in ve Rebâb-nâme Sultan Veled'in eseridir. Tüm eser-yazar eşleştirmeleri doğrudur. Doğru cevap E'dir.

Risaletü'n Nushiye Yunus Emre'nin bir eseridir.

Mevlana, hemen tamamı gazel, tercî’ ve rubailerden oluşan Divan-ı Kebir, diğer adıyla Külliyât-ı Şems’te, özellikle ilahî aşkını, gönül derdini, tasavvufî konuların yanında sabır, hoşgörü, insanlara iyilik etmek ve yardımda bulunmayı, mazmun ve remizlerle şiirin imkânlarını kullanarak anlatmıştır. Ayrıca mecazî aşka da yer verilen rüba’îlerde
gerek ilâhî gerekse mecazî aşk, teşbih, istiare ve sembollerle anlatılmaktadır.

Mesnevî, Mevlana’nın sırdaşı Hüsameddin Çelebi’nin ısrarları üzerine yazılmıştır.
Hüsameddin Çelebi’nin bir eser yazma isteği üzerine Mevlana eserin ilk on sekiz beytini kendisi yazmış, daha sonra o söylemiş ve Hüsâmeddin Çelebi yazmıştır. Altı defter/cilt ve yaklaşık yirmi dört bin beyit civarında olan Mesnevî’ye hatimeyi (=sonucu) Sultan Veled yazmıştır (bkz. K. Yavuz: “Cevdet Paşa’nın Abidin Paşa’ya Yazdığı Mektup”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 26-27, 1986, s. 441.). Mevlana ikinci deerin ilk beyitlerinde bu deftere 13 Mayıs 1264 günü başlandığını açıkça ifade etmektedir.

“Onun içindeki odur” veya yorumla, “ne varsa onda var” anlamına gelen
bu eserde, Mevlana’nın bazı sohbetleri sırasında sorulan sorulara verdiği cevaplara; tasavvuf,
din, ahlak ve felsefe ile ilgili görüşlerini anlattığı, dünya, insan ve şiir anlayışından söz ettiği konuşmalarına yer verilmiştir. Bu eser de, diğer eserlerinin çoğunda olduğu gibi Sultan
Veled ve ona bağlı kimseler tarafından tutulan notlar olup vâkıât (=ders notları) türünün
Anadolu’daki ilk örneğidir. Söyleniş zamanları belli olmayan eserin bölümleri, yazmalar ve
yayımlarda biraz farklılık arz etse de birbirine yakındır. Fîhi mâ fîh Mevlana’nın diğer eserlerinden, babasının Ma’ârif’inden ve Tebrizli Şems’in Makâlât’ından izler taşımaktadır

Mecâlis-i Seb’a: Mevlana’nın yedi vaazının yakın çevresi tarafından kaydedilip bir
araya getirilmesiyle meydana gelen bir eserdir. Her vaazda ele alınan bir hadis, çeşitli örnekler ve hikâyelerle açıklanmıştır. Mevlana’nın bu eseri, gerek üslup ve gerekse konular
yönünden diğer eserleriyle benzerlik ve bütünlük taşımaktadır. Eserde Divan-ı Kebir’den
ve Mesnevî’den beyitler de bulunmaktadır.

Türk edebiyatında Mevlana’nın şahsına eserlerinde yer veren pek çok şair ve yazar vardır. Mevlana’yı üstat ve mürşit (=rehber) olarak kabul eden şair ve yazarlar, ona olan hürmet ve hayranlıklarını söylemekten geri kalmamışlardır. Bu sevgi ve hayranlığın ilkine Şeyyad İsa’da rastlanır. Şeyyad İsa Ahvâl-i Kıyâmet adlı mesnevisinde, başta Mevlana olmak
üzere Sultan Veled ile Ârif ve Âbid Çelebi’lere yer vermiştir. Bunlarla bilişmenin ve birlikte
olmanın şart olduğunu, bu sayede ebediliğe yol bulunacağını dile getirmiştir. Yunus Emre
ve Gülşehrî de Mevlana’ya şiirlerinde yer vererek onu övmekten geri kalmamışlardır. Yine
XIV. yüzyıl şairlerinden Elvan Çelebi, onun hakkında aşağıdaki beyiti söylemiş,
Ol ma’ânî denizinün dürci
Ol vilâyet vücûdınun burcı

Çarh-nâme, Eğirdirli Hacı Kemal’in Câmi’ü’n-nezâir adlı nazire mecmuasında
yer alan, kaside nazım şekli ile yazılmış 83 beyti elimizde olan eksik bir manzumedir.
Câmiü’n-nezâir’in sonundaki listeye göre 100 beyit olması gereken eserin son 17 beyti
bulunan yaprağının eksik olduğu anlaşılmaktadır.

Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-şerîfe, Ahmed Fakih’in ikinci eseridir. Aslı Londra, British
Museum’da olan bu eser Hasibe Mazıoğlu tarafından bulunmuş ve yayımlanmıştır. Tek
nüsha olan eser 347 beyitlik küçük bir mesnevidir. Çarh-nâme gibi mefâ’îlün mefâ’îlün
fe’ûlün vezni ile yazılan bu eserde hece vezni ile yazılmış dörtlükler de bulunmaktadır.
Yapı bakımından Kutadgu Bilig ile benzerlik gösteren eser, Türk edebiyatında yazılmış
ikinci Türkçe mesnevidir.

Çarhname Ahmet Fakih'in eseridir.

İbtidâ-nâme: Sultan Veled’in 1291 yılında yazdığı ilk mesnevisi olan ve 8760 beyitten oluşan bu eserde, 76 Türkçe beyit bulunmaktadır