XVII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 15

I. Selim bu dönemde Osmanlı tahtına çıkan padişahlardan biri değildir.

“Kadınlar Saltanatı” diye nitelendirilen durumun en önemli figürü olarak Kösem Sultan, popüler tarihçiliğin
ilgisini daima çekmiştir.

İstanbul isyanları içerisinde en tehlikelileri III. Murad, II. Osman, IV. Murad ve IV. Mehmed dönemlerinde meydana gelenlerdir.

Ava olan aşırı merakından dolayı “Avcı Mehmed” olarak da anılan IV. Mehmed de
âlimi ve sanatkârı himaye etme geleneğini devam ettirmiştir. Vefayî mahlasıyla şiir de söylemiştir.

Kâtib Çelebi’nin son eseri olan Mizanü’l-hakk fî İhtiyari’l-ehakk’ta, devrinde şiddetli tartışmalara sebep olan raks, devir, tütün, afyon, kahve, tegannî, bidat, rüşvet gibi birtakım meseleler üzerinde müspet fikirler ileri sürülerek bunların niteliği ortaya koyulmuştur.

Bu asırda Sultan I. Ahmed “Bahtî”, Sultan II. Osman “Farisî”, IV. Murad “Muradî” ve IV. Mehmed ise “Vefayî” mahlasıyla şiirler söylemişlerdir.

Kaside nazım şeklini kendisinden önceki şekil, dil, ifade ve üslup özelliklerinden farklı bir tarzda geliştiren
Nef ’î, kasidenin nesib ve medhiye bölümlerini geçen asırlara göre kısaltmış ve özellikle fahriye bölümünü genişletmiştir

XVII. yüzyılda tasavvufi şiirin en önemli temsilcilerinden biri Elmalılı Ümmî Sinan’dır. Kutbü’l-Meani’si ve özellikle Divan’ıyla sufi şiirin önde gelen temsilcileri arasına girmiştir

Hindi kelimesi ise “Hint’e ait, Hint’e mensup yani Hintliye ait, Hindistanlıya ait” anlamına gelmektedir. Dolayısıyla Sebk-i Hindi tamlaması, “Hint üslubu, Hint tarzı, Hint yolu” anlamına gelmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

İran Kolu, İran’da ortaya çıkıp İran ve Hindistan’da yayılan üsluptur. Bunun temelinde İran’da Sebk-i Vuku denilen üslup vardır. Bu üslubu benimseyen şairler, şiirin günlük hayat tecrübelerinden faydalanması ve bütüncül bir aşk ile mutlak bir sevgiliden yararlanması düşüncesindedirler. Bu tarzla yazan önemli isimler Hindistan’da Urfî ve Naziri; İran’da ise Muhteşem ve Şifayi’dir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Isfahan Kolu, İran’dan Hindistan’a göçen şairlerce oluşturulmuştur. Bu kol, karışık ve müphem ifadelerde aşırılığa kaçmadan aşk konusunu daha heveskar ve sevgiliyi daha soyut anlatımla ele almıştır. Urfi ve Saib en önemli temsilcileridir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Sebk-i Hindi’nin İfrati Kolu ise Hindistan’da yetişen şairlerce oluşturulmuştur. Aşırı hayalcilik ve mazmunlarda derinleşme bu tarzın en belirgin özelliğidir. Şah Cihan zamanında Celal Esir tarafından geliştirilmiş ve Şevket-i Buhari, Bidil-i Dehlevi gibi şairler
tarafından devam ettirilmiştir. İfrati kolunun Türk edebiyatını daha çok etkilediği kabul edilmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Sekbi Hindi üslubunun  divan şiirindeki en önemli temsilcileri olarak  XVII. yüzyılda Naili, Neşati ve Fehim-i Kadim; XVIII. yüzyılda ise Şeyh Galip sayılabilir. Ancak, şiirinde Hint üslubunun birkaç özelliğini toplayan her şairi Sebki Hindi’nin temsilcisi saymak yanlış olur. Bu yüzden doğru cevap B seçeneğidir.

Bu soruda çözüme ulaşmaya çalışırken dikkat etmemiz gereken durum Sebki Hindi Akımı'nın anlam özelliğini soruyor olmasıdır. A,B ve C seçenekleri verilen akımın dil özellikleriyle alakalıdır. C seçeneği ise daha çok Nabi ile hatırlanan Hikemi Tarz'ın bir özelliğiidir. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.

Naili; 17. yüzyılda eserler vermiş ve gazel şairi olarak bilinmektedir. Şiirlerinde tasavvufi konuları işlemekle beraber Sebki Hindi akımından etkilenmiştir.Bestelenmeye son derece müsait ve bugün için bile kolayca anlaşılan musammatlarıyla Türk şiirinin ilk şarkı şairi kabul edilir. Nailî’nin müseddeslerinden üçü onun bütün şiirlerinin özeti gibidir. Bu şiirlerde şairin aşamadığı ihtirasları, acıları, umutsuzlukları, dünyaya bağlılığı, tasavvufta ilerleyememenin üzüntüsü anlatılmıştır. Hayatının sonlarına doğru yazdığı anlaşılan müseddesi ise yıkılmış, bezgin, bütün ümitlerini kaybetmiş bir insanın ruh haliyle kaleme alınmış gibidir. Her şeyden vazgeçmiş, düşmanlarını bağışlamış ve çektiği o kadar acıdan sonra büyük bir ruh olgunluğuna erişmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

A,B,C ve D seçeneklerinde verilenler aruzun"Mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlü fe’ûlün" kalıbıyla yazılmışken E seçeneği aruzun Mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün kalıbıyla yazılmıştır. Bu yüzden doğru cevap E seçeneğidir.

Nesre çeviri: Nailîyâ biz çok fâris-i mülk-i suhanı rehvâr-ı girân-cünbiş-i ma‘nâ ile geçdik.
fâris : atlı, binici; Şiraz
sühan : söz
rehvâr : atın sarsmadan yürüyüşü, rahvan
girân : ağır, sert
cünbiş : hareket

  Doğru cevap D seçeneğidir.

Naili’nin bugünkü bilgilere göre, bilinen tek eseri mürettep divanıdır. Şair, Divan’ını hayattayken kendisi tertip etmiştir. Şimdiye kadar otuz civarında yazma nüshası tespit edilmiştir. Divanı-ı Naili, ilk defa Mısır Bulak Matbaasında basılmıştır (1253). Doğru cevap C seçeneğidir.

Osmanlı Devleti’nde şeyhülislamlar, ilmî eserleriyle ve kişilikleriyle bulundukları konumda kendilerini kabul ettirmişler; bunun yanında edebî faaliyetlerle şair olarak da şiir dünyasında tanınmışlardır. Her biri Osmanlı’da önemli ulema ailelerinden gelen şeyhülislamlar sadece üretici olarak değil aynı zamanda sanat faaliyetlerinin destekçisi hamiler olarak da Osmanlı sanatına yön vermişlerdir. Bu konumdaki şeyhülislam şairlerden Yahya ve Bahayî, XVII. yüzyılın önemli şairlerindendir.

Osmanlı toplumu gibi sosyal, onur, statü ve mertebelerin mutlak egemen bir hükümdar
tarafından belirlendiği bir toplumda, sanatçının belli bir kültür çerçevesinde sanatını
ifade edebilmesine yardımcı olan kişidir. Batıda patron, mesen gibi isimlerle de anılmaktadır.