XVII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 5

Halep

10

Surname

Şair bilgiye önem vermektedir.

Yalnız II

Suhen-i bî-hûdeden hoş gelür âvâz-ı horos
Bâri ma‘nâsını bilmezse de hengâmı bilir

Arapça bir kelime olan hikmet; felsefe, bilim, bilgelik, bilinmeyen neden, varlıkların, durumların ve olayların oluşunda Allah’ın insanlar tarafından bilinmeyen gizli amacı, atasözü, özdeyiş anlamlarına gelir. Daha çok, bilgelikle ilgili olan hikmet; varlık, durum ve
olayları anlamlandırma, oluş nedenleri üzerinde düşündürme ve insanlara öğüt verme
amacına yönelik olarak kullanılır. Hikemî tarz ya da hakîmane tarz ise düşünceyi esas
alan, amacı düşündürmek ve öğüt vermek olan şiir tarzıdır. Şiirdeki hikemî tarz, edebiyat açısından bakıldığında düşünceye dayalı hikmetli söz söyleme olarak da tanımlanır.

Hikemî tarz ya da hakîmane tarz ise düşünceyi esas
alan, amacı düşündürmek ve öğüt vermek olan şiir tarzıdır. Şiirdeki hikemî tarz, edebiyat açısından bakıldığında düşünceye dayalı hikmetli söz söyleme olarak da tanımlanır.

Hikemî şiir kavramını önce İran’da Feridüttin Attar ortaya atmış ve dinî şiirlerini hikemî şiir olarak adlandırmıştır.

Daha sonra Nabî yolunda yürüyenler arasında çoğu on sekizinci yüzyılda yaşamış şu şairler bulunmaktadır: Seyyid Vehbî Raşid, Samî, Asım, Münif, Koca Ragıp Paşa, Haşmet, Fıtnat Hanım, Sünbülzade Vehbî, Sürurî, Keçecizade İzzet Mollayaşamış

Hayriyye adlı ünlü mesnevisinden öğrendiğimize göre Nabî’nin asıl adı Yusuf olup 1642 yılında eski adı Ruha olan Urfa’da doğmuştur.

Nabî, Mustafa Paşa’yla birlikte IV. Mehmet’in Lehistan (Polonya)
Seferi’ne katılmış ve orada Kamaniçe Kalesi’nin fethinde bulunmuştur. Nabî’nin, Kamaniçe Kalesi’nin fethinden sonra İstanbul’a döndüğünü ve İstanbul’da kalenin fethini anlattığı
Fetihname-i Kamaniçe adlı eserini yazdığını biliyoruz.

Nabî’nin, altısı manzum dördü mensur olmak üzere on eseri vardır.

Hayrabad: Nabî’nin Halep’te 1705 yılında yazdığı ikinci mesnevisidir. Âşıkane konulu eser, İranlı şair Feridüttin Attar’ın İlahîname’sinden etkilenilerek yazılmıştır. Nabî,
İlahîname içindeki bir hikâyenin konusunu genişletip ilaveler yaparak ona meraklı bir
macera romanı görünümü kazandırmıştır. Ancak eserde işlenen aşk, derinlikten, lirizmden uzak, merak ve ilgi uyandırmak amacıyla sıralanmış olaylar yığınından ibarettir. Bu
özelliği nedeniyle Hayrabad, gerek estetik, gerekse düşünce bakımından Nabî’nin birinci
sırada yer alan eserleri arasında sayılmamıştır. Bununla birlikte eser, benzer birçok mesnevinin aksine, kavuşmayla bitmesi, olayların çeşitliliği ve hareketliliği bakımından dikkate değer bir mesnevidir. Hayrabad, aruzun mef ‘ûlü mefâ‘ilün fe‘ûlün kalıbıyla yazılmış
olup beyit sayısı iki bine yakındır.

Terceme-i Hadis-i Erbain: İranlı şair Molla Camî’nin Kırk Hadis Tercümesi’nin Türkçe
manzum tercümesidir. Eserde önce hadisler Arapça metinleriyle verilmiş; sonra da manzum çevirileri ve açıklamaları yapılmıştır. Manzum bir mukaddimeyle başlayan eser aruzun fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün kalıbıyla yazılmıştır.

Kaside-i Azliyye: Aşağıda bazı beyitleri alıntılanan kaside Nabî’nin, yakınlığını gördüğü, dostu olan Musahip Mustafa Paşa’nın kethüdalık görevinden kendi isteğiyle ayrıldıktan sonra yaşadıklarını
anlatmaktadır. Şair kasidenin girişinde, hakîmane tarzda dünyanın düzeninin süreksizlik ve
geçicilik üzerine kurulduğunu; dünya saltanatının uzun sürmediğini vurgular. Ayrıca kendi
isteğiyle görevinden ayrıldıktan, sonra etrafındaki insanların davranışlarından yakınmakta,
kasidenin medhiyye bölümünde ise Musahip Mustafa Paşa’yı övmektedir.

Tezkire. Cevap A'dır.

Tezkire dışında biyografik eser. Cevap B'dir.

Tarih. Cevap C'dir.

Gazavatname. Cevap E'dir.