XVIII. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 3

Tezat

Hayrabad

Sözü uzatmak için birtakım söz sanatlarına ağırlık verilmesi

A ve B şıklarında yer alan iki isim de Hint üslubunu benimseyen şairlerdir ancak en iyi değillerdir. D şıkkındaki Hoca Neşet, Farsça ve Fars şiiri konusunda üstad kabul edilen bir kişidir. E şıkkındaki şahıs Şeyh Galip'in babasıdır. C şıkkındaki isim Hint üslubunun en iyisi olan Şeyh Galip'in asıl adıdır. Doğru cevap C'dir.

E şıkkı dışındaki tüm şıklardaki bilgiler Muhammed Esat'ın Şeyh Galip mahlasını kullanma sebepleridir. Kendisine çok düşkün olan ve hep destekleyen ailesinin gerçek adını kullanmasından rahatsızlık duyması gerçeği yansıtmamaktadır. Doğru cevap E'dir.

A şıkkı dışındaki tüm bilgiler yeni mazmunların şairlere sağladığı faydaları, kolaylıkları içeren doğru bilgilerdir. Ancak bu mazmunlara aşina olmayan şairlerin manaya ulaşma yollarını güçleştirmiş hatta bazen tıkamışlardır. Doğru cevap A'dır.

Tüm şıklar Şeyh Galip'in şiirlerinde kullandığı yararlandığı unsurlar olmakla birlikte özellikle anlamdaki soyutluğu sağlamak için "hayal" unsurunu kullanmıştır. Doğru cevap C'dir.

Şeyh Galip paradoksal imajlar yaratmada tezat sanatının olanaklarından yararlanmıştır. Doğru cevap E'dir.

Orhan Veli Kanık dışındakilerin tümü farklı zaman dilimlerinde Şeyh Galip'in sanatından etkilenen/faydalanan sanatçılardır. Doğru cevap D'dir.

"Çoklu duyulama" tamlamalarda kullanılan ve bir organa birden çok duyu işlevinin atfedildiği dolayısıyla duyuların uyumlu birlikteliği olarak tanımlanan bir şiir tekniğidir. Doğru cevap D'dir.

Bu ünlü mesnevinin konusu hem tasavvuf hem de aşktır ki bu aşk Allah'a duyulan aşk olduğundan tasavvufi bir aşktır. Doğru cevap A'dır.

Mukaddime, naat, hikaye ve hatime tüm klasik mesnevilerde yer alan bölümlerdir. Şeyh Galip'in yazma sebebini açıkladığı kısım Sebebi Telif dir. Doğru cevap E'dir.

Aşk adlı kişilik çileye giren müridi temsil eder. Doğru cevap B'dir.

Tarikat bağlısının, kendi manevi gelişmişlik düzeyini gizlemek, böylece nefsini kibir ve gösterişten uzak tutmak amacıyla gerek giyim kuşam gerekse söz ve davranışlarıyla halkın ayıplamasına neden olacak bir görüntü vermesine "melamilik" denir.

Kaynakların verdiği bilgilerden Şeyh Galip'in düzenli bir medrese eğitiminden geçmediği, ailesinden ve dönemin bazı büyük hocalarından
aldığı özel derslerle kendini geliştirdiği anlaşılmaktadır. Şair, bir dizesinde, “gülzâr-ı sü-handa gül-i hod-rûy” yani “sözün gül bahçesinde kendiliğinden yetişen bir gül” olduğunu söyleyerek aynı gerçeğe temas etmiştir.

Gençlik yıllarında Neşet, Pertev ve Nesip Dede’ye; önceki devirlerde yaşamış büyük şahsiyetlere nazireler yazan Şeyh Galip, bu dönemde Fuzulî, Hayalî, Nefî, Nabî ve Nedim gibi şairlerin yolundadır. Ancak bu yolda kendi kişiliğini bulamayacağını görmüş ve Hoca Neşet’in de tavsiyesiyle Sebk-i Hindî’nin Fars şiirindeki en önemli temsilcilerinden Şevket-i Buharî’yi okumaya başlamıştır. Bu dönem, onun sanat hayatında büyük kırılmaların olduğu bir dönemdir. O, daha önce yazdığı şiirleri beğenmemeye başlamış, hatta onlardan kurtulmak veya aynı mahlası kullanan diğer şairlerle karıştırılmamak için, belki de kendisindeki bu büyük değişimi göstersin diye mahlasını değiştirme düşüncesi içine girmiştir. ‘Galip’ mahlasını benimsemesi de bu dönemde olmuştur. Bir süre her iki mahlasını beraber kullanan şair, daha sonra eski mahlasını terk etmiş ve sadece Galip mahlasını kullanmıştır.

Mevlevilerin 1001 gün süren ve adına çile dedikleri manevi eğitim süreçlerini tamamladıkları Mevlevihaneye Asitane adı verilmektedir.

Ailesi de Mevlevi olan ve böylece bir Mevlevi muhitinde büyüyen Şeyh Galip, aynı tarikatın şeyhlerinden dersler alarak yetişmiş ve sonunda bir Mevlevi dervişi olmuştur. Şair, 1784 yılında ailesinden izin almadan çileye girmek için Konya’ya gitmiştir. Fakat onun yokluğuna dayanamayan babası, çilesini İstanbul’da tamamlayabilmesi için başvuruda bulunmuş ve gerekli izin alındıktan sonra Galip, İstanbul’a dönmüştür. Galip, 10 Temmuz 1784’te girdiği 1001 günlük çileyi 11 Temmuz 1787’de doldurarak dede olmuştur. Bu tarihten sonra o, artık Galip Dede’dir.

Şerh-i Cezire-i Mesnevi Şeyh Galip’in Mevlevi dedelerinden Yusuf Sineçak’ın Cezire-i Mesnevi adlı eserinin şerhidir. Şair, adı geçen eserin her cildinden 100 beyit seçmiş ve bu seçkinin başına 99, sonuna da 5 beyit eklemek suretiyle 704 beyitlik bir eser oluşturmuştur. Eserde, Farsça bilmeyenler için seçilen bazı kelimelerin Türkçe karşılıkları verilmiş ve beyitler açıklanmıştır.

Şiirlerinde Ruhî-i Bağdadî ile Nevizade’den bahsetmesi ve Koca Ragıp Paşa’nın Münşeat’ından söz etmesi, onun bu şairleri de okuduğunu göstermektedir. Bütün bu isimler ve onların kişisel üsluplarındaki farklılıklar, Şeyh Galip’in üslup özellikleri hakkında da fikir vermektedir.
Fuzulî’nin âşıkane, Bakî’nin rindane, Nabî’nin hikemî ve Nedim’in mahallî-folklorik söyleyişle öne çıktığı bilinen bir gerçektir. Bu gerçekten hareketle Galip’in bütün bu farklı üsluplardan beslenerek kendi kişisel üslubunu oluşturduğunu, dolayısıyla bu üsluplardan izler
taşıdığını, Nefî’den başlayarak XVII ve XVIII. asır şairlerinin hemen hepsini farklı düzeylerde ve farklı yönleriyle etkileyen Sebk-i Hindî’yi ise onun en büyük temsilcilerinden biri sayılacak kadar çok yansıttığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Divanında yer yer karşılaştığımız üslup bakımından farklılıklar gösteren şiirleri, ondaki bu üslup çeşitliliğini, daha doğrusu üslubundaki zenginliği ortaya koymaktadır.