YAŞLI BAKIMI İLKE VE UYGULAMALARI

1943 yılında Abraham Maslow tarafından insanın temel gereksinimi tanımlanmıştır.

a) Fizyolojik İhtiyaçlar: Bunlar insanın yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan ihtiyaçlardır. Acıkma, susama, cinsellik (kendi çocuklarına sahip olma ve soy devamı), uyuma, soluk alıp verme, boşaltım, barınma gibi ihtiyaçlar bu gruptadır. Buna göre, aç olan bir insan için sanattan sevgiden bahsetmek son derece anlamsızdır. O halde “henüz fizyolojik ihtiyaçlar yeterince karşılanamazken piramidin üst düzeylerindeki ihtiyaçları bir kişinin görmesi bile mümkün değildir.
b) Güvenlik İhtiyaçları: Fizyolojik ihtiyaçları karşılanan bir birey için ikinci sırada
güvenliği gelmektedir. Kişi bu grupta kendini fiziksel, ekonomik ve sosyal olarak
güvende hissetmek ister. Gelirinin iyi olduğu bir işte çalışmak istemesi, korunaklı
ve güvenli, güzel bir evde yaşamak istemesi hep bu grupta değerlendirilir.
c) Ait Olma ve Sevgi İhtiyacı: Maslow burada insanı çevresiyle bir bütün olarak ele aldığı sosyal bir varlık olarak belirtmek istemektedir. Kişiler etraflarıyla birlikte mutlu ve huzurlu olurlar; bir gruba ait olma hissi birileri tarafından önemsenmek ve fikrinin sorulması hissi insanı mutlu eder. Bir yere ait olduğunu hissedenler daha güven içerisinde olurlar. Özellikle bu durum yaşlandıkça daha belirgin hâle gelir.
d) Takdir ve Saygı İhtiyaçları: Takdir ve saygı ihtiyaçları iki taraflıdır. Kişinin başarı nedeniyle başkalarının takdirini kazanması, ondan hep övgüyle bahsedilmesi ya da kişinin kendine saygı göstermesi kendi başarılarından gurur duyması şeklindedir. Torununa bakan bir yaşlıyı düşünün. Bu işi başardığı için kendisiyle gurur duyduğu gibi, çocukları tarafından da takdir edilecek ve sonuç olarak kendini, mutlu, güvenli hissedecektir.
e) Kendini Gerçekleştirme: Bu piramidin son aşamasıdır. Kişi kendini halen belli konularda yetersiz hissedebilir ve bu eksikliği gidermek için yeni arayışların içine
girebilir. Kendisini bir konuda en yetkin insan hissetmek için çabalamaya başlar.
Amaç ideal insan özelliklerine erişmektir.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 10 Aralık 1982 yılında yapılan 1. Dünya
asamblesinde yaşlılık temel ilkeleri saptanmıştır (Arslantaş, 2014). Bunlar:
• Bağımsızlık
• Katılım
• Bakım
• Kendini gerçekleştirme
• İtibar
başlıklarında toplanmıştır.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 10 Aralık 1982 yılında yapılan 1. Dünya asamblesinde yaşlılık temel ilkeleri saptanmıştır (Arslantaş, 2014). Bunlar:
• Bağımsızlık
• Katılım
• Bakım
• Kendini gerçekleştirme
• İtibar
başlıklarında toplanmıştır.

Katılım: Toplumdan hiçbir zaman kopmamalı ve sürekli iletişim içinde olmalıdırlar. Ülkenin politikaları belirlenirken kendilerini ilgilendiren konu başlıklarında mutlaka katılmalı hatta uygulama aşamasında daha aktif olmalıdırlar. Gençlere yol gösterici olmalı, bilgi ve beceri paylaşımında mutlaka bulunmalıdırlar. Topluma hizmet edebilecekleri kavramları belirlemelidirler. Kendi koşullarına, bilgilerine ve ilgilerine uygun etkinliklerin planlanmasında gönüllü olmalıdırlar.

Kendini gerçekleştirme ve itibar: Toplumun içinde eğitimle ilgili ve kültürle ilgili etkinliklerde yetenekleri doğrultusunda rol almalı ve onların aktivitelerini destekler tarzda uygulamalar planlanmalıdır. Yaşlılar baş tacı edilmeli, toplum içerisindeki saygınlıkları devam ettirilmelidir.

Yaşlılık dediğimizde yaşlılıkta görülen bir takım fizyolojik değişiklikler
vardır bunlar:
• Akciğerin elastisite azalma
• Damarlarda sertleşme, aterom plaklarının oluşumu
• Sindirim sisteminde salgıların ve hareketlerin azalması
• Kemiklerden mineral kaybının artması ve iskeletteki değişiklikler sonrası boyun
kısalması
• Yağ oranının artması
• Bazal metabolizmanın azalması
• İşitme, görme gibi duyu organlarının zayıflaması
• Birçok hormonda azalma olması
• Uyku kalite düzeninin bozulması
Bir takım sosyal değişikliklerde gözlenir. Bunlar:
• Sosyal hayatının azalması ve çevresinin daralması
• Emeklilikle birlikte ciddi gelir kaybı
• Eşin kaybedilmesi ve yalnız kalma
• Yaşanan sağlık sorunlarının ciddiyeti nedeniyle bir başkasının bakımına ihtiyaç
duyma
• Kendini işe yaramaz hissetme

Roper ve arkadaşları GYA kapsamında 12 yaşamsal aktivite saptamışlardır (Akça Ay, 2015). Bunlar:
• Güvenli bir çevrenin sağlanması ve sürdürülmesi,
• İletişim,
• Solunum,
• Yeme ve içme,
• Boşaltım,
• Kişisel temizlik ve giyim,
• Beden ısısının kontrolü,
• Hareket,
• Çalışma ve eğlenme,
• Cinsel yaşam,
• Uyku,
• Ölüm,
olarak sıralanır.

Yaşlılar barınma açısından en sorunlu olandan en az sorunlu olana doğru şu şekilde sıralanmaktadır:
• Ekonomik durumu kötü – yalnız yaşayan yaşlı
• Ekonomik durumu kötü – ailesiyle yaşayan yaşlı
• Ekonomik durumu iyi – yalnız yaşayan yaşlı
• Ekonomik durumu iyi – ailesiyle yaşayan yaşlı (Sılaydın, 2008).

Güvenli Bir Çevrenin Sağlanması ve Sürdürülmesi İçin Genel Tedbirler:
• Yaşlının sık kullandığı eşyaları kolayca ulaşılabilecek yerlerde olmalıdır.
• Kullanılan gözlük çıkarıldığında, tekrar takılmak istenince rahatlıkla ulaşılabilecek
bir yere konulmalıdır.
• İlaçların kullanımı ile ilgili detayları gösteren bir yazı görebilecekleri bir yere (örneğin buzdolabının kapısına) asılmalıdır. Gerekirse günlük kullanımı kolaylaştıran
ilaç kutuları kullanılmalıdır.
• Her ilaç kendi kutusunda tutulmalı, birbiri ile karıştırılmamalıdır.
• Şifalı bitki ya da çaylarının kullanımında bunların ilaçlarla etkileşime girerek
olumsuz sonuçlar doğurabileceği unutulmamalı ve mutlaka yaşlı bu konuda bilgilendirilmelidir.
• Pencereler gerektiği zaman kolayca açılabilmeli, üstten açılıp havalandırılan cinsten olmalıdır. Böylece yaşlının bir dengesizlik sonucu pencereden düşmesine engel
olunmuş olur.
• Ani ısı değişiklikleri yaşlıları olumsuz etkiler. Onun için yaşlının rahat edeceği ve
ona uygun belli bir düzeyde, istikrarlı ısıtma sağlanmalıdır. Genellikle tavsiye edilen diğer yetişkinlerden 2–3 °C civarında daha sıcak- oda sıcaklığına ihtiyaç duyarlar. Yaşlı bireylerin ayak ve bacaklarının üşümesini önlemek için konut içerisindeki
ısıtma sisteminin yerden tavana doğru olması arzu edilir
• Bütün kapılar eşiksiz olmalıdır
• Yangın merdiveni ya da acil çıkışlar mutlaka evin planlanması aşamasında yapılmalıdır.
• Elektrik düğmeleri, kapı zili gibi düğme ve prizler yerden en fazla 90-100 cm yükseklikte olmalıdır.
• Evdeki koridor, merdiven, banyo, tuvalet gibi alanlar özellikle geceleri iyi aydınlatılmalıdır. Mümkünse harekete duyarlı lambalar kullnılmalıdır.
• Ayrıca yer döşemeleri ve halılar görme problemini arttıracak ve derinlik hissi verecek şekilde desenli olmamalıdır.
• Masa ve eşyaların ayakları dışarıya çıkıntılı olmamalıdır (Doğan, 2015).

Giyecekler seçilirken dış görünümlerinden çok sağlık kurallarına uygun ve temiz olmasına özen gösterilmelidir.
Yaşlılara giydirilecek giysilerde aranacak başlıca özellikler;
• Vücudu dış ortamın etkilerinden tamamen koruyabilmeli,
• Kolay giydirilip çıkarılabilmesi için kollarının bol olmasına dikkat edilmeli,
• Sıcak havalarda güneşten kışında soğuktan korumalı,
• Pamuklu, teri emebilen ve alerjik özelliği olmayan kumaşlardan yapılmalı,
• Yakaları V şeklinde ya da yuvarlak olmalıdır,
• Serbestçe hareket etmesine fırsat vermeli,
• Düğme sayısı olabildiğince az olmalı,
• Çoraplar esnek ve kolay giyilebilmeli,
• Ayakkabıların tabanları kaymaz özellikte, yumuşak deriden yapılmış olmalı, bağcıksız olmalı ve kolay açılıp kapanabilen biçimde olmalı,
• Giysiler yıkanarak kolayca temizlenebilen özellikte olmalı,
• Giysi kumaşlarının özelliğinin ütü yapılabilir cinsten olmasına dikkat edilmeli,
• Yaşlıların giysilerin üzerine isimleri yazılmalı ve kollarında mutlaka kimlik bilgilerinin ve kısa sağlık sorunlarının yazılı olduğu bilezikler bulundurulmalıdır.

Kazalara neden olabilecek belli başlı faktörler nelerdir diye bakacak olursak
• Bilgi eksikliği
• Kişilerin beceriksizliği
• Uygun olmayan yanlış davranışlar
• Güvenliği tehlikeye düşürecek şekildeki davranış ve alışkanlıklar
• Çevre düzenlenmesi ile ilişkili hatalar ve güvensiz çevre koşulları

Kaza önceden planlanmamış ve beklenmeyen bir zamanda ortaya çıkan fakat alınabilecek önlemlerle engel olunabilen can ve mal kaybına yol açan olay olarak tanımlanmaktadır. Yaşlılarda görülen kazaların neredeyse %80’i ev kazalarıdır. Bunlar içerinde düşmeler birinci sırada gelmektedir.

I. Temel gereksinimler, ırk, renk, cins ayrımı olmaksızın her insanın yaşamı için temel olan ihtiyaçlardır.

II. Acıkma, susama, uyuma, soluk alıp verme, boşaltım, barınma gibi ihtiyaçlar fizyolojik ihtiyaçlardır.

III. İnsan gereksinimlerinin belirlenmesinde en çok bilinen model,  ‘Temel İnsan Gereksinimleri Piramiti’dir .

IV. Entellektüel gereksinimler, bireyin düşüncesi ve yaşam felsefesi üzerinde yoğunlaşır ve öğrenme, problem çözme, akıl yürütme gibi gereksinimleri kapsar.

Sosyal Gereksinimler: Bireyin diğer insanlarla etkileşimi ile ilgili sevgi, kabul edilme, ait olma, saygı gösterilmesi, kendini gerçekleştirme ve estetik gereksinimle ilişkilidir.

Yaşlılık döneminde karşılaşılan belli başlı sorunları şu şekilde sınıflayabiliriz:
a) Fiziksel güçteki azalma ve buna bağlı sağlığa uyumun azalması
b) Meslek hayatının sona ermesi, emekli olma ve maddi güçlükler
c) Yaşın ilerlemesi ve eşin kaybedilmesi
d) Yaşıtları ile birlikte vakit geçirme çabası
e) Topluma karşı yerine getirmesi gereken sorumluluklarda sıkıntı olması
f) Yaşayacağı yeri kendine özgü ve doyurucu şekilde düzenleyememe

Yaşlılıkta bir takım sosyal değişiklikler gözlenir. Bunlar:
• Sosyal hayatının azalması ve çevresinin daralması
• Emeklilikle birlikte ciddi gelir kaybı
• Eşin kaybedilmesi ve yalnız kalma
• Yaşanan sağlık sorunlarının ciddiyeti nedeniyle bir başkasının bakımına ihtiyaç duyma
• Kendini işe yaramaz hissetmedir.

Çevreye yönelik uygulamalarda mutlaka yasal düzenlemeler olmalıdır.

Yaşlıları da içine alacak şekilde kaza ve yaralanma koruma programlarına öncelik veren ulusal politikalar geliştirilmelidir.

Yaşlının yaşadığı çevre güvenli bir hale getirilmelidir.

Kişiye yönelik uygulamlarda  sağlığı geliştirici yaklaşımlar ön planda olmalıdır.

Serbestçe hareket etmesine fırsat vermeli

Düğme sayısı olabildiğince az olmalı

Yakaları V şeklinde ya da yuvarlak olmalı

Vücudu dış ortamın etkilerinden tamamen koruyabilmeli

Çoraplar esnek ve kolay giyilebilmeli

Düşmenin pek çok nedeni vardır ve düşme risk faktörleri; biyolojik, davranışsal, çevresel, sosyoekonomik risk faktörleri olarak dört grupta toplanmaktadır. Biyolojik faktörler arasında ileri yaş, kadın olmak, kronik ya da akut hastalık gibi risk faktörleri bildirilmektedir. Davranışsal risk faktörleri olarak; dolabın en üst rafını temizleme gibi fiziksel yeteneğinin üstünde aktivite ve günlük işleri yapmak,
uygun olmayan ayakkabı-terlik giyme, yetersiz diyet alımı ve yetersiz egzersiz yer almaktadır. Çevresel risk faktörleri olarak da; kayan mzemin, yetersiz aydınlatılmış alan, tutma yerlerinin eksikliği gibi birçok faktör bildirilmektedir. Sosyal ve ekonomik risk faktörleri arasında ise yetersiz gelir, düşük eğitim düşmede önemli risk faktörü olarak değerlendirilmektedir.

Piramitteki ihtiyaçlar alttan üste doğru şöyle sıralanır;

Fizyolojik İhtiyaçlar, Güvenlik İhtiyaçları, Ait Olma ve Sevgi İhtiyacı, Takdir ve Saygı İhtiyaçları, Kendini Gerçekleştirme

Katılım: Toplumdan hiçbir zaman kopmamalı ve sürekli iletişim içinde olmalıdırlar. Ülkenin politikaları belirlenirken kendilerini ilgilendiren konu başlıklarında mutlaka katılmalı hatta uygulama aşamasında daha aktif olmalıdırlar. Gençlere yol gösterici olmalı, bilgi ve beceri paylaşımında mutlaka bulunmalıdırlar. Topluma hizmet edebilecekleri kavramları belirlemelidirler. Kendi koşullarına, bilgilerine ve ilgilerine uygun etkinliklerin mplanlanmasında gönüllü olmalıdırlar.

Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre, yaşlılığın başladığı yaş 65 yaştır. Doğru cevap C'dir.