YAŞLI PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 31

Kişilik kavramı daha genel bir özellikken, benlik kavramı kişilik kavramının altında yer alan bir kavramdır.

Kişiliğin yaşam boyu gelişimine ilişkin kapsamlı açıklamalardan birisi olan psikososyal gelişim kuramı Erik Erikson (1950)’a aittir.

Kişilik gelişiminde çevrenin de önemli rolü olduğunu vurgulayan Erikson bu dönemlerden nasıl geçtiğimizin tek belirleyicisinin genetik olmadığını aynı zamanda çevrenin de önemli rolü olduğunu savunur.

Psikososyal Gelişim Kuramına göre yetişkinlik döneminde yaşanan temel karmaşa üretkenliğe karşı durgunluktur.

Peck yaşlılıkta benlik bütünlüğü geliştirmek için gerçekleştirilmesi gereken düzenlemeleri tanımlamıştır. Bu düzenlemeler çalışma yaşamı dışında bir öz-değer benimsemeyi, azalan fiziksel kapasiteyle yaşamdan keyif almayı ve gelecek kuşakların ihtiyaçlarına odaklanmayı içerir.

Yaşlı bireylerin orta yetişkinlikteki etkinliklerini yaşlılık döneminde de mümkün olduğunca en uzun süre sürdürmeleri gerektiğini vurgulayan kuram, Etkinlik Kuramıdır.

Bütünleşmemiş kişilik tiplerinde psikolojik işlevlerde bütünüyle bozukluk, duygu kontrolünde zayıflık ve düşünme işleminde bozulmalar söz konusudur.

Yaşamı gözden geçirme yaşlılık döneminde benlik saygısının korunmasında, umutsuzluktan ve depresyondan korunmada katkılar sağlayabilmektedir.

Dışa dönüklük ve nevrotiklik yaşlılıkla çok değişiklik göstermezken, açıklık kişilik özelliği 60’lı yaşlardan itibaren düşmekte, uyumluluk ve sorumlulukta ise artış olmaktadır.

Üç tür olası benlik tanımlanmıştır; beklenen, umulan ve korkulan benlik. Beklenen benlik bireyin şu an ki koşullarını değerlendirip, gelecekte gerçekleşeceğini düşündüğü benliği, umulan benlik ise gerçeklemesini istediği benliği ve korkulan benlik ise bireyin gerçekleşmesinden korktuğu benliğini içermektedir.

Yıllar ilerledikçe sosyal kervan, öğretmenler, iş arkadaşları, komşular gibi yeni bireylerin katılımıyla giderek genişlemektedir. Ancak bireyler gelişim sürecinde sosyal kervanlarına yeni üyelerin katılımını sağladıkları gibi, kimi üyeleri de kervanlarından çıkararak kalan üyelerle yollarına devam etmektedirler.

Yaşlıların sosyal çevrelerinde üç tür ilişkinin öne çıkmaktadır. Bunlar: (a) eş, kardeş, çocukluk arkadaşları gibi bireylerle kurulan yakın ilişkiler, (b) gençlik yıllarından beri devam eden dostlarla kurulan sosyal ilişkiler, (c) resmi grup ya da kulüplere üyelikler aracılığı ile geliştirilen ilişkilerdir.

Yaşlılık döneminde arkadaşlıklar uzun sürer, yoğun duygular içerir, gönüllülüğe ve eşitliğe dayanmaktadır.Yaşlılıkta da arkadaşlığın bireylerin sosyal gelişimini etkileyen bir role sahip olduğu görülmektedir.Yaşlı bireylerin arkadaşlık ilişkilerinde cinsiyet de belirleyici bir role sahiptir. Bireyler yaşlılıktan önceki dönemlerde genellikle kendilerine benzeyen kişilerle arkadaşlık etme eğilimi sergilerken, yaşlılık döneminde arkadaşlık ilişkilerinde bu yönde bir benzerliğin olup olmamasını önemsememektedirler.

Yaşamın her aşamasını birlikte paylaştıktan sonra yaşlılık dönemindeki güçlüklerle de birlikte mücadele eden çiftler birbirlerine daha çok bağlandıkları için evlilik doyumu da artmaktadır. Öte yandan geçmiş yıllardan beri mutsuz olan çiftler yaşlılık yıllarında daha da mutsuz olabilmektedir. Bu bireyler genellikle birbirlerine karşı yıllardır biriktirdikleri olumsuz duyguları bu dönemde açığa vurdukları için evliliklerinin sarsılması gibi sonuçlar ortaya çıkabilmektedir.

Boş yuva sendromu, son çocuğun da yetişkin bir birey olması ve evden ayrılmasıyla ortaya çıkar.

Aşağıdakilerden hangisi torunlarıyla ilişkilerinde eğlenceye önem veren, mutlu ve keyifli zaman geçirmeyi amaçlayan büyükanne-büyükbaba rolü arkadaşlık eden bir roldür.

Ebeveynlik tutumuna sahip büyükanne ve büyükbabaların torunlarıyla ilişkisinde de daha çok bakıcı rolü ön plana çıkmaktadır. Bu bireylerin torunlarına yemek hazırlamak ve onları okula götürüp getirmek gibi görevler edindikleri görülmektedir. Ayrıca torunlarıyla ilişkilerinde iyi ve kötü davranışı öğretmeye, gerektiğinde ödül ve cezayı kullanmaya yer verdikleri dikkat çekmektedir. Bunun yanında torunlarının ebeveynlerine çocuğu disipline etme konusunda önerilerde bulundukları da belirtilmektedir. Çünkü bu yaşlılar, iyi bir çocuk yetiştirmeyi amaçlamaktadır ve torunlarını yetiştirmede kendilerinin de sorumluluğu olduğunu düşünmektedir.

Eşin kaybı hayatta kalan tarafın yalnızlık duygusu, geçmişe özlem ya da pişmanlık duyguları yaşamasına da yol açabilmektedir.

Emekliliğe uyum evreleri, balayı evresi, hayal kırıklığı evresi, yeniden yönelim evresi, kararlılık evresi ve sonlandırma evresidir.

Ergenlik sonrasında oluşan ve yetişkinlik boyunca deneyimlere bağlı olarak gelişen düşünce
biçimi Piaget'in bilişsel kuramına göre soyut işlemler dönemi sonrası gerçekleşmektedir.