YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I - Deneme Sınavı - 14

Maslow’a göre çevre, ihtiyaçların doyumunu kolay­laştırır ya da zorlaştırır. Benzer şekilde Murray’da İhtiyaçların doyumunda çevrenin önemli bir rol oynadığını ileri sürmektedir. Dolayısıyla doğru cevap B’dir.

Ryan ve Deci (2000) tarafından oluşturulan Öz belirleme kuramına göre; insanlar, evrensel olarak özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma şeklinde ifade edi­len üç temel psikolojik ihtiyaca sahiptir. Bu ihtiyaç­lardan özerklik, bireyin kendi eylemlerini başlatması ve seçim yapması; yetkinlik ihtiyacı, bireyin çevresi­ni iyi bir şekilde etkileme isteği; İlişkili olma ihtiyacı ise bireyin başkaları ile bağlantılı olma ihtiyacıdır. Dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Glasser (1998) tarafından oluşturulan Seçim ku­ramına göre birey davranışlarını kendisi seçer. İnsan hayatta kalma, ait olma, güçlü özgür olma ve eğlen­ce ihtiyacı olarak sıralanan beş ihtiyaç tarafından yönlendirilir ve yaşamı boyunca bu ihtiyaçlarını en iyi biçimde karşılamaya çalışır. Bununla birlikte Özgürlük ihtiyacı; insanın hayatını nasıl yaşamak, kendini nasıl ifade etmek, kiminle ilişki kurmak, ne yazmak veya okumak, nasıl iba­det etmek istediğini ve insanların diğer alanlardaki yaşantılarını ifade eder. Dolayısıyla doğru cevap D’dir.

Gelişmekte olan ya da geleneklerine bağlı top­lumlarda, yaşlılar genellikle aile içinde yaşamak­tadır. İhtiyaçları aile bireyleri tarafından karşılan­maktadır. Bu toplumların bir diğer özelliği, üretim faaliyetlerinin yaşlılar tarafından kontrol edilmesi­dir. Örneğin tarım toplumlarında yaşlılar, üretime katıldıklarından dolayı, söz sahibi olmayı da devam ettirmektedir. Ancak sanayileşmeyle birlikte, yaş­lıların çalışabilecekleri alanlar daralarak belli bir yaştan sonra tamamen ortadan kalkmaktadır. Bu da yaşlıları tüketici durumuna düşürmektedir ve çalışmayan her bireyin aileye yük olmasından söz edilebilmektedir. Dolayısıyla doğru cevap E’dir.

Bireylerde, aile bağları ve sevgi gereksi­nimi yaşamın tüm gelişimsel süreçlerinde geçerli­dir. Yaşlılıkta aile bağları ve sevgi gereksiniminin olmadığı düşüncesi yaşlıyı daha çok yalnızlığa ve depresyona iter. Eş kaybı yaşayan Ayşe Hanım’ın evlatlarından ve akrabalarından uzak olması onu yalnızlığa ve sonrasında da depresyona itebilir. Dolayısıyla doğru cevap B’dir.

Cevap: Yaşam doyumu, kişinin kendi seçtiği kriterlere göre yaşamının niteliği hakkın­daki genel değerlendirmesi olarak tanımlanmaktadır. Dolayısıyla doğru cevap C’dir.

Cevap: Türkiye’de yaşlı bireylerin ve onların çocuk­larının evde bakımı tercih ettiği, yaşlı bakımevine yerleşmede bekârlık ve çocuk/eş yokluğunun belir­leyici bir faktör olduğu ifade edilmektedir. Dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Stres kavramı kişilerin herhangi bir fiziksel ya da sosyal ya da psikolojik uyarıcı karşısında ihtiyaç duyduğu uyumu gerçekleştirebilmek için, bedensel ve psikolojik olarak harekete geçmesi sürecidir. Aynı zamanda bu sürecin oluşumuna ortam hazırlayan her türlü durum da stres olarak tanımlanabilmektedir. Stres hakkındaki bilgilerimiz; kaçınılmaz olduğu, olumsuz olaylarla bağlantılı olabildiği gibi, olumlu olaylarla birlikte de gelişebildiği ve öznel olduğu yani aynı durumla aynı koşullarda karşılaşan bireyler ikiz bile olsa, her bireyin kendine özgü biçimde, düzeyde ve yoğunlukta yaşadığıdır. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Stresi; akut (kısa süreli) ve kronik (süreğen) stres olmak üzere iki ana başlıkta toplamak olasıdır. Kısa süreli stres, stresi belirleme yönündeki görüşmeden önceki 12 ay içinde oluşmuş durumlarla ilgilidir. Olumsuz yaşam olaylarının 12 ay öncesine dayanması, bağlantılı olan stresin süreğen olduğunu yansıtır. Bununla birlikte biyolojik yaşlanma yaşamın akışında ortaya çıkması doğal olan, beklendik ve tahmin edilebilir olandır. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Yaşlıların zihinsel performanslarının, yaşamlarının önceki yıllarına göre değişim gösterdiğini bilmekteyiz. Ancak bu değişim, zekânın azalması anlamına gelmemektedir. Zekâyı akıcı zekâ ve kristalize (birikimli) zekâ şeklinde türleri açısından değerlendirirsek, yaşlılardaki değişimi daha kolay anlayabiliriz. Bireyler, yetişkinlik yıllarına girmeleriyle birlikte akıcı zekâlarında azalma yaşamaya başlarlar; öte yandan bu yıllarda kristalize zekâları azalmaz aksine yaşlılık boyunca gelişmeye devam eder. Bu bilgiye dayalı olarak yaşlıların zekâlarında ciddi, güçlü, belirgin bir düşüşten söz edemeyiz, ancak zekâlarını kullandıkları alanlar ve biçimlerinin değiştiğini bilmemiz önemlidir. Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

Yaşlı çiftlerin aralarındaki ilişkide yaşadıkları sorunların yaşlının üzerinde olumsuz etkilerini inceleyen bir çalışmada, orta yaş ile ileri yaştaki çiftlerin süreğen (kronik) streslerinde, olumsuz eş ilişkisine sahip olmaları ile yüksek kan basıncı (tansiyon) arasındaki ilişkisi incelenmiştir. Bu çalışmada yüksek oranda stres yaşadığını belirten kadınların eşlerinde yüksek tansiyon belirlenmiş, eşlerden her ikisinin de olumsuz ilişki yaşadığını belirttikleri durumda, olumsuz ilişkinin artan kalp basıncını yordadığı da bulunmuştur. Bulgular, eşleri ile ilişkilerinde yaşadıkları stresin yaşlıların sağlıkları üzerinde olumsuz etkileri olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Eşin, kardeşin, akranların, çocukların hastalanması ya da ölümü gibi kayıpla
ilgili olaylar, evlatlradan uzaklaşma veya yaşlının kendi yaşadığı ortamdan uzaklaşması sosyal ağdaki bir takım değişikliklere yol açabilmekte, bu durumda stres yapıcı bir hal alabilmektedir. Bununla birlikte ekonomik sınırlılıklar sosyal ağdaki değişim kapsamında yer almayan bir stres yapıcıdır. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

Strese neden olan içsel kaynaklar; bireyin kişilik ve kişisel özelliklerinden oluşmaktadır. Örneğin, çabuk heyecanlanan, çabucak öfkelenebilen, kırılgan, başkaları tarafından onaylanmayı bekleyen kişilerin yaşamda karşılaştıkları durumları, bu özelliklere sahip olmayanlara göre daha “stresli’’ algılamaktadırlar. Doğru cevap D’dir.

Günlük yaşamda teknoloji kullanımının yaygınlaşması, yaşlılar için yaşamı kolaylaştırıcı olabildiği gibi, zorlaştırıcı da olabilmektedir. Örneğin; işitme cihazlarında kullanılan teknoloji türlerinin zenginleşmesi, sosyal güvenlik sistemi içinde karşılanması, işitme kaybı nedeniyle sosyal çevresiyle
bağ kurması çok zorlaşan yaşlının yaşam kalitesini olumlu biçimde değiştirmektedir. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Yapıcı stres, bireyin biyolojik olarak yaşamının devamını ve çevreye uyumunu sağlama işlevini yansıtmaktadır. Örneğin, karda yolda kalan bir kişi iletişim kuramıyor ve hiç araç geçmiyor. Yaşadığı stres onu varolan koşullarda hayatta kalma ve kıt koşullar içinde sorun çözmeye yöneltecektir. Doğru cevap C’dir.

Olumsuz işlevi içeren yıkıcı stres ise birey için sağlıksız, yararsız ve hatta yıkıcı sonuçları içeren bir yapıdır. Bilinçli biçimde yönetilemeyen ve bireyde aşırı uyarılmaya yol açan stres alkol bağımlılığı, kazaya yatkınlık, saldırganlık, uyku bozukluğu, depresyon, aile ilişkilerinde sorunlar, ülser ve kalp gibi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Doğru cevap E’dir.

Bireyin stresle karşılaşması durumunda fark ettiği bedensel değişimler; nabzın hızlanması, kalbin hızlı çarpması, hızlı nefes alma, nefeste daralma hissi, artan terleme, midede kasılma, dişlerin sıkılması- gıcırdatılması, dikkat toplama güçlüğü, aşırı gerginlik, huzursuzluk, duyguları yoğun biçimde hissetme, boğaz-ağız kuruluğu, sık idrar yapma, sık adet görme, cinsel istekte azalma, süreğen yorgunluk, kulak çınlaması, baş-boyun ağrıları, uyku problemleri, iştah değişimi, ani kilo değişimi, konuşma akışında bozukluk-kekeleme biçimindedir. Doğru cevap B’dir. Doğru cevap B’dir.

Beş Faktörlü Kişilik Kuramı ile başa çıkma arasındaki ilişkiler çeşitli açılardan incelenmiştir. Nörotizm, dışa dönüklük, deneyime açıklık gibi faktörlerin kişiliğin öz boyutları olduğu yaygın bir şekilde kabul görmesine karşın, bu faktörlerin başa çıkma üzerindeki etkisinin incelenmemiş olduğu da vurgulanmaktadır. Doğru cevap A’dır.

Duygu odaklı başa çıkma başlığı altında kaçma-kaçınma, inkâr, sorundan uzak durma, haz almacı kaçınmacılık, sosyal destek arama, yüzleştirici başa çıkma, kuruntulu düşünme, zihinsel anlamda sorunla meşgul olmama gibi eğilimler bulunmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Kişi kendisine ölüm riski çok yüksek bir hastalık teşhisi konduğunda inkâr biçimindeki başa çıkma yolunu/stratejisini kullanabilir. Doğru cevap C’dir.