YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I - Deneme Sınavı - 1

Yaşlılıkta uyum sağlanması gereken durumlara uyum sağlayamama, daha önceki yıllarda yaşanan zorluklar ve geçmişte yaşananlara yönelik olumsuz değerlendirmeler, karşılanmamış beklentiler, sosyal rollerin kaybı, eşin kaybı, çocuksuz olmak ve hiç evlenmemiş olmak gibi yaşam tarzları, düşük benlik saygısı ve sosyal destek kaynaklarının yetersizliği gibi durumlar tükenmişliğe neden olabilmektedir. Yaşlılığını evli olarak ya da eşi ile birlikte geçiren bireylerin maddi ve manevi açıdan birbirlerine destek oldukları, daha az yalnızlık duygusu yaşadıkları ve bekâr olanlara göre daha mutlu ve daha uzun yaşadıkları belirtilmektedir.

Tükenmişliğin insanlardan uzaklaşma ve yakın ilişkilerden kaçınma gibi sosyal belirtileri vardır. Huzurevinde kalan yaşlıların büyük çoğunluğunun yaşama dönük üretici bir şey yapmadıklarını, kendi hayatlarını zenginleştirecek etkinliklere katılmadıklarını ve sonuçta geri çekildiklerini belirtilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü aktif yaşlanmayı, “insanların yaşlandıkça yaşam kalitelerinin düşmemesi için sağlık, topluma katılım ve güvenlikle ilgili olanaklarının en iyi düzeyde sağlanması süreci” olarak tanımlamakta ve tüm bireyler için bir hak olarak savunmaktadır.

Maslach’ın Tükenmişlik Modeli’ne göre tükenmişlik, öncelikle bireyin duygusal anlamda tükenmesi ile ortaya çıkmakta, bir sonraki aşamada bireyin çevresindeki insanlarla olan ilişkisini sınırlandırarak psikolojik olarak onun insanlardan uzaklaşmasına ve sonrasında iş ve insan ilişkileri konusunda bir yetersizlik duygusu içerisine girmesine neden olmaktadır. Yani sırasıyla duygusal tükenme, duyarsızlaşma, kişisel başarıda düşme aşamaları yaşanmaktadır.

Durgunluk Dönemi: Motivasyon azalır. Bireyin beklentileri gerçekleşmediği için hayal kırıklığı oluşur. Giderek umutları ve enerjisi azalır.

Stres üç aşamalı bir süreçtir: (1) Alarm, (2) Direnç, (3) Tükenme.

Tükenmişliğin davranışsal belirtileri, başkaları tarafından da kolaylıkla gözlenebilen ve değerlendirilebilen belirtilerdir. Bu belirtiler, işe karşı duyarsızlaşma, karşısındakini suçlama, diğerlerine karşı küçümseyici, alaycı, cezalandırıcı ve saldırganca davranışlar ortaya koyma, işin yapılış şekli konusunda kendisini yeni alternatiflere kapatma şeklinde ortaya çıkabilir. Ayrıca unutkanlık, işlerin onun taşıyabileceğinden fazlaymış gibi gelmesi, davranışta katı olma, hareketsizlik, bazı şeyleri sürekli erteleme ve kolay ağlama gibi davranışlar da gözlenmektedir.

Üçüncü Derecede Tükenme Gösterenler (Şiddetli): Bu kişiler, fiziksel rahatsızlıklar, ülser, kronik ağrılar ve migren gibi sorunlar bildirirler. Bu belirtilere depresyon, geri çekilme, alerji, uykusuzluk, yüksek tansiyon, kolit gibi belirtiler de eşlik edebilir. Alkol ve sigara kullanımındaki artış, sakinleştirici ilaç kullanımı, aile içi çatışmalar ve boşanma tükenmişliğin olası sonuçları arasında sayılabilir.

Bireysel Düzeyde Tükenmişlikle Başa Çıkma Yolları: Tükenmişlikle ilgili bilgi sahibi olmak, Kendini iyi tanımak ve ihtiyaçlarını belirlemek, Kişinin insan olarak sınırlılıklarını bilmesi ve kabullenmesi, Duygusal farkındalık kazanmak ve duygularını ifade etmek, Gerçekçi beklenti ve hedefler geliştirmek, Gerektiğinde psikolojik yardım almak, Nefes alma ve gevşeme tekniklerini öğrenmek, Zaman yönetimi konusunda bilgi sahibi olmak, Rahatlamak için müzik dinlemek, spor yapmak, Tatile çıkmak, Hobi edinmek, Rutin alışkanlıkları bırakmak ve monotonluğu azaltmak, Huzurlu bir yaşam tarzı belirlemek, İşe ara vermek veya iş değişikliği yapmak, Kendisini stresle başa çıkma konusunda geliştirmek, Bir işe başlamadan önce işin zorlukları ve riskleri ile ilgili bilgi edinmek.

Havighurst, yaşlılıkta gelişim görevlerini altı başlıkta toplamaktadır: (1) Emeklilik durumuna ve azalan gelire uyum, (2) Ölen eş ile meydana gelen duruma uyum, (3) Kendi yaşıtları ile yakınlık kurma, (4) Azalan fiziksel güç ve çabuk bozulan sağlık durumuna uyum, (5) Toplumsal ve vatandaşlık görevlerini yerine getirme, (6) Doyurucu fiziksel yaşam düzenlemesi oluşturma.

Yaşlılıkta yaşanan tükenmişliğin kronik yorgunluk, güçsüzlük, uyuşukluk, hastalıklara karşı daha hassas olma, sık baş ağrıları, bulantı, kas krampları, bel ağrısı, uyku bozuklukları gibi fiziksel; duygusal yönden bittiğini hissetme, öfke patlamaları, sürekli kızgınlık, yalnızlık, çökkün duygu durumu, anksiyete, huzursuzluk, kendini değersiz hissetme, eleştirilere karşı tahammülsüzlük, boşluk ve anlamsızlık hissi, umutsuzluk ve çaresizlik duyguları gibi psikolojik; insanlara karşı duyarsızlık ve saldırganca davranışlar ve hareketsizlik gibi davranışsal; insanlardan uzaklaşma ve yakın ilişkilerden kaçınma gibi sosyal belirtileri vardır.

Tükenmişliğin uyarıcı niteliğindeki ilk belirtileri şunlardır: Kendini devamlı yorgun, bezgin, fizik olarak güçsüz hissetmek, Zorlanmaya neden olana karşı öfke duymak, Zorlanmayla başa çıkmalarda kendi kendini devamlı eleştirmek, Alaycı, negatif ve tedirgin olmak, Küçük bir şey karşısında hemen alevlenmek, Devamlı baş ağrıları ve sindirim, bağırsak sistemi bozuklukları yaşamak, Kilo kaybetmek veya kilo almak, Süreli uyku hâlinde veya depresif olmak, Nefesi kesilme-nefessiz kalma hissi yaşamak, Her şeyden şüphe eder olmak, Çaresizlik duygusu yaşamak, Risk almada artış.

Tükenmişlik sendromu, depresyon, anksiyete (kaygı) bozuklukları gibi durumlarda ortaya çıkabilen bulgularla karışabilecek bir özellik taşımaktadır. Depresyon: En az iki hafta devam eden, daha önceleri zevk veren şeylere karşı ilgi kaybı, isteksizlik, umutsuzluk ve çökkün bir ruh hâlinin olmasıdır.

İnsanın hayatta kalma, ait olma, güçlü özgür olma ve eğlence ihtiyacı olarak sıralanan beş ihtiyacı olduğunu savunan kuram Glasser’ın Seçim Kuramı'dır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

“Ne zaman kendimi kötü hissetsem, içimdekileri yakaladığım beni dinleyen herkese anlatırım da anlatırım.” olarak belirtilen durum, duygu odaklı ve kişiliğe özgü başa çıkmaya örnektir. Doğru cevap A'dır.

Ryan ve Deci (2000) tarafından oluşturulmuştur.

Erikson yaşlı yetişkinlik dönemini benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk ile ifade eder. Bu dönem yaşlı yetişkinin daha önceki yaşantılarının genel bir değerlendirmesi gibidir. Yaşlı yetişkin daha önceki dönemlere ilişkin olumlu bir bakış açısı geliştirmişse, olumlu bir yaşam görüntüsü oluşturabiliyorsa doyum sağlayacaktır ve bu durum benlik bütünlüğü olarak ifade edilmektedir. Buna rağmen yaşlı birey erken yetişkinlikte yalnızlık yaşamış ya da orta yetişkinlikte durgunluk gibi önceki dönemlerle ilgili sorunlar yaşamışsa, yaşamının değeri konusunda olumsuz düşüncelere sahip olabilir. Bu durum umutsuzluk olarak ifade edilmektedir. Benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk dönemi, yaşlı bireyin geri dönüp kendi yaşam deneyimlerine bakması, değerlendirmesi, yeniden yorumlaması ve yaşamı gözden geçirmesidir.

Stresi işlevi açısından grupladığımızda; (a) yapıcı, (b) yıkıcı stresten söz edebiliriz.