YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II - Deneme Sınavı - 12

Fiziksel Güçlükler: Yaşlıya bakım verme nedeniyle bakım hizmeti sunan bireylerde hazımsızlık, iştahta de­ğişim, düzensiz yemek yeme, baş ağrısı gibi somatik şikayetler artabilmektedir.

Yaşama ümit bağlama ihtiyacı: Bakıma muhtaç ya da bakım hizmeti sunan bireyin yaşama umudu ne kadar yüksekse hastalık ya da engelle başa çıkma ihtimali de o kadar yüksek olur. Hayata tutunma yolunda önemli bir güç kaynağı olan umut, tutum ve davranışların en temel güdüleyicisidir.

Duygusal Güçlükler: Duygusal alanda huzursuzluk, uykusuzluk, benlik saygısında azalma, sosyal izolasyon, depresyon, iğneleyici davranışlar, alkol ve ilaç kullanımında artış ve problem çözmede çaresizlik yaşamaktadır. En yaygın görülen belirtiler ise stres ve anksiyetede artma olması­dır.

Psikolojik İyi Oluş Yaklaşımı, olumlu psikolojik işlevsellik olarak nitelendirilen altı farklı psikolojik boyutla iyi oluşu tanımlamıştır: (1) diğerleri ile olumlu ilişkiler, (2) çevresel hâkimiyet, (3) kendini kabul, (4) özerklik, (5) kişisel gelişim ve büyüme, (6) yaşam amacı. Diğerleriyle olumlu ilişkiler, kişinin diğerleriyle sıcak ilişkiler ge­liştirmesi ve sürdürmesi, empati ve yakınlık kurabilmesi ve diğerlerinin mutluluğuyla ilgilenmesiyle ilgiliyken; çevresel hâkimiyet bireyin kendisini ve çevresini etkin bir şe­kilde yönetme yeteneğidir. Kendini kabul, bireyin kendisini ve yaşamını olumlu ola­rak değerlendirmesidir. Özerklik, kişinin sosyal çevresinde bireyselliğini elde etmek için kişisel özerklik araması, sosyal baskıya rağmen düşünce ve davranışlarını kendi standartlarına göre düzenleyebilmesidir. Yaşam amaçları, kişinin yaşamının anlamı ve yaşam amaçları olmasını; kişisel gelişim, kişinin kapasitesinin farkında olmasını, yete­neklerini geliştirme çabasını, yaşantılara açık olmasını içermektedir.

Aile üyelerine, yakınlarına bakım veren kişilerle yapılan görüşmeler sonucunda bireyin yaşam olaylarıyla başetmesini ve iyi olu­şunu arttırmasını sağlayan dört konu olduğu belirlenmiştir: bedensel sağlık, duygusal sağlık, anlamlı etkinliklere katılma, yeni beceriler öğrenme ve son olarak sosyal des­tek.

Çalışma yaşamı da bireyin yaşam amaçlarıyla doğrudan ilişkilidir. Hem ev dışında çalışmak hem de bir aile üyesine bakmak bireylerde çatışma ve gerilime ya da bütün ek yüklere rağmen kendisini iyi hissetmesine de yol açabilir. Orta yaşlarında bakım verme işini üstlenen çalışan bireylerin iki sorumluluk alanıyla baş etme ve bu alanlar arasında denge kurma çabaları sandviç duygusu olarak tanımlanmaktadırlar.

Hatıra Oluşturma: Olumlu olaylar yaşamak ve bunları hatırlamak için zihninize yerleştirmek yararlıdır. Aile üyeleri geçmişi yaşlıyla birlikte hatırlayabilir, olaylar üzerinde birlikte konuşabilir. Yaşanılan deneyimin zihinde canlandırılması iyi oluş için çok etkilidir. İkinci yararlı bir teknik ise anıların, anlık yaşantıların yazıya dökülmesidir.

Mutlu olan kişilerde görülen özellikler; aktif olma, sosyalleşme, anlamlı işler yaparak üretken olma, işleri planlama ve organize, hareket etme, endişelenmeyi bırakma, gerçekçi beklenti ve istekler, iyimser düşünmeyi geliştirme, şu ana odaklanma, sağlıklı kişilik geliştirme, dışa dönük ve sosyal olma, kendin olma, olumsuz duygu ve düşünceleri azaltma, yakın ilişkiler kurma, mutluluğa değer vermedir.

Yaşlı Bakımı Verenlere Yönelik Bilgi Verici Eğitim Grupları: Psiko-eğitim programları dünyada yaygındır ve yaşlanan akrabalarına bakım verme ile karşılaşan evlat ve eşlerin gereksinim duyduğu bilgiyi karşılamaya yöneliktir. Programlar doğal yaşlanma süreci, kronik hastalıklar, toplum kaynakları, yaşlıların davranış problem­leriyle baş etmek için davranış yönetimi, iletişim becerileri gibi konuları kapsar.

Etkili iletişim konusunda bilgi alabilecekleri kaynaklara gerek duymaktadırlar. Yaşlı aileleri tarafından, bakım web sitelerinin yoluyla profesyonellerle etkili iletişim kurmanın önemi belirtilmiştir. Yaşlı yakınlarının bakım sağlayan profesyonellerle iş birliği ve yaşlı kişilerle nasıl sağlıklı ilişki kuracakları hakkında iletişimle ilgili bilgi gereksinimleri bulunmaktadır.

Ülkemizde yapılan bir araştırmada da bakım verenlerin neredeyse yarısının bilgiye ge­reksinim duyduğu, gereksinim duyulan bilgi alanlarının sırasıyla öz bakım uygulamaları, davranış değişikliği ile baş etme ve gereksinimleri planlama olduğu belirlenmiştir. Başka bir araştırmada da boşaltım, beslenme ve ilaçlarına ilişkin bil­gi gereksinimi yoğun bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Araştırma sonuçları ülkemizde de yaşlı yakınlarının hasta bakımına ilişkin bilgiye gereksinim duyduklarını göstermektedir. Ülkemizde yaşlıya bakım verenlerin 50 yaş üstü olduğu ve sağlık hizmetlerinin hasta ve yakınını bilgilendirmeye ağırlık vermediği göz önüne alındığında bilgiye duyulan gereksinimin fazla olduğu söylenebilir.

Öz Belirleme Kuramı’nda öne sürülen bir diğer psikolojik ihtiyaç olan yeterlik bir işi yapmak için güce, bilgiye, yeteneğe sahip olduğuna inanmadır.

Öznel iyi oluş kavramı yaşam doyumu, olumlu duygular ve düşük düzeyde olumsuz duygular olmak üzere üç temel ögeyle birlikte açıklanmaktadır. Öznel iyi oluş içerisindeki bu üç temel yön kendi içlerinde farklı bölümlere ayrılmaktadır. Yaşam doyumu, hoş vakit geçirme, aşk, evlilik, arkadaşlık vb. yaşamın doyum alınabilecek yanlarını anlatmaktadır. Olumlu duygular; hoşlanma, gurur, bağlılık, sevinç ve haz gibi duyguları kapsamaktadır. Olumsuz duygular ise utanç, suçluluk, üzüntü, kızgınlık ve kaygı gibi rahatsız edici olabi­len duyguları içermektedir.

Bireysel kültürde, kültürel aktarımın nesiller boyu devam etmesinden çok bireylerin gelişimlerine önem verilir. Bu kültürdeki bireyler, birbirlerinin gelişimlerini desteklemekten sorumludurlar. Doğru cevap C'dir.

Bakıcının fiziksel sağlığının bakıcılıktan dolayı oluşan stres ve sonuçları arasında aracı
olduğu ifade edildiği gibi, bakıcılık stresi sonucu yaşandığı da belirtilmektedir. Yapılan
çalışmalar; kalp krizi, kalp hastalıkları, diabet ve artrit gibi kronik fiziksel rahatsızlıkların bakıcılarda iki kat fazla görüldüğünü belirtmektedirler (Ho ve diğerleri, 2005 ). Doğru cevap D'dir.

Uyumlu, sakin, kendiyle ve çevreyle barışık, hobileri ve meşguliyetleri olan yaşlılarla birlikte yaşamak ve bakım vermek daha kolay görünmektedir. Bunun aksine kendisiyle ve diğerleriyle barışık olmayan, geçinemeyen, asabi, sürekli otorite kurmak isteyen yaşlılara bakım vermek oldukça stres verici olduğu gibi bakım verenlerin hayatını da yaşam kalitesini de zorlaştırmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Araştırmalar, yaşlı bakımının aile üyelerinin yaşam
kalitesini düşürmekle kalmayıp fiziksel ve psikolojik sağlığını da olumsuz etkilediğini belirtmektedirler (Belmin, 2003; Boziki ve diğerleri, 2006; Koopmanschap, 2004). Ayrıca
yaşla birlikte demans, Alzheimer gibi hastalıkları olan yaşlılara bakım vermek aile üyeleri
ve bakıcılar için özellikle zorlayıcı olabilmektedir. Öyle ki, yaşlı bakımıyla uzun süre ilgilenen aile üyelerinin ölüm riskinin diğer insanlara göre % 63 daha fazla olduğu araştırma bulguları arasındadır.
Doğru cevap E seçeneğidir.

Herhangi bir durumun stresli olarak algılanıp algılanmamasını, koşulların özellikleri
kadar kişilerin sahip olduğu özellikler de belirlemektedir. Yaşlı bakımıyla ilgilenen aile
üyeleri ve bakıcılar, bakıcılıkla ilgili koşulları bilişsel süreçlerinden geçirerek ve öznel algılarını katarak değerlendirmektedirler. Yukarıda verilen stres faktörleri birincil stres faktörleri ve ikincil stres faktörleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yaşlı yakınları ve bakıcılarında, bakım verilen fiziksel çevre, bakım  alan yaşlının özellikleri, bakıcının
güçlü ya da zayıf yönleri, ailevi ve sosyal destek kaynakları, sosyokültürel faktörler stres
kaynakları olabilmektedir. Bakıcının  ekonomik koşullarının iyi olması bu faktörler arasında yer almaz.Doğru cevap D seçeneğidir.

Yaşlı yakınlarının ve bakıcılarının  karşılaştıkları birincil stres kaynakları ikiye ayrılır:
Objektif Stres Kaynakları
Yaşlının bilişsel bozukluğu
Yaşlının problemli davranışları
Günlük yaşam etkinliklerinde
bağımlılık ve hasta direnci
Subjektif Stres Kaynakları
Bakım verenlerin rol yüklenmesi
Bakım verenlerin rol esareti
Yakınlığın kaybı

İkincil stres kaynakları da aynı şekilde ikiye ayrılır:
Birincil Kaynaklar
Aile ilişkilerinin bozulması
İş çatışması
İş kaybı
Mali sorunlar
İntrapsişik Stres Kaynakları
Benlik kaybı
Bakıcılık yeterliliğinin olmayışı

Soruda birincil stres kaynaklarından biri sorulduğu için cevap "Yakınlığın kaybı" yani B seçeneğidir.