YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II - Deneme Sınavı - 6

Bazı üniversite öğrencileri ilk yıllarında ailelerinden uzak bir kentte yaşayamadıkları için çok sevdikleri halde okudukları programı terk etmektedirler. Bu Öz Belirleme Kuramı’nda konu edinilen duygusal özerklik boyutuna bir örnektir.

Ayten Hanım hayatındaki en belirleyici olan değerlerden birinin ‘elalem ne der’ olduğunu belirtmektedir. Bu Öz Belirleme Kuramında konu edinilen değer özerkliği boyutuna bir örnektir.

Aile üyelerine, yakınlarına bakım veren kişilerle yapılan görüşmeler sonucunda bireyin yaşam olaylarıyla başetmesini ve iyi oluşunu arttırmasını sağlayan dört konu olduğu belirlenmiştir: bedensel sağlık, duygusal sağlık, anlamlı etkinliklere katılma, yeni beceriler öğrenme ve son olarak sosyal destek.

Sandviç duygusu, iki ekmek arasındaki peynirde olduğu gibi, bakım veren kişinin de ev ve iş sorumluluğu ile bakım verme işinin sorumlulukları arasında kaldığını tanımlamak için kullanılmaktadır.

Rol güçlükleri yaklaşımı bakım verme işinin ve aynı anda çalışma yaşamına ait olmanın kişiyi olumsuz etkilediğini ileri sürmektedir.

Beş Faktör Kişilik Kuramının kişilik özellikleri, dışa dönüklük, içe dönüklük, yumuşak başlılık, nörotizm, özdenetim ve gelişime açıklık olarak adlandırılmaktadır.

Nörotizm kişilik özelliği, depresif ve hüzünlü olma, gerginlik, kaygılı olma, sıklıkla duygusal iniş çıkışlar yaşama, tedirginlik, huzursuzluk ve sabırsızlık gibi kişilik özelliklerini kapsamaktadır.

Öz denetim özelliğindeki insanlar, yeterlilik, düzen, görevşinaslık, başarı çabası, öz disiplin ve tedbirlilik gibi özelliklere sahiptir. Öz disiplin, dikkat dağıtıcı faktörlere ve sıkılmaya rağmen bir göreve devam edebilme yeteneğini ve özellikle sabırlı olmayı yansıtmaktadır.

A tipi kişilik özelliğindeki kişiler, enerjik, sabırsız, rekabeti
seven, saldırgan ve düşmanca duygulara sahipken, B tipi kişilik özelliğindeki kişiler ise daha rahat, dengeli ve uzlaşmacı tavır içindedirler.

Benlik algısı, kişinin sahip olduğu fiziksel, bilişsel, sosyal, kişilik özelliklerini düşünerek kendine ilişkin olumlu ya da olumsuz algısıdır.

Psikolojik sağlamlık, bireylerin zor yaşam koşullarına uyum sağlamalarını kolaylaştıran bireysel nitelikler ve durumsal faktörler, risk veya sıkıntılı bir duruma maruz kalmayı gerektiren gelişimsel, dinamik bir süreç olarak tanımlanmaktadır.

Savunma mekanizması, bireyin engellenme veya çatışma yoluyla ihtiyaçları doyumsuz kaldığında ortaya çıkan aşırı kaygı durumunda kişiliğinin bütünlüğünü korumaya yönelik yaptığı davranış biçimleridir.

Ketleyici ilişki tarzı, kişiler arası ilişkilerde saygı ve empatiden yoksun, karşılıklı çıkar ve üstünlük kurmaya dayanan bir ilişki tarzıdır.

Objektif öz yeterlilikte, bakıcı bakıcılıkla ilgili rollerini, sorumluluklarını bilir, bu rolleri ustalıkla yerine getirmede başarılıdır.

Bakıcıların kullandıkları dört başa çıkma tepkisi, aktif başa çıkma, olumlu yeniden yapılandırma, kabul etme ve inkar etmedir.

Schulz ve Salthouse’un Stres ve Başa Çıkma Modeli: Bu stres modeli Schulz ve Salthouse tarafından bakıcılara yönelik olarak geliştirilmiştir. Bu stres modeli, bakım ihtiyacını ortaya çıkaran stresli durumlarda ardışık ve döngüsel bir model sunmaktadır. Bu modele göre potansiyel bakıcı öncelikle durumu
değerlendirmektedir.

Bakım verenlerin stres modeli Perlina ve meslektaşları tarafından (Pearlin, Mullan, Semple ve Skaff), demanslı hastalara bakan bakıcılar için geliştirilmiş olmakla birlikte, tüm bakım verenlerin stres sürecine yönelik kavramsal bir model sunmaktadır.

Yancura ve Aldwin başa çıkma tepkilerini beş başlık altında gruplandırmışlardır.

BİRİNCİL STRES KAYNAKLARI

Objektif Stres Kaynakları: Yaşlının bilişsel bozukluğu, Yaşlının problemli davranışları, Günlük yaşam etkinliklerinde bağımlılık ve hasta direnci

Subjektif Stres Kaynakları: Bakım verenlerin rol yüklenmesi, Bakım verenlerin rol esareti, Yakınlığın kaybıdır.

Bakım vermek; yardıma ihtiyacı olan birine günlük ihtiyaçlarını karşılamak ve destek olmak üzere harekete geçmek olarak tanımlanır. Yakınların bakım hizmeti vermesi, yaşlı birine yakınları tarafından sadece fiziksel hareket anlamında yardım sağlamak olarak anlaşılsa da bu bakım faaliyeti yaşlının var olan potansiyelini kullanarak hem fiziksel, hem duyuşsal hem de duygusal desteklemeyi içine alır. Bu bakım rolü herhangi bir maddi karşılık beklemeden yaşlıyı her yönden destekleyici rolü içermektedir. Yaşlının özürlülük derecesinin artması yanında tedavide kullanılan ilaçlara bağlı oluşan bazı yan etkiler nedeni ile özellikle hareket yeteneği önemli ölçüde azalmakta ve günlük yaşam kalitesi olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu nedenlerle yaşlıların büyük bir kısmı hastalıklarının belli dönemlerinden sonra başkalarının yardım ve bakımına ihtiyaç duyar duruma gelebilirler.