YAŞLILARDA GÖRÜLEBİLECEK SORUNLAR VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 12

Emilime uğrayan ilacın kan ya da lenf dolaşımına karışarak hedef organdaki reseptörüne ulaşmasına dağılım denir. Doğru cevap A'dır.

Yaşlılarda çoklu ilaç kullanımı nedenleri arasında;
• Yaşlı bireyin birden fazla kronik hastalığının olması
• Yaşlı bireyin reçetesiz ilaç kullanımları (yarıdan fazla ağrı kesici,
barsak düzenleyici ve vitaminler),
• Yaşlı bireyin farklı hekimlerden farklı reçeteler alması,
• Reçetelere çok sayıda ilaç yazılması,
• Yaşlıların fazla ilaç beklentileri,
• Yaşlılarda tanıdan daha çok semptoma yönelik olarak ilaç kullanılması,
• Eski ilacın yeterince kullanılmadan yeni ilaca başlanması,
• Reçetesiz ilaç satılmasının yaygınlığı sayılabilir. Doğru cevap D'dir.

Biyotransformasyon ad verilen ilaç metabolizmasının büyük oranda karaciğerde
aktif ya da inaktif metabolit türevlerine dönüşmesine metabolizma denir. İlaçların organizmadan başta böbrekler olmak üzere idrar, feçes, tükrük vb. şeklinde elimine olmalarına atılım denir. Yaşla birlikte karaciğer ve böbreklere giden kan akımı azalmakta buna bağlı olarak metabolizma ve atılım değişmektedir. Doğru cevap B'dir.

Bireyin sağlıkla ilgili bilgileri okuyabilme, anlayabilme ve davranışa dökebilme yeteneğine işlevsel sağlık okur yazarlığı denir. Bu tedavi ile bilgileri okuyabilme, anlayabilme ve özgü tedavi yönergelerini uygulayabilmeyi içermektedir. İşlevsel okuryazarlığı etkileyen faktörler ise, yaşlının eğitim düzeyi, teknolojiyi kullanabilme becerisi, sosyokültürel durumu ve sağlık profesyonellerinin bilgi verme durumlarıdır.
Tüm bunlar üç kategoride toplanabilir. Bunlar:
Birey ile ilgili faktörler, sosyodemografik (yaş,cinsiyet vb.) durum, eşlik eden farklı hastalıklar, kognitif yetenek, sağlık okuryazarlığı, sağlık inançlarıdır.
İlaçlarla ilgili faktörler, ilaç sayısı, yan etkileri, rejimi uygulama yoludur.
Diğer faktörler de, hasta sağlık profesyoneli iletişimi, ilaça ulaşım, maliyet, sosyal destek sistemleridir. Doğru cevap D'dir.

Çevresel faktörler: Hastaneye ulaşım, yaşanılan çevre koşulları gibi faktörler önem taşımaktadır. Doğru cevap C'dir.

Duygusal nedenler: İlaca/tedaviye yönelik önceden yaşanılan bir deneyim uyumu etkileyebilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Kullanılan ilaçların önemli yan etkileri ve zehirlenme belirtileri öğrenilmeli ve bu yan etkiler geliştiğinde yaşlının zarar görmesi engellenmeli ve hemen bilgi verilmelidir.
Örneğin; antihipertansif ilaç kullanımı sırasında hipotansiyon gelişme olasılığı bilinmeli ve baş dönmesi, baygınlık vb. belirtiler de sağlık kuruluşuna başvurulması sağlanmalıdır.
Antidiyabetik ilaç kullanımlarında hipoglisemi gelişme riskine karşın yaşlı birey yanında şeker ve hastalığını belirten bir kart taşımalıdır. Kan glukoz düşmelerinde yine baş dönmesi, göz kararması, bayılma ve baygınlık hissi yaşanabilmektedir. Bir diğer örnek ise antikoagülan/antiagregan ilaç kullanımlarında verilebilir. Bu ilaçların kanama
riski yaratabileceği öğrenilmeli ve idrarda, balgamda, kusmukta dışkıda kan /katran rengi dışkı, hipotansiyon, taşikardi, ciltte peteşi, ekimoz, purpura ve baş dönmesi gibi
iç kanama belirtileri dahil olmak üzere kanama bulguları saptandığında sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Ayrıca digoksin gibi ilaç kullanımlarında özellikle yaşlılık döneminde
renkli haleler görme, bulantı, kusma gibi belirtiler gelişmesi zehirlenme belirtilerini akla getirmeli ve sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Diğer zehirlenme belirtileri arasında; kanamalar, solunum değişiklikleri, bilinç değişiklikleri, ishal, bayılma (senkop) ve nöbetler yer almaktadır.

İlerleyen yaşla birlikte organlardaki farmakodinamik değişimler görülmektedir. Yaşla birlikte reseptörlerin duyarlılığında ve afinitesinde azalma görülür. Hastalığa ve beklenen fizyolojik değişikliklere ek olarak değişim nedenleri arasında ilaca verilen yanıtta azalma ve ağrıya toleransta artış gibi faktörler sayılabilir. Bu faktörler temel olarak yaşlıda
kardiyovasküler sistemde ve santral sinir sisteminde yaşa bağlı farmakodinamik değişikliklere yol açar. Doğru cevap A'dır.

Hastane ve huzurevinde kalan yaşlılarda düşme sıklığı diğer yaşlılardan daha az değildir. Hastane ve huzurevinde kalan yaşlılardadüşme sıklığı diğer yaşlılardan iki kat daha fazladır.

Yaşlılardaki ölümcül düşmelerin yaklaşık yarısının nedeninin travmatik beyin hasarı olmaktadır.

Yaşlıların düşmeye bağlı yaralanmalar nedeniyle hastaneye yatırılma oranı diğer yetişkin düşmelerine göre 5 kat fazladır. Düşmeler yaşlının yaşam kalitesini ciddi oranda etkileyen, birey, aile, devletin sağlık hizmet yükünü ve sağlık maliyetlerini arttıran önemli bir sorun olmaktadır.

Yaşlılarda düşmeler, yaşlanmaya bağlı fizyolojik değişikliklere, hastalıklara, kullanılan ilaçlara veçevresel nedenlere bağlı olarak gelişmektedir.

Serebrovasküler olay (inme), parkinson, kol ve
bacak sinirlerini tutan nöropatiler, demans, deliryum
ve nöbetler yaşlılarda sık görülen ve düşmeye neden olan sinir sistemi hastalıklarıdır.

Sıcak - soğuğu ayırt etme
güçlüğü ve ağrı algısında değişimler gibi duyu sorunları
yaşlıların düşmesine neden fizyolojik değişimlerdir.

Kısa süreli hafıza kayıpları, karmaşık bilgiyi
analiz etme güçlüğü, yeni bilgileri öğrenme güçlüğü,
bilgilenme sürecive reaksiyon verme zamanında
yavaşlama gibi bilişsel sorunlar yaşlıların düşmesine
neden olmaktadır.

Yağmur/ kar yağması ve buzlanma gibi durumlarda kaymayı önleyici güvenlik önlemlerialınması, dışarıya ait önlemler içinde değerlendirilebilir.

Acil telefon numaraları (ambulans, yangın
vb.) her telefona yapıştırılmalıdır. Rakamları kolayca
seçilen telefonlar tercih edilmelidir. Mümkünse
telefonlar her odaya yerleştirilmelidir.
Düşme durumunda yerden uzanabilecek mesafede
olmalıdır.

Mümkün olduğunca ağır kaldırma, tırmanma, eğilme, koşma ve atlama gibi hareketlerden kaçınılmalıdır. Pozisyon değiştirilirken yavaş ve dikkatli hareket edilmesi gerekir. Özellikle ortostatik hipotansiyonu olan yaşlılar pozisyon değiştirirken ve yataktan kalkarken dikkatli davranması, önce yatak içinde ya da bulunduğu yerde biraz oturup sonra kalkması gerekir.

İnhalasyon yoluyla alınan ilaçlar (astım hariç) yine kullanım zorluğu nedeniyle
uyumsuzluk gösterilen grupta yer almaktadır. Özellikle oksijen uygulamaları çoğu
zaman ev gibi yaşanılan ortamda yaşlı/yakınları tarafından yapılabilmektedir. Ancak oksijenin evde uygulamalarında reçete edilen sıklık, süre ve doza uygun davranılmalıdır. Gereksiz fazla sure ya da dozda kullanımı solunum merkezini baskılayarak solunumu bozmaktadır. Oksijen uygulanan bireyin ayrıca cilt bakımı ve gözlerin korunması önem taşımaktadır.

Hipertansiyon, yaygın olarak görülmesi nedeniyle
üzerinde önemle durulması gereken kronik
bir hastalıktır.