YAŞLILARDA GÖRÜLEBİLECEK SORUNLAR VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 14

Yaşlılarda çoklu ilaç kullanımı nedenleri arasında;
• Yaşlı bireyin birden fazla kronik hastalığının olması
• Yaşlı bireyin reçetesiz ilaç kullanımları,
• Yaşlı bireyin farklı hekimlerden farklı reçeteler alması,
• Reçetelere çok sayıda ilaç yazılması,
• Yaşlıların fazla ilaç beklentileri,
• Yaşlılarda tanıdan daha çok semptoma yönelik olarak ilaç kullanılması,
• Eski ilacın yeterince kullanılmadan yeni ilaca başlanması,
• Reçetesiz ilaç satılmasının yaygınlığı sayılabilir.

İlaç uyumu, bireyin ilacı reçete edildiği dozda ve düzende alınması şeklinde açıklanabilir.

Birey ile ilgili faktörler: Sosyodemografik durum, eşlik eden farklı hastalıklar, kognitif yetenek, sağlık okuryazarlığı, sağlık inançları,
İlaçlarla ilgili faktörler: ilaç sayısı, yan etkileri, rejimi uygulama yolu,
Diğer faktörler: Hasta sağlık profesyoneli iletişimi, ilaça ulaşım, maliyet, sosyal destek sistemleridir.

Reçete edilen ilaçların ilaç-besin etkileşimleri ilgili sağlık profesyonellerinden sorgulanmalı ve bunlara uygun davranılmalıdır. Örneğin en önemli ve en yaygın görülen besin ilaç etkileşimlerinden biri greyfurt suyudur. Greyfurt suyu çoğu grup ilaçla etkileşmektedir. İlaç kullanımı ile birlikte greyfurt suyu tüketimi karaciğer enzim aktivasyonunda değişikliğe neden olarak ya ilaçların etkisini baskılamakta ya da toksik etkilere neden olmaktadır ve etkisi tüketiminden yaklasık 3 gün sonraya kadar devam etmektedir. Bu nedenle ilaç kullanımı ile birlikte greyfurt suyu tüketilmemesi gerekmektedir. En çok karşılaşılan ve önemli olan diğer ilaç besin etkileşimlerinden bazıları arasında; oral demir ilacı ve/veya tetrasiklin grubu antibiyotikler ile peynir gibi kalsiyum içeriği zengin olan yiyecekler, MAOI ile tulum peyniri, warfarine ile K vitamin, levadopa ile protein tüketimi, antidepresan ilaçlar ile sarı kantoron bitkisi sayılabilir.

Polifarmasi dört ya da fazla sayıda ilacın birlikte kullanılması olarak
yapılmıstır.

Yaşlıda ilaç reaksiyonuna neden olan etkenler arasında; kullanılan ilaç sayısı, geçirilmiş ilaç reaksiyonu, komorbid durum, karaciğer, kalp, böbrek hastalıkları, bilişsel ve psikiyatrik bozukluk, yalnız yaşama, tedaviye uyumsuzluk gibi faktörler sayılabilir.

Üriner inkontinans, son 12 ay içinde istem dışı idrar kaçırmanın olması ya da ayda birden fazla idrar kaçırmanın olması olarak değerlendirilmektedir. Uluslararası Inkontinans Derneği 2002 yılında ‘her türlü istemsiz idrar kaçırma halini inkontinans’ olarak tanımlamıştır.

Böbreklerin kütlesi ve fonksiyonel glomerül sayısı azalır.
Renal korteksteki kan damarlarındaki atrofiye baglı olarak böbreklere olan kan akımı azalır.
Glomeruler bazal membranında kalınlaşmaya bağlı olarak nefronlara olan kan akımı, böbreklerin idrarı konsantre etme ve ph dengesini sürdürme yeteneği azalır.

Glomerüler filtrasyon hızı düser ve 80 yaşında %50 oranında azalmıs olur.
Detrusor kasının daha az kontraktil olması ve kısmen düzensiz kasılması nedeniyle yaşlı bireylerde mesanenin tamamen boşalmaması, istemsiz mesane kasılmaları gibi sorunlar gelişir.

Mesane kapasitesi azalır ve mesanede postmiksiyonel rezidü artar.
İdrar yapmayı kontrol eden pelvik kaslar zayflar.
Mesanedeki afferent reseptörlerin yaşla birlikte duyarlılıgı azalır.

Üriner Inkontinansın Belirti ve Bulguları
• Mesanenin yetersiz boşalması
• Tuvalete zamanında ulaşılamaması
• Acil idrar yapma hissi
• Sık idrara çıkma
• Gece idrar kaçırma
• İstemsiz idrar yapma
• Kötü hijyen ya da enfeksiyon belirtilerinin olması.

Üriner Inkontinansın Risk Faktörleri; Risk faktörleri kadınlarda gebelik sayısı, histerektomi, menopoz, erkeklerde bening prostat hiperplazisi, geçirilmiş prostat ameliyatları, her iki cinsiyette yaş, obezite, mobilite bozuklukları, kognitif fonksiyonların bozulması, sistemik hastalıklar, nörolojik hastalıklar, ilaçlar, kabızlık, depresyon, kronik öksürük, sigara, alkol ve kafein tüketimi olarak özetlenebilir.

Kalıcı Üriner İnkontinans başlığı alında. Miks İnkontinans: Stres tipi ve sıkışma tipi inkontinansın bir arada oldugu inkont
inans tipidir. Kadınların yarısından fazlasında miks tip inkontinans görülürken, erkeklerde sıkışma tipi inkontinans daha sık görülmektedir.

Kalıcı Üriner İnkontinans ana başlığı altında. Taşma İnkontinansı: Bozulmuş mesane duvar kontraksiyonu ya da sfinkterin gevşeme kusurundan dolayı artan mesane volumunun ve intravezikal basıncın; mekanik baskı yaratarak sürekli bir idrar kaçısına neden olmasıdır. Prostat hipertrofisi, üretral striktur, genitoüriner organ prolapsusu, antimuskarinik ilaçlar, nöropati ve spinal kord yaralanması bu tip inkontinansa neden olabilmektedir.

Üriner Inkontinansı Olan Yaşlılarda Uygulanabilecek Davranışsal Tedavi Yöntemleri başlığı altındadır. İdrar yapmayı teşvik etme :Bu yöntem; mesanenin doluluk derecesine göre idrar yapma gereksinimini fark etmeyi ögrenebilecek, tuvalete gitmesi için teşvik edildiğinde buna uyacak ya da yardım isteyecek hastalarda kullanılabilir. Bağımlı ya da bilişsel yeteneği azalmış hastalar ve diğer kompleks davranışsal tedavileri uygulamak için yeterli bilişsel yeteneği olmayan hastalar için uygun bir yöntemdir.

Medikal Tedavi: Antimuskarinik ilaçlar, mesane kapasitesini artırır ve mesane doluluğu süresince bazal asetilkolin salınımını bloke ederler. Dar acılı glokom,
bozulmus gastrik boşalma ve üriner retansiyonda kontrendikedir. Çeşitli doz ve formüllerde farklı antimuskarinik ajanlar mevcuttur: darifenasin, propiverin, fesoterodin, oksibutinin solifenasin, tolterodin ve trospiyum. Ağız kuruluğu, konstipasyon, görme bulanıklığı, taşikardi, sersemlik ve kognitif fonksiyonlarda
azalmaya yol açabilirler.

Yaşlılarda düşmenin önemi: Yaşlıların düşmeye bağlı yaralanmalar nedeniyle hastaneye yatırılma oranı diğer yetişkin düşmeleri ne göre 5 kat fazladır.

Düşmeye Neden Olan Fizyolojik Değisiklikler: Görme keskinliğinde azalma, karanlığa uyumda azalma, göz kamaşması ve kontrast duyarlılıgında azalma gibi görme sorunları yaşlıların düşmesine zemin hazırlar. Görmede, özellikle kontrast
duyarlılığındaki bozulma önemlidir. Bu durumda kişi içinde bulunduğu ortamdaki kenarları, örneğin basamak, ağaç kökü, su oluğu ve kaldırımdaki çatlak gibi eşitsizlikleri fark edememektedir.

Bireysel Önlemler: • Önerilen kas germe ve yürüyüşle ilgili egzers izler uygun şekilde yapılmalıdır.
• Yeterli kalsiyum ve D vitamini alınmalıdır.
• Sigara içilmemelidir.
• Mümkün olduğunca alkol alınmamalıdır.
• Yeterli sıvı alınmalıdır.
• Mümkün olduğunca ağır kaldırma, tırmanma, eğilme, koşma ve atlama gibi hareketlerden kaçınılmalıdır.
• Giyinme, saç tarama, traş olma ve banyo yapma gibi denge için risk yaratabilen aktiviteler oturarak yapılmalıdır.

Bireysel önlemler: Yaşlılarda kıyafet seçimine özen gösterilmeli, etek boyları ve kol boyları uzun, geniş, iş yaparken takılmaya neden olacak şekilde olmamalı, rahat, vücudu çok sıkmayan ve pamuklu kumastan yapılmış olmalıdır.

Yatak Odası
• İyi aydınlatma ve havalandırma olanağı bulunmalıdır.
• Yatak odası, banyo ve tuvalet birbirine yakın olmalıdır.
• Sık kullanılan giysi ve eşyalar ulaşılabilecek yerlerde bulunmalı, tabure/sandalye üzerine çıkmadan kolaylıkla ulasılabilmelidir.
• Elbise dolaplarının kapaklarında, kavraması kolay kulpların kullanılması ve kapakların açılmasıyla otomatik yanan lambalar tercih edilmelidir.

• Yatak odası mobilyaları yaşlının tekerlekli sandalye, koltuk değneği ya da bastonu ile rahatça dolaşabileceği şekilde düzenlenmelidir.

Oturma Odası
• Mobilyalar, mekân geniş, ferah olacak şekilde yerlestirilmelidir.
• Elektrik kabloları yürünen alanlarda olmamalı, kenarlarda ve sabitlenmiş olmalıdır.
• Sehpalar ortada durmamalı, koltuklar arasına yerlestirilmelidir.
• Halıkaygan, kenarı düşmeye neden olacak şekilde kalkık, kıvrık olmamalı ve görme derinliğini yanıltacak karışık desenli olmamalıdır.
• Mobilya döşemeleri kolay yanmayan, kaygan olmayan kumaşlardan yapılmalı ve canlı renkler kullanılmalıdır.Sandalye, koltuk ve kanepeler sağlam ve
güvenli olmalı olmalı, çok yüksek ya da çok derin olmamalı, kolaylıkla kalkılabilecek şekilde olmalıdır.