YAŞLILARDA GÖRÜLEBİLECEK SORUNLAR VE BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 18

Yaşlanma ile birlikte gastrointestinal sistemde değişiklikler görülmektedir. Ağız ve diş yapısında değişiklikler, diş sayısında azalma, tükrük salgısında değişiklikler, gerek nörolojik gerekse gastrolojik hastalıklara bağlı yutmada değişiklikler, metabolizmanın ve peristaltik hareketlerin yavaşlaması, sindirim enzim ve salgılarının azalması, mide hareketlerinde değişiklikler, mide boşalma hızında azalma, mide kan akımında azalma, mide barsak motilitesinde azalma, doku perfüzyonunda azalma, yağ dokusunda artma, vilüslerin yapısındaki değişiklikler bunlar arasında sayılabilir. Bu değişikliklere bağlı olarak oral alınan ilaçların farmakokinetiği etkilenebilmektedir.

Oral alınan ilaçlar yanı sıra karaciğer ve böbrek metabolizmasındaki değişiklikler, beslenme sorunlarına bağlı görülen protein yetersizlikleri gibi sorunlarda parenteral ilaçların etkinliğini etkileyebilmektedir.

Emilim: Organizmaya herhangi bir yoldan alınan ilacın etkisini gösterebilmesi için, bulunduğu yerden absorbe olmasına emilim denir.

Birey ile ilgili faktörler: Sosyodemografik (yaş,cinsiyet vb.) durum, eşlik eden farklı hastalıklar, kognitif yetenek, sağlık okuryazarlığı, sağlık inançları, • İlaçlarla ilgili faktörler: ilaç sayısı, yan etkileri, rejimi uygulama yolu, • Diğer faktörler: Hasta sağlık profesyoneli iletişimi, ilaça ulaşım, maliyet, sosyal destek sistemleridir.

Polifarmasi (çoklu ilaç kullanımı) ve uyum kapsamında özellikle ev ortamı, bakım evi gibi ortamlarda alınacak önlemler ve bakım ilkeleri aşağıda belirtilmiştir. • İlaç kullanmada isteksizlik söz konusu ise yaşlı bireyin ilacı kullanmama ya da doğru kullanmama nedeni sorgulanmalıdır. • İlaç uyumu konusunda yetersizlikler ve destek gereksinimi belirlenmelidir (Örn: Stres durumu, unutkanlık, isteksizlik, umut/ umutsuzluk). • İlaç uyumunun sağlanması için ilk basamak olarak ilacın adı ile birlikte amacının hastaya yeterince anlatılması sağlanmalıdır. • İlaç alımını destekleyen hatırlatıcıların –yemek yeme, odalardan herhangi biri, rutin aktiviteler vb- belirlenmesi gerekmektedir. • Yaşlının tedaviye uyumunu artırmak için ilaç kullanım takvimi hazırlanmalı, ilaç kutuları belirgin olarak etiketlenmelidir. Bunlar yapılırken bireyin koşulları dikkate alınmalıdır. • Hatalara yol açmamak için yeterince aydınlatılmayan ortamlarda ilaç alınması önlenmelidir. • İlaç kullanımına geçilmeden hekim önerisi ile ilaç dışı yöntem (diyet, egzersiz vb. gibi yaşam tarzı değişikliği) denenmelidir. • Yaşlının reçete edilen ilaç dışında herhangi bir ilaç kullanması engellenmelidir.

İlaç uyumunun sağlanması için ilk basamak olarak ilacın adı ile birlikte amacının hastaya yeterince anlatılması sağlanmalıdır.

Yaşlı bireye özgü ilaç bilgi kartına bir örnek aşağıda verilmiştir. • İlacın adı • İlacın alınma zamanı • İlacın (aç/tok) ne şekilde alınacağı • İlacın hazırlanmasındaki özel koşul • İlacın uygulanmasındaki özel koşul • İlacın dozu • İlacın beklenen etkisi • İlacın yan etkisi • Yanetki durumunda yapılması gerekenler • Dozu atlama/ilacı alamama durumunda yapılması gerekenler.

Mesane dolumunda sempatik sistem aktifken, maksimum mesane kapasitesine ulaşıldığında (400-500 mL) parasempatik sistem aktif hale gelir ve mesane kontraksiyonları başlar.

Yaşlanmayla birlikte üriner sistemde gelişen fizyolojik değişiklikler aşağıda belirtilmiştir; • Böbreklerin kütlesi ve fonksiyonel glomerül sayısı azalır. • Renal korteksteki kan damarlarındaki atrofiye bağlı olarak böbreklere olan kan akımı azalır. • Glomeruler bazal membranında kalınlaşmaya bağlı olarak nefronlara olan kan akımı, böbreklerin idrarı konsantre etme ve ph dengesini sürdürme yeteneği azalır. Glomerüler filtrasyon hızı düşer ve 80 yaşında %50 oranında azalmış olur. • Detrusor kasının daha az kontraktil olması ve kısmen düzensiz kasılması nedeniyle yaşlı bireylerde mesanenin tamamen boşalmaması, istemsiz mesane kasılmaları gibi sorunlar gelişir. Mesane kapasitesi azalır ve mesanede postmiksiyonel rezidü artar. • İdrar yapmayı kontrol eden pelvik kaslar zayıflar. • Mesanedeki afferent reseptörlerin yaşla birlikte duyarlılığı azalır. Yaşlılar, mesanenin %90’ı dolmadan idrar yapma isteğinin farkında olmazlar.

Kadınlarda kollajen doku ve östrojen seviyesindeki azalmaya bağlı olarak vajinal ve üretral dokuda atrofi gelişir, üretral sfinkter zayıflar. Üretral basınç düşer, üretra kısalır.

Yaşlı bireyde görülen duygusal sorunlar; hâkimiyet kaybı nedeniyle kişinin kendini çaresiz ve güçsüz hissetmesi; kısıtlılıklar ve evde bakım sorunları nedeniyle bağımlılık, işe yaramaz ve yük olarak algılanma; geleceğe yönelik endişeler, belirsizlikler ve kayıp ya da yas sürecinde yaşanan sorunlardır.

Üİ, hastada hijyen kaybı, komşu bölgede selülit ve bası yarası gelişimi, idrar yolu enfeksiyonu, uyku bozuklukları, seksuel disfonksiyon, depresyon, sosyal izolasyon, kendine güven ve saygı yitimi, kırık ile sonuçlanacak düşme riskinde artış, yaşam kalitesinin düşmesi ve bakım evine yerleştirilme riskinde artışa neden olması açısından yaşlılar için önemli bir sorundur.

Risk faktörleri kadınlarda gebelik sayısı, histerektomi (uterusun cerrahi operasyon ile alınması), menopoz, erkeklerde bening prostat hiperplazisi (prostat bezinin büyümesi), geçirilmiş prostat ameliyatları, her iki cinsiyette yaş, obezite, mobilite bozuklukları, kognitif (bilişsel) fonksiyonların bozulması, sistemik hastalıklar, nörolojik hastalıklar, ilaçlar, kabızlık, depresyon, kronik öksürük, sigara, alkol ve kafein tüketimi olarak özetlenebilir.

• Mesanenin yetersiz boşalması • Tuvalete zamanında ulaşılamaması • Acil idrar yapma hissi • Sık idrara çıkma • Gece idrar kaçırma • İstemsiz idrar yapma • Kötü hijyen ya da enfeksiyon belirtilerinin olması.

Taşma İnkontinansı: Bozulmuş mesane duvar kontraksiyonu ya da sfinkterin gevşeme kusurundan dolayı artan mesane volumunun ve intravezikal basıncın; mekanik baskı yaratarak sürekli bir idrar kaçışına neden olmasıdır. Prostat hipertrofisi, üretral striktur, genitoüriner organ prolapsusu, antimuskarinik ilaçlar, nöropati ve spinal kord yaralanması bu tip inkontinansa neden olabilmektedir.

Kegel egzersizinin yararları; • Pelvik taban kas gücünü arttırması • Kas gücünü, tonüsünü ve elastikiyetini koruması • Üretral kapanma basıncını ve direncini arttırması • Üretral sfinktere ve detrusor kasına olan desteği arttırması • Uterus ve pelvik organ prolapsusu, pelvik taban güçsüzlüğü ve Üİ gibi pelvik sorunları önlemesi • Anal sfinkterin kas gücünü arttırarak barsak kontrolünü sağlaması • Hemoroidal ağrıyı gidermesi, seksüel hassasiyetin artması ve cinsel problemlerin azalması • Doğum sonrası vajinanın toparlanmasını sağlaması • Doğumda epizyotomi ihtiyacını azaltması.

Erişkin bireylerde hipertansiyon sistolik kan basıncının 140 mmHg’ dan ve/veya diyastolik kan basıncının 90 mmHg’ dan yüksekliği olarak tanımlanmaktadır. Evre 2 (Orta) hipertansiyon 160-179 mmHg olarak tanmlanır. 165 mmHg olan birey Evre 2 olarak sınıflandırılır.

Yaşla birlikte kan basıncında artma görülmesinin temel nedenleri arasında ise; • Büyük arterlerdeki elastisite kaybı • Atheroskleroz gibi farklı nedenlerle damar rijiditesinin artması • Kalpteki (kollejen lif ) yapısal değişiklikler • Kalp ileti sistemindeki bozukluklar • Kalbin hipertrofisi • Kanın yoğunluğu sayılabilir.

Önceleri esansiyel hipertansiyon, genetik açıdan değerlendirilmeye başlanmış ve yapılan çalışmalarla ailede anne ya da babadan birinin hipertansif olduğu durumda çocukta hipertansiyon gelişme riskinin iki kat arttığı saptanmıştır. Sekonder hipertansiyon risk faktörleri arasında, böbrek üstü bezi bazı hastalıkları, böbrek atardamarında daralma ve/veya tıkanma, kalp atardamarlarındaki hastalıklar, nörolojik hastalıklar ve doğum kont rol hapları, antidepresan, steroid (kortizon) ve grip/ nezlede sık kullanılan dekonjestan gibi kan basıncını yükselten ilaç kullanma durumları yer almaktadır.

Düşük riskli hastalar - A düzeyi Bu gruptaki hastaların kan basıncına bakılmaksızın klinik olarak saptanmış kardiyovasküler bir hastalığı, hedef organ hasarı ve diğer risk faktörleri bulunmamaktadır. Orta riskli hastalar - B düzeyi Bu gruptaki hastaların diyabet dışında iki majör ve iki minör risk faktörü bulunur. Yüksek riskli hastalar - C düzeyi Bu gruptaki hastalarda hedef organ hasarı, diyabet ve kalp hastalığı bulunmaktadır.