YAŞLILARDA GÖRÜLEBİLECEK SORUNLAR VE BAKIM HİZMETLERİ

İlaç, hücre ve organlar üzerinde meydana getirdiği etki ile bir hastalığın tanılanması, tedavisi ya da semptomlarının yönetimi amacıyla ya da hastalıklardan korunmayı mümkün kılan, canlılara degişik uygulama yöntemleri ile verilen doğal, yarı sentetik veya sentetik bir kimyasal peraparattır.

Yaşlanma ile birlikte gastrointestinal sistemde değişiklikler görülmektedir. Ağız ve diş yapısında değişiklikler, diş sayısında azalma, tükrük salgısında değişiklikler, gerek nörolojik gerekse gastrolojik hastalıklara bağlı yutmada değişiklikler, metabolizmanın ve peristaltik hareketlerin yavaşlaması, sindirim enzim ve salgılarının azalması, mide hareketlerinde değişiklikler, mide boşalma hızında azalma, mide kan akımında azalma, mide barsak motilitesinde azalma, doku perfüzyonunda azalma, yağ dokusunda artma, vilüslerin yapısındaki değişiklikler bunlar arasında sayılabilir. Bu değişikliklere bağlı olarak oral alınan ilaçların farmakokinetiği etkilenebilmektedir.

Oral alınan ilaçlar yanı sıra karaciğer ve böbrek metabolizmasındaki değişiklikler, beslenme sorunlarına bağlı görülen protein yetersizlikleri gibi sorunlarda parenteral ilaçların etkinliğini etkileyebilmektedir.

Emilim: Organizmaya herhangi bir yoldan alınan ilacın etkisini gösterebilmesi için, bulunduğu yerden absorbe olmasına emilim denir.

Yaşlılarda çoklu ilaç kullanımı nedenleri arasında; • Yaşlı bireyin birden fazla kronik hastalığının olması • Yaşlı bireyin reçetesiz ilaç kullanımları (yarıdan fazla ağrı kesici, barsak düzenleyici ve vitaminler), • Yaşlı bireyin farklı hekimlerden farklı reçeteler alması, • Reçetelere çok sayıda ilaç yazılması, • Yaşlıların fazla ilaç beklentileri, • Yaşlılarda tanıdan daha çok semptoma yönelik olarak ilaç kullanılması, • Eski ilacın yeterince kullanılmadan yeni ilaca başlanması, • Reçetesiz ilaç satılmasının yaygınlığı sayılabilir.

Birey ile ilgili faktörler: Sosyodemografik (yaş,cinsiyet vb.) durum, eşlik eden farklı hastalıklar, kognitif yetenek, sağlık okuryazarlığı, sağlık inançları, • İlaçlarla ilgili faktörler: ilaç sayısı, yan etkileri, rejimi uygulama yolu, • Diğer faktörler: Hasta sağlık profesyoneli iletişimi, ilaça ulaşım, maliyet, sosyal destek sistemleridir.

Polifarmasi (çoklu ilaç kullanımı) ve uyum kapsamında özellikle ev ortamı, bakım evi gibi ortamlarda alınacak önlemler ve bakım ilkeleri aşağıda belirtilmiştir. • İlaç kullanmada isteksizlik söz konusu ise yaşlı bireyin ilacı kullanmama ya da doğru kullanmama nedeni sorgulanmalıdır. • İlaç uyumu konusunda yetersizlikler ve destek gereksinimi belirlenmelidir (Örn: Stres durumu, unutkanlık, isteksizlik, umut/ umutsuzluk). • İlaç uyumunun sağlanması için ilk basamak olarak ilacın adı ile birlikte amacının hastaya yeterince anlatılması sağlanmalıdır. • İlaç alımını destekleyen hatırlatıcıların –yemek yeme, odalardan herhangi biri, rutin aktiviteler vb- belirlenmesi gerekmektedir. • Yaşlının tedaviye uyumunu artırmak için ilaç kullanım takvimi hazırlanmalı, ilaç kutuları belirgin olarak etiketlenmelidir. Bunlar yapılırken bireyin koşulları dikkate alınmalıdır. • Hatalara yol açmamak için yeterince aydınlatılmayan ortamlarda ilaç alınması önlenmelidir. • İlaç kullanımına geçilmeden hekim önerisi ile ilaç dışı yöntem (diyet, egzersiz vb. gibi yaşam tarzı değişikliği) denenmelidir. • Yaşlının reçete edilen ilaç dışında herhangi bir ilaç kullanması engellenmelidir.

İlaç uyumunun sağlanması için ilk basamak olarak ilacın adı ile birlikte amacının hastaya yeterince anlatılması sağlanmalıdır.

Yaşlı bireye özgü ilaç bilgi kartına bir örnek aşağıda verilmiştir. • İlacın adı • İlacın alınma zamanı • İlacın (aç/tok) ne şekilde alınacağı • İlacın hazırlanmasındaki özel koşul • İlacın uygulanmasındaki özel koşul • İlacın dozu • İlacın beklenen etkisi • İlacın yan etkisi • Yanetki durumunda yapılması gerekenler • Dozu atlama/ilacı alamama durumunda yapılması gerekenler.

Unutkanlık gibi mental/bilinç durumunu
etkileyen faktörler

Reçetesiz ilaç satılmasının yaygınlığ

İlacın temin edildiği eczanenin adı

Biyotransformasyon adı verilen ilaç metabolizmasının büyük oranda karaci­ğerde aktif ya da inaktif metabolit türevlerine dö­nüşmesine metabolizma denir.

Yaşlanma ile birlikte gastrointestinal sistemde değişiklikler görülmektedir. Ağız ve diş yapısında değişiklikler, diş sayısında azalma, tükrük salgısın­da değişiklikler, gerek nörolojik gerekse gastrolojik hastalıklara bağlı yutmada değişiklikler, metabo­lizmanın ve peristaltik hareketlerin yavaşlaması, sindirim enzim ve salgılarının azalması, mide ha­reketlerinde değişiklikler, mide boşalma hızında azalma, mide kan akımında azalma, mide barsak motilitesinde azalma, doku perfüzyonunda azalma, yağ dokusunda artma, vilüslerin yapısındaki değişiklikler bunlar arasında sayılabilir. Yaşla birlikte albumin miktarı azalmakta ve buna bağlı olarak da warfarine, fenitoin ve salisilatlar gibi proteine bağlanan ilaçların etkisi azalabilir.

Yapılan çalışmalar doğrultusunda 50 yaşından sonra her bir on yılda böbrek fonksiyonlarında yaklaşık %10 azalma olduğu bilinmektedir.

İşlevsel okuryazar­lığı etkileyen faktörler,  yaşlının eğitim düzeyi, teknolojiyi kullanabilme becerisi, sosyokültürel durumu ve sağlık profesyo­nellerinin bilgi verme durumlarıdır.

Geriatrik bireyin te­davi uyumu ile ilgili yapılan çalışmalar­da uyum düzeyinin genellikle düşük (%19-65) olduğu saptanmıştır.

Oksijenin evde uygulamalarında reçete edilen sıklık, süre ve doza uygun davranılmalıdır. Gereksiz fazla sure ya da dozda kullanımı solunum merkezini baskılayarak solunumu bozmaktadır. Oksijen uygulanan bireyin ay­rıca cilt bakımı ve gözlerin korunması önem taşımaktadır.

En önemli ve en yaygın görülen besin ilaç etkileşimlerin­den biri greyfurt suyudur. Greyfurt suyu çoğu grup ilaçla etkileşmektedir. İlaç kulla­nımı ile birlikte greyfurt suyu tüketimi kara­ciğer enzim aktivasyonunda değişikliğe ne­den olarak ya ilaçların etkisini baskılamakta ya da toksik etkilere neden olmaktadır ve etkisi tüketiminden yaklaşık 3 gün sonraya kadar devam etmektedir.

Oral demir ilacı ve/veya tetrasiklin grubu antibiyotikler ile peynir gibi kalsiyum içeriği zengin olan yi­yecekler  tüketil­memesi gerekmektedir.