YAŞLILARLA SOSYAL HİZMET

Yaşamdan geri çekilme/kopma teorisi, yaşlılığın toplum içindeki işlevini açıklamak çabasındadır. Bu teoride, yaşlının sosyal pozisyon ve işlevleri incelenir; toplumsal ve yapısal açıdan yaşlanma, yaşlılık ve yaşlı ile toplum arasındaki ilişkiler dikkate alınır; toplumdan topluma yaşlılık ve yaşlanmanın farklı algılanabileceği belirtilir. Doğru cevap C'dir.

Etiketleme teorisine göre; bireyler kendilerini, başkalarının kendilerini nasıl tanımladıkları ve kendilerine
karşı nasıl davrandıklarına bakarak değerlendirirler. Yaşlı insanlar da toplum tarafından
sınıflandırılma ve tanımlandırılma biçimlerine göre düşünür ve hareket ederler. Doğru cevap D'dir.

Gerontoloji, yaşlanma sürecini, sağlık, psikoloji, sosyoloji ve ekonomi-politiğin kesiştiği noktada sistematik olarak; geriatri, medikal açıdan ve gerontososyoloji de yaşlılık dönemini sosyal, kültürel ve ekonomik boyutlarıyla inceleyen bilim dalıdır. Doğru cevap B'dir.

Birey ve bireyin ilişkilerini merkeze alan mikro düzeydeki aktivite teorisi, yaşlının etkinliği üzerinde odaklaşır, yaşlının yaşlılığa uyum sürecini incelemeyi hedefler. Yaşlının yaşamının erken dönemindeki faaliyetleriyle, mevcut/ aktüel etkinlikleri arasındaki farkların/ değişikliklerin öğrenilmesini amaçlar. Doğru cevap A'dır.

Birtakım rol ve enerjilerini kaybeden yaşlılar, yaşamlarında kısa bir sürenin kaldığı düşüncesi ve azalan kapasitelerinden kaynaklanan ilgisizlik nedeniyle toplumsal beklentilerden uzaklaşmayı, yaşamdan geri çekilmeyi seçerler. Yaşlı, yaşlanmayla birlikte kendine döner ve toplumdan kopar, daha pasif roller arar ki bu kişisel doyum için gereklidir. Yaşlıların toplumsal rollerden geri çekilişinin hem yaşlı hem de toplum tarafından kabullenilişi, sağlıklı bir kabulleniştir. Zaten yaşlılık dönemindeki mutluluk, faal bir yaşamın ardından gelen pasifliktedir. Doğru cevap B'dir.

Atchley tarafından geliştirilen süreklilik teorisine göre yaşlılıkta bazı rollerle ilişkinin kesilmesi, bazı rollerdeki başarının sürdürülmesi bileşimine dayanmaktadır. Teori içsel ve dışsal yapıların korunarak sürdürülmesi üzerinde durur. Süreklilik teorisine göre yaşlı birey, yeni görevlerden, kritik ve sevindirici gelişmelerden kaçınmak için çeşitli stratejiler geliştirmelidir. Çünkü yeni stratejiler geliştirmekten kaçınıp, yetişkinlik dönemindeki alışkanlıklarını ve davranış kalıplarını sürdürmesi başarılı bir yaşlanma için olumludur. Bunu başarabilir de. Zira meslek yaşamında edindiği davranış tarz ve biçimleri, yaşlılıkta iyi bir birikim olarak onda mevcuttur. Doğru cevap C'dir.

Teoriye göre; doğal değişimle birlikte yetişkinin geliştirmesi gereken uyum stratejileri içinde yer alan ‘rol bırakma’, yaşlı birey için uygun bir stratejidir. Başka deyişle evlilik, eşini kaybetmek, emeklilik gibi sosyal konumun değişmesinde eski rollerin bırakılarak yeni yaşama uyan rollerinin benimsenmesi, bu bakış açısına uygundur, aykırı değildir. Çünkü yaşlının topluma katkısının azalmasının yanında, bu yaşlarda görülmesi muhtemel sınırlılıklar (hastalıklar, eşin kaybı, statü kaybı, bağımlılık), bireyin farklı bir düzeyde topluma katılmasını gerektiren değişimlerdir. Bu durumda eski rol ve beklentilerin bırakılarak yeni ve gerçekçi durumlara uyum sağlama stratejileri geliştirmek, gerçekçi ve faydacı bir yaklaşımdır. Doğru cevap D'dir.

Alt kültür teorisi, 1970’lerin başında sosyal gerontologlar tarafından ortaya atılan ‘Yaşa Bağlı Tabakalaşma Teorisi’ ile yakın tezleri içermektedir. Zira yaşa bağlı tabakalaşma teorisine göre toplumlar, yaşa göre belirlenmiş tabakalar oluştururlar ve her yaş tabakası da kendi alt kültürünü geliştirir. Bireylerin içinde bulundukları yaş tabakaları onların sosyal konumlarını ve rollerinin belirler. Tabakalar arasındaki geçişler ancak (yaşlılığa doğru) tek yönlüdür ve zamana bağlı olarak değişimler gösterebilir. Doğru cevap E.

1972’de Cowgil ve Holmes’in geliştirdikleri teori, modernleşmiş toplumlarda, modernleşmenin yaşlıların toplumsal rolleri ve sosyal refah düzeyleri üzerindeki olumsuz etkilerinin dört temel boyutunu (sağlık teknolojisi, ekonomik ve endüstriyel teknoloji, kentleşme ve eğitim) öne çıkarır. Doğru cevap E'dir.

Kişi için eylemin sonucu değerli oldukça, kişinin o eylemi gerçekleştirme eğilimi fazla olacaktır ifadesi sosyal alışveriş teorisinin temel varsayımları arasında değer önermesine karşılık gelmektedir. Doğru cevap C'dir.

Anomi: Sözlükte yasasızlık, normsuzluk, kuralsızlık anlamına gelir. Bir toplumun üyelerinin nerede ve nasıl hareket edeceklerini belirleyen normlara, kurallara bağlılığın zayıflaması sonucunda, bireylerin bir çeşit düzensizlik, kararsızlık, karamsarlık, belirsizlik içine düşmelerini ifade eden kavramdır.
Benlik: Çevrenin zihnindeki ben kişilik; benim zihnimdeki ben benliktir.
Ayna benlik: Diğerlerinin yansımasında kendimizi gördüğümüz şey.
Rol oynama: Benliğin sosyal yönü roldür: hemşire, arkadaşıyla yaptığı kavgaya rağmen, sempatik görünebilir, gülebilir gibi.
Durum tanımı: Önemli olan durumun gerçekte ne olduğu değil; katılanların (aktörlerin) o durumu nasıl tanımladıklarıdır. Doğru cevap A'dır.

Etiketleme teorisi kuralları ihlal edenlere değil; kuralları koyanlar üzerinde odaklanmıştır. Teoriye göre; bireyler kendilerini, başkalarının kendilerini nasıl tanımladıkları ve kendilerine karşı nasıl davrandıklarına bakarak değerlendirirler. Yaşlı insanlar da toplum tarafından sınıflandırılma ve tanımlandırılma biçimlerine göre düşünür ve hareket ederler. Çevresindeki kişilerin tepkileri, yaşlıları nasıl sınıflandırdığına ve algıladığına göre değişir. Örneğin, arabasını nereye park ettiğini unutan bir yaşlı yakınları tarafından bunak, aynısını yapan gençler ise dikkati dağınık olarak tanımlanacaklardır. Doğru cevap E'dir.

Gerontoloji, yaşlanma sürecini, sağlık, psikoloji, sosyoloji ve ekonomi-politiğin kesiştiği noktada sistematik olarak; geriatri, medikal açıdan ve gerontososyoloji de yaşlılık dönemini sosyal, kültürel ve ekonomik boyutlarıyla inceleyen bilim dalıdır.

Yaşlı ayrımcılığı: Lehinde ya da aleyhinde olarak bir kişiye yaşı nedeniyle gösterilen farklı tavır, ön yargı, davranış ve kurumsal düzenlemeler.

Yaşlı birey ile toplum arasındaki etkileşimleri irdeleyen teoriler aktivite teorisi, geri çekilme teorisi, süreklilik teorisi, rol teorisi, alt kültür teorisi, modernleşme teorisi, sosyal alışveriş teorisi ve etiketleme teorisidir.

Anlam üzerinde odaklaşan sembolik etkileşimci teori yaşlılıkta sosyal içerik veya toplumsal yapıdan geri çekilmenin kaçınılmaz olmaktan çıktığını veya bireyin etkileşimleri sonucunda geri çekilme sürecini değiştirilebileceğini ileri sürmektedir. Modernleşme teorisi, yaşlıların statülerinin yükselmesine katkısı olan geleneksel bilgi, beceri ve uğraşıların değersizleşmesi sonucunda ortaya çıkan statü ve güç kaybını, dolayısıyla yaşlının modern toplumda gözden düşmüşlüğünü, aile dışına itilmişliğini, güçsüz konuma indirgenmişliğini öne çıkarmaktadır. Etiketleme teorisi, negatif etiketlendirmeyi kabul eden yaşlının kendisini bir mağduriyetler bütünü olarak sosyal hayatın içine katacağı ve yaşlılığın her alanda problemli bir alana dönüşeceğinden hareketle, yaşlı bireylerin üretkenliklerini devam ettirmesini ve daha fazla güven geliştirmelerine yardım edecek mekanizmaların üretilmesini önermektedir. Sosyal alışveriş teorisi, topluma verebilecekleri/ katkıları azalmış olan yaşlıların toplum yaşamında gerilemesi veya çekilmesini alışveriş dengesini kurması açısından sağlıklı bulmaktadır.

Benlik: Çevrenin zihnindeki ben kişilik; benim zihnimdeki ben benliktir.

Ayna benlik: Diğerlerinin yansımasında kendimizi gördüğümüz şey.

Bireysel benlik ve sosyal benlik:

Çevrem beni mutlu tanıyor diye düşünüyorum (şekillenmiş/pasif unsur olarak sosyal benlik);

gerçekten mutlu muyum değil miyim diye düşünürüm (bireyin aktif unsuru olarak bireysel benlik).

Yaşlılık modernleşme sonrası bir sosyal sorun hâlini almıştır. Modernleşme, özellikle sağlık teknolojisi, ekonomik ve endüstriyel teknoloji, kentleşme ve eğitim alanlarında yaşlıların toplumsal rolleri ve sosyal refah düzeyleri üzerinde olumsuz etkilerde bulunmuştur. öne çıkarır. Modern öncesi tarım kültürlerinde yaşlılar toplumda saygın ve değer verilen kişiler olarak anılmaktayken modern dönemde atıl, işe yaramaz, bağımlı kişiler konumuna düşmüşlerdir.

Rol teorisi, faydacı bir yaklaşımla eski rol ve beklentilerin bırakılarak yeni durumlara uyum sağlama stratejilerinin geliştirilmesini önermektedir.

Alt kültür teorisine göre, yaşlıların yaşlılık hakkındaki fikirleri ve hak arama mücadeleleri azınlıkların tepkilerine benzemektedir. Bu anlamıyla yaşlılık bir alt kültür ve bir sosyal teori olarak değerlendirilir ki bireysel düzeyde sosyal uyum, teorinin ana noktasını oluşturur.