YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER

Toplumsal nitelikli hareketlerin, protestoların ve devrimlerin altında yatan temel eylem, mücadeleci/ kavgacı kolektif davranıştır.

-Toplumsal hareket, toplumda yeni bir hayattarzını, yeni bir modeli oluşturmak için ey- lemde bulunan kolektif davranış biçimidir.

- Toplumsal hareket, birbiriyle egemenlikilişkileri ve çatışma düzleminde karşı kar- şıya gelen, aynı kültürel yönelime sahip ve bu kültürün ortaya çıkardığı etkinliklerin toplumsal kontrolü için mücadele eden ak- törlerin kolektif hareketidir.

- Toplumsal hareket, belli bir dayanışmayıesas alan, bir çatışma özelliği taşıyan ve yer aldığı sistemin sınırlarını zorlayan kolektif davranış biçimidir.

Smelser’e göre kolektif davranış biçimleri ve il- gili oldukları sistem elementleri farklı açıdan de- ğerlendirilmektedir (Crossley, 2002:44);

• Değer yönelimli toplumsal hareketler - de- ğerler

• Norm yönelimli toplumsal hareketler -normlar

• Düşmanca taşkınlıklar - örgütlenme

• Çılgınlık ve panik - durum kolaylaştırıcılar

Kolektif davranış biçimlerinin ortaya çıkışı- nı açıklamaya yönelik farklı yaklaşımlar gelişti- rilmiştir. Aynı zamanda toplumsal hareketlerin açıklanmasında da kullanılan kolektif davranışları açıklamak üzere geliştirilen yaklaşımlar şöyle ifade edilebilir (Buechler, 2004: 48-50);

Kolektif hareketi açıklayan temel bir yak- laşım olarak gerginlik ve çöküş (strain and breakdown) dönemleri yaklaşımına göre, gerginlik ve çöküş dönemleri kolektif dav- ranış üretir. Bu tür davranışları sınırlandı- ran sosyal kontroller ve moral buyruklar za- yıflatıldığında ya da yok olduğunda kolektif davranışlar ortaya çıkar.

Yoksunluk kuramları, bireylerin kendi du- rumlarını başka gruplarla, kendi geçmiş- leriyle ya da gelecekleriyle karşılaştırarak değerlendirmelerde bulunmaları ile ortaya çıkan gerilim ve kolektif davranışlar arasın- daki ilişkiyi vurgular.

Kitle toplumu kuramı ise küçük toplum- sal grupların yok olmasıyla birlikte modern toplumun, soyutlanma, kişiliklerin kaybol- ması ve yabancılaşmanın egemen olması sonucunda kitle toplumuna dönüştüğünü savunur. Bu bağlamda özellikle soyutlanan ve yabancılaşan bireylerin sosyal güvenlik ve sığınma sağlayacak kolektif davranışla- rın cazibesine daha çok kapıldıkları öne sürülmektedir.

Kitle toplumu kuramı ise küçük toplum- sal grupların yok olmasıyla birlikte modern toplumun, soyutlanma, kişiliklerin kaybol- ması ve yabancılaşmanın egemen olması sonucunda kitle toplumuna dönüştüğünü savunur. Bu bağlamda özellikle soyutlanan ve yabancılaşan bireylerin sosyal güvenlik ve sığınma sağlayacak kolektif davranışla- rın cazibesine daha çok kapıldıkları öne sürülmektedir.

Toplumsal hareketlere yönelik ortak bir tanımın yapılması her ne kadar zor olsa da çeşitli toplumsal hareket örnekleri dikkate alınarak bir kavramsallaş- tırma yapılabilir. Toplumsal hareket örnekleri ara- sında şunlar sayılabilir (Crossley, 2002:1);

• Kadın hareketi ya da feminizm,

• İşçi hareketi ve ticaret birlikleri hareketleri,

• Faşist hareketler,

• Faşizm karşıtı, ırkçılık karşıtı hareketler,

• Psikiyatri karşıtı ya da psikiyatrik çabalarlasorunlarını aşanların hareketleri,

• Milliyetçi hareketler,
• Dayanışma hareketleri,
• Çevreci ya da yeşil hareket,
• Kürtaj karşıtı ya da savunucusu hareketler, • Hayvan hakları hareketleri,
• Barış hareketleri.

Lofland (1996) ise başka bir açıdan toplumsal hareketlerin tanımlayıcı dört temel elementini be- lirlemiştir.

Geniş ölçekte insan sayısı

Değişimi sağlamaya ya da engellemeye dö- nük ortak bir hedef

Belirli bir düzeyde liderlik ve organizasyon

Göreli olarak uzun bir dönemde kalıcılık vesüreklilik

Özellikle 1750-1850 döneminde dünyada Av- rupa merkezli hareketlerin dışında gerçekleşen top- lumsal hareketleri genel olarak kapsayacak şöyle bir sınıflandırma yapılabilir (Ağartan, Choi ve Huynh, 2008:21);

a. Amerika’daki köleliğe karşı isyanlar,

b. Balkanlar’dan Amerika’ya uzanan, sömür- geci ve yayılmacı sistemlerdeki milliyetçi ve ayrılıkçı hareketler,

c. Asya ve Ortadoğu’dan Amerika’ya uzanan alanda, dünya ekonomisine katılmaya ve bu ekonomiyle birleşmeye karşı olan ve dün- yanın geri kalanı ile bağlantıları koparmayı deneyen girişimler,

d. Ortadoğu, Asya, Afrika ve Amerika boyun- ca görülen, Avrupa kültürüne ve kapitalist kültüre direnen, genellikle dinsel ya da kül- türel hareketler olarak adlandırılan uygar- lıkçı hareketler.

Toplumsal hareketin oluşabilmesi için kampan- ya, hareket repertuarı ve MBSB gösterilerinin yer alması gereklidir. Kampanya bir seferlik dilekçe, miting ya da gösteriden fazlasını ifade eder. Kam- panyada üç unsur bulunur; Kendi başına oluşmuş talepçiler grubu, talep nesneleri ve bir grup halk. Hak talep edenlerin, nesnelerin ya da halkın tekil eylemleri değil bu üçü arasındaki etkileşim top- lumsal hareketi oluşturur. Kampanya repertuva- rında ise çeşitli siyasal eylem türleri bulunur (Tilly, 2004:17). MBSB hareketleri çeşitli özellikler taşır (Tilly, 2004:18);

• Makul olma: Ölçülü davranışlar, düzgün kıyafetler: din görevlilerinin, yüksek rüt- belilerin ve çocuklarıyla birlikte annelerin katılımı.

Birlik: Benzer rozetler, bandajlar, ilanlar ve kostümler, saflar halinde yürüyüş, şarkı söy- leme ve dua etme.

Sayı: Katılımcı sayısı, imzalanan dilekçe- ler, seçmenlerin mesajları, sokakların dol- durulması.

• Bağlılık: Kötü hava koşullarının dikkate alınmaması, yaşlı ve engellilerin gönüllü katılımı, baskıya direnç gösterme, gösterişli fedakârlık, bağış ve yardım.

Katma değer kuramı, toplumsal hareketlerin oluşması için belirli koşulların gerekli olduğunuöne süren sosyolog Neil Smelser (1963) tarafın- dan geliştirilmiştir. Smelser toplumsal hareketleri, diğer kolektif davranışlar gibi şekillendikleri top- lumsal sistemler içinde açıklamaya çalışır.

Toplumsal hareketler kendilerini çevreleyen toplumdaki derin ve köklü değişimlerin sonucu olarak modern yaşamın artırdığı rasyonelleşmeye tepki olarak ortaya çıkmıştır.

Toplumsal nitelikli hareketlerin, protestoların ve devrimlerin altında yatan temel eylem, mücadeleci/ kavgacı kolektif davranıştır.

Smelser'e göre kolektif davranış biçimleri ve ilgili oldukları sistem elementleri farklı açıdan değerlendirilmektedir;

Kolektif davranışların bu bağlamda daha çok olumsuz bir yaklaşımla değerlendirildiği görülmektedir.

“Toplumsal Hareket" kavramını ilk olarak Lorenz Von Stein, siyasal mücadele bağlamında kullanmıştır.

Lofland (1996) işe başka bir açıdan toplumsal hareketlerin tanımlayıcı dört temel elementini belirlemiştir;

Özellikle 1750-1850 döneminde dünyada Avrupa merkezli hareketlerin dışında gerçekleşen toplumsal hareketleri genel olarak kapsayacak şöyle sınıflandırma yapılabilir;

Toplumsal hareketler oldukça genel bir sınıflandırmayla ve daha çok amaçları bakımından dört grupta ele alınabilir. Bu gruplandırmaya göre başlıca toplumsal hareket türleri barış hareketleri, çevreci hareketler, işçi hareketleri ve ifade özgürlüğü-demokratik hareketlerdir.

Demokratikleşmenin sağladığı ortam toplumsal hareketleri besler. Demokratikleşme sürecinin toplumsal hareketi destekleme yolları şöyle sıralanabilir;

Toplumsal hareketleri açıklamak üzere işe koşulan başlıca yaklaşımlar arasında Kolektif Davranış, Göreli Yoksunluk, Kaynak Hareketliliği, Politik Süreçler, Katma Değer, Ağ Kuramı, Rasyonel Tercih ve Kimlik Yönelimli Yaklaşımlar sayılabilir.

Katma değer yaklaşımı, işlevselci geleneğe dayanması ve yapısal zorlamaları, baskıyı toplum açısından birliği ve düzeni bozucu nitelikte görmesi nedeniyle eleştirilmektedir.