YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER

Erik Erikson (1902-1994) Danimarka kökenli Alman psikolog ve psikanalist. Sosyal gelişim kuramını geliştirmiştir. ‘Kimlik krizi’ kavramını ilk ortaya koyan bilim adamıdır.

Kimlik iki boyutta ele alınabilir: 

Öznel Kimlik 

Bireyin kendine ilişkin algısına dayalı tanımladığı kimlik. 

Nesnel Kimlik 

Bireyin kendine ilişkin algısından bağımsız, biyolojik ve sosyolojik olarak sahip olduğu kimlik.

Öznel Kimlik: Bireyin kendine ilişkin algısına dayalı tanımladığı kimlik.

Toplumsal kimlikler çoklu bir yapıya sahiptir. Bireyler aynı zamanda birden fazla gruba üye olabilirler ve birçok kimliği taşımak durumunda kalabilirler. Deaux (1991)’e göre sosyal kimlikler gönüllü-gönülsüz ve istenir-istenmez biçiminde sınıflandırılabilir. Gönüllü kimlik bireyin kendisinin seçtiği kimlik, gönülsüz kimlik ise özgür seçimi gerektirmeyen, başkalarının bireyi kategorize etmesiyle oluşan kimliklerdir. İstenir kimlikler bireyin hakkında olumlu olduğu düşünülen, istenmez kimlikler ise olumsuz olduğu düşünülen kimliklerdir. Bu bağlamda kimlikleri şu örneklerle açıklayabiliriz (aktaran Gudykunst ve Kim, 2003: 98):

Inglehart (1990), toplumsal değişme ile kimlik arayan davranışlar arasındaki ilişkinin postmodernizmin dört özelliğinden kaynaklandığını öne sürer (aktaran Johnston, Larana ve Gusfield,1999:139);

Inglehart (1990), toplumsal değişme ile kimlik arayan davranışlar arasındaki ilişkinin postmodernizmin dört özelliğinden kaynaklandığını öne sürer (aktaran Johnston, Larana ve Gusfield,1999:139); 

• Maddi zenginlik, 

• Aşırı bilgi yüklemesi, 

• Alternatif kültürel çeşitliliğin birey üzerinde yarattığı karmaşa, 

• Sistemin bireyin kendini tanımlaması için kurumsal temelli ve kültürel normatif alternatifleri sağlama konusunda yetersizliği.

D’Emilio (1983) bireyin özel yaşam alanına olanak tanıyan kentleşme ve endüstrileşmenin yeni toplumsal hareketlerdeki yeni kimliklerin oluşumunda etkili olduğunu varsayar. Buna örnek olarak eşcinsel hareketlerdeki kimlik olgusu verilebilir. Eşcinsel seks her zaman var olmuş olsa da bu yüzyılın başına kadar sapma, gayri ahlaki ve yasadışı bir davranış olarak algılanırken artık sapkın bir kimlik olarak da görülmeye başlanmıştır (Poletta ve Jasper, 2001:287).

Yeni toplumsal hareketler yaklaşımına göre hareketlerin temelini kimlik arayışı oluşturur. Harekete yol açan etkenler, harekette yer alan aktörlerin kendilerini güçlü hissedecekleri farklı bir toplumsal gruba ait olma duygusu bağlamında, kültürel ve sembolik temalar etrafında yoğunlaşmaktadır. Bunlar egemen sistemi sorgulayan alt kültürel yönelimlerdir (Melucci, 1980 aktaran Johnston, Larana ve Gusfield,1994:139).

Bir harekette ve bu hareket bağlamında yapılan eylemlerde kimliğin rolünün dört aşaması şöyle ifade edilebilir (Poletta ve Jasper, 2001:286); 

• Kolektif iddia ve taleplerin oluşturulması 

• Hareket için aktivistlerin, gönüllülerin toplanması 

• Strateji ve taktiklere ilişkin kararların alınması 

• Hareketin sonuçlarının ortaya çıkması

1960’lardan bu yana giderek artan bir yoğunlukta ve çeşitlilikte görülmekte olan yeni toplumsal hareketlerin en belirgin özelliklerinden biri de kimlik olgusudur. Kimlik, postmodern ya da endüstri sonrası toplum olarak adlandırılan toplumsal yapıda küreselleşmenin etkisiyle dönüşüme uğramış, böylece kimliğin yeni ve farklı yönleri öne çıkmaya başlamıştır. Hızla değişen dünyada kimlik olgusu da dinamik bir yapı göstermektedir. Çoklu kimliklerin giderek yaygınlaştığı günümüzde kimliklerin, kabul görme ve toplumsal yapıda, kamusal alanda tanınma talepleri yoğunluk kazanmıştır. Bu koşullar toplumsal hareketlerde kimlik olgusunun merkezî bir rol oynamasına yol açmıştır. Kimlik olgusu, çatışma halindeki “uygarlıklar alanı” olarak tanımlanabilecek günümüz dünyasında özellikle Berlin Duvarı’nın yıkılmasının ardından ideolojilerin yerini almıştır (Maalouf, 2009:181,184). Dünyada “kimliklerin çoklaşması ve patlaması” olarak tanımlayabileceğimiz bir süreç yaşanmaktadır. Kolektif gruplar geliştirdikleri yeni kimliklerini bütün kanallarla alenileştirme ve kamulaştırma çabası içindedir (Alankuş,1996; Akt. Gökalp, 2004: 60). Bu bilgilere göre, doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Erik Erikson (1902-1994) Danimarka kökenli Alman psikolog ve psikanalisttir. Sosyal gelişim kuramını geliştirmiştir. ‘Kimlik krizi’ kavramını ilk ortaya koyan bilim adamıdır. İkinci Dünya Savaşı sırasında kişisel aynılık ve tarihsel süreklilik duygusunu kaybetmiş hastalara atışa “kimlik krizi” kavramını geliştiren Erikson, bunu insanın sekiz yaşam evresi modeline uyarlamış ve gençlik dönemini potansiyel kimlik karışıklığından oluşan evresel bir kriz dönemi olarak tanımlamıştır. Buna göre doğru yanıt C seçeneğidir.

Kimlik konusunda çok sayıda farklı yaklaşım geliştirilmiştir. Genel kabul görmüş tek bir yaklaşımdan söz edilemez. Bu nedenle kimliğin tanımlanmasına ilişkin yaklaşımları değerlendirerek, ortak noktaların üzerinde durmak yararlı olacaktır. Kimlik tartışmaları temelde iki geleneğe ayrılabilir (Marshall,1999:405):
a. Psikodinamik yaklaşımlar ve
b. Sosyolojik yaklaşımlar

Buna göre doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Sosyolojik gelenekte kimlik kuramı sembolik etkileşimcilikle bağlantılıdır ve William James ile G.Herbert Mead’ın tartıştığı pragmatik benlik kuramına dayandırılır. Benlik, insanların iletişim ve dil aracılığıyla kendi doğaları ve toplumsal dünya üzerinde düşünmelerini sağlayan insana özgü bir yetenektir. Buna göre doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Mead, kendilik ve toplum arasında diyalektik bir ilişki olduğunu öne sürer. Önceden var olan toplumsal yapılar, anlamlar ve bağlamlar kendiliğin gelişim koşullarını belirler ve kendilik başkalarıyla etkileşim içinde sosyal yapıları, anlamları ve bağlamları biçimlendirir. Bu bilgilere göre doğru yanıt A seçeneğidir.

Sembolik etkileşimcilik geleneğine göre kimlik kavramsalı, kişinin kendisini taşıdığı çeşitli ve farklı kimliklerin kombinasyonu olarak görmesini ve sosyal ilişkiler ağında yer alan rollere ilişkin içselleştirilmiş anlamlar setini ifade eder (Streyker, Owens ve White, 2000:6). Kimlik kuramı, prototip sorusu, ‘neden bazı insanlar boş zamanları olduğu bir öğleden sonrası arkadaşlarıyla golf oynarken bazıları çocuklarını hayvanat bahçesine götürür?’ olan yapısal sembolik etkileşimcilik kaynaklı rol ilişkili tercih-seçim davranışı kuramıdır. Sembolik etkileşimci çerçeve bireylerin, yaşamlarındaki tercihleri algılayabilen aktörler olduklarını varsayar. Etkileşim ve davranışlar durumların, bağlamların tanımlanmasıyla biçimlendirilir. Tanımlamalar etkileşim sürecinde geliştirilen paylaşılmış inanışlar temelinde yapılır (Stryker, 2000:26). Bu bilgilere göre C seçeneğinde verilen ifade yanlıştır.

Inglehart (1990), toplumsal değişme ile kimlik arayan davranışlar arasındaki ilişkinin postmodernizmin dört özelliğinden kaynaklandığını öne sürer (aktaran Johnston, Larana ve Gusfield,1999:139);
• Maddi zenginlik,
• Aşırı bilgi yüklemesi,
• Alternatif kültürel çeşitliliğin birey üzerinde yarattığı karmaşa,
• Sistemin bireyin kendini tanımlaması için kurumsal temelli ve kültürel normatif alternatifleri sağlama konusunda yetersizliği.

Buna göre D seçeneğinde verilen ifade bu özelliklerden biri değildir.

Yeni toplumsal hareketlerin oluşumu kolektif kimlik arayışına dayanır (Johnston vd. 1994 aktaran Hunt ve Benford,2004:437). Yeni toplumsal hareketleri eski hareketlerden ayıran temel özelliklerden biri de önceki hareketlerde zayıf olan ve geri planda kalan kimlik boyutudur. Hareketlere ivme kazandıran etkenler ve şikâyetler kimlik sorunsalıyla ilişkili kültürel ve sembolik konulardır (Johnston, Larana ve Gusfield,1999:136). Yeni toplumsal hareketler yaklaşımına göre hareketlerin temelini kimlik arayışı oluşturur. Harekete yol açan etkenler, harekette yer alan aktörlerin kendilerini güçlü hissedecekleri farklı bir toplumsal gruba ait olma duygusu bağlamında, kültürel ve sembolik temalar etrafında yoğunlaşmaktadır. Bunlar egemen sistemi sorgulayan alt kültürel yönelimlerdir (Melucci, 1980 aktaran Johnston, Larana ve Gusfield,1994:139). Toplumsal hareketlerde kimlik olgusunun yeni bir konu olmadığının öne sürülmesine karşın yeni toplumsal hareketlerle ilişkili yeni kimlik politikalarında yeni olan özellik, farklılık ve ötekilik üzerine yapılan vurgudur. Modern zamanlarda toplumsal hareketlere yön veren itici güç eşitlik ideali iken yeni toplumsal hareketlerdeki aktörler özgün kimliklerini, kendilerini tanımlama ve başkaları tarafından tanınma süreçlerini öne çıkarmaktadırlar (Çayır, 1999:28). Kimliğin yeni biçimlerde tanımlanması ve “farklılığın” kimlik tanımlamasındaki ayrıcalıklı konumu yeni toplumsal hareketlerin ayırt edici bir özelliği haline gelmiştir. Bireyin kendini tanımlama süreci kolektif örgütlenmelerden ayrışmış, kolektif kimliği reddederek değil ama bu kimliği araçsallaştırarak gelişme sürecine girmiştir (Leyla, 2006:36). Bu bilgilere göre doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

1970’ler ve 1980’lerde ileri endüstri toplumlarında ortaya çıkan yeni kolektif davranış biçimleri, toplumsal hareket olgusunun yeniden kavramsallaştırılmasına yönelik çalışmaları gerektirmiştir. Barış hareketleri, öğrenci hareketleri, nükleer karşıtı hareket, azınlık milliyetçilikleri, eşcinsel hakları, hayvan hakları, kadın hakları, alternatif tıp, köktenci dinî hareketler, çevreci hareketler ve New Age hareketleri bu dönemde ortaya çıkan hareketlerdir (Laraña, Johnston ve Gusfield, 1994:3). Buna göre E seçeneğinde verilen hareketler bunlardan biri değildir.

Bir harekette ve bu hareket bağlamında yapılan eylemlerde kimliğin rolünün dört aşaması şöyle ifade edilebilir (Poletta ve Jasper, 2001:286);
• Kolektif iddia ve taleplerin oluşturulması
• Hareket için aktivistlerin, gönüllülerin toplanması
• Strateji ve taktiklere ilişkin kararların alınması
• Hareketin sonuçlarının ortaya çıkması

Buna göre B seçeneğindeki ifade bu aşamalardan biri değildir.

Toplumsal hareket kimliğini Johnston, Larana ve Gusfield (1994) bireysel, kolektif ve kamusal olarak; Hunt, Benford ve Snow (1994) başkahraman, düşman-hasım ve izleyici olarak boyutlandırmışlardır. Jasper (1997) ise bütüncül ve deneysel verilere dayalı bir kimlik tipolojisi geliştirmiştir (aktaran Dunlap ve McCright,2008:1047). Buna göre;
1. Kişisel kimlik, yaş gibi nitelikler ve koşucu, atık değerlendirici gibi eylemler ile İtalyan Amerikalı gibi özellikleri ifade eden ortaklıklarla özdeşleşmedir.
2. Kolektif kimlik, sınıf, din, cinsel tercih gibi bir grubun sınırlarına, ilgilerine ve özgünlüklerine ilişkin bir ortak algıdır.
3. Hareket kimliği, feminist ya da çevreci olmak gibi değişim arayan bir gücün parçası olmayı ifade eder.

Bu bilgilere göre doğru yanıt D seçeneğidir.