YENİ TOPLUMSAL HAREKETLER

Castells’in “çağımızın en kapsamlı ve etkili hareketi” olarak nitelediği çevrecilik, ortaya çıktığı günden bu yana belirgin değişimler geçirmiştir.

Derin ekoloji kavramı ilk kez Norveçli felsefeci Arne Naess tarafından kullanılmıştır.

Doherty (2001: 7) çevre hareketlerinin sergilemesi beklenen özellikleri şöyle sıralamaktadır:

Nükleer güç, kaynak kıtlığı, asit yağışları, zehirli (toksik) atıklar, kirlilik, yaşam kalitesinin bozulması gibi sorunlar toplumların çevre konusundaki duyarlılığını artırmıştır.

Brezilya’da 1971’de kurulan Doğal Çevreyi Koruma Derneği’nin ardından 1970’ler boyunca çok sayıda yeşil grup doğmuş; yeşil hareketin üyeleri 1982’de eyalet meclislerine seçilmiştir.

Chipko hareketinin en önemli özelliği kadınların, hareketin doğuşunda ve devamında başı çekmesidir.

Doherty yeşil hareket tanımına bağlı olarak çevre hareketi içindeki grupları dörde ayırmaktadır: 1) Çevre sosyal hareket örgütleri 2) Doğrudan eylem grupları 3) Yerel çevre grupları 4) Yeşil partiler.

İlk yeşil partiler 1972’de Yeni Zelanda Tazmanya’da Değerler Partisi adıyla kurulmuştur.

Çevre örgütleri arasında TEMA, Doğa Derneği, WWF-Türkiye, Greenpeace-Türkiye sayılabilir.

Castells çevreciliği, "Söylem ve pratiklerinde egemen yapısal ve kurumsal mantığa karşı çıkarak insan etkinlikleriyle doğal çevre ara­sında yıkıcı sonuçlara neden olan ilişki biçimlerini düzeltmeyi amaçlayan tüm ortak hareketler." ola­rak tanımlamaktadır.

Ekoloji "İnsanları eko-sistemin parçası olarak gören ve dinamik, evrimsel bir perspektişe bu sistemin dengesini korumayı amaçlayan inançlar, kuramlar ve projeler seti." bi­çiminde tanımlamaktadır.

Çevreci düşünce içindeki farklı yaklaşımları vur­gulamak üzere sıklıkla yapılan ayrımlardan biri derin ekoloji ile sığ (yüzeydel) ekoloji arasındadır. Derin ekoloji kavramı ilk kez Norveçli felsefeci Arne Naess tarafından kullanılmıştır. Derin eko­loji insan doğa ilişkisini derinlemesine sorgular ve temelden değiştirilmesi gereğine inanır. Derin ekolojiyi sığ ekolojiden ayıran doğal çevreye at­fedilen değerdir. Canlı merkezci (biyosantrik) bir yaklaşım olan derin ekolojiye göre, doğa kendin­de bir değere sahiptir; öteki varlıklar insanların amaçları için yararlı olup olmadıklarından ba­ğımsız olarak salt varoluşları dolayısıyla değerli­dirler, insanlar doğadan ayrı ya da üstünde değil, öteki canlılarla birlikte onun bir parçasıdır. Biyos-ferik eşitlik ilkesi gereği, insanların yaşamsal ih­tiyaçlarını karşılamak dışında yaşam formlarının zenginliğini ve çeşidiliğini azaltmaya hakları yok­tur.

insan merkezci olan sığ ekoloji, özellikle endüstrileşmiş ülkelerdeki insanların re­fahını ve yaşam kalitesini koruma kaygısıyla çevre kirliliği, kaynakların tükenmesi, yoksul ülkelerde­ki nüfus artışı gibi sorunlarla ilgilenir.

"Kusursuz doğa" imgesinin yön verdiği yaban kültü anlayışında doğa kendinde bir değere sahiptir ve her türlü insan müdahalesinden korunmalıdır.

Eko-verimlilik öğretisinde ise doğa­nın kendisi değil, "doğal kaynak" "doğal sermaye", "ekosistem hizmetleri" olarak insanlara sunduğu yarar değerin konusunu oluşturur. Ekonomik bü­yümenin devamlılığı için doğal kaynakların sürdü­rülebilir yönetimi ve akılcı kullanımı esastır. Do­layısıyla, ilkinde doğaya aşkın derin bir saygı söz konusu iken, ikincisinde sürekli kullanım için do­ğal kaynakların bilimsel yönetimi hakim felsefedir.

Singer'a göre türcülük bireyin kendi türü­nün üyelerinin çıkarlarını diğer türlerin üyelerinin çıkarlarından üstün tutmasıdır. İnsanların salt diğer türlerin sahip olma­dığı özellikleri dolayısıyla daha yüksek bir ahlaki statüye sahip olduğu görüşüne da­yanır. Türcü, insan türünün diğer bütün türlerden üstün olduğunu ve insanların onları kendi amaçları için kullanmaya hakkı olduğunu savunur.

Holistik düşünce tek tek parçaların toplamından ibaret olmayan bütünü önemser. Ekolojik düşün­cede holizmin önemli temsilcilerinden biri Aldo toprak etiği düşüncesi etrafında kurduğu holistik yaklaşım, insan-doğa ilişkisi hakkındaki kavrayışı derinden etkilemiştir. Toprak etiği, etik sorumlu­luğun kapsamını insan dışındaki varlıkları da içe­recek biçimde genişletir. İnsanlar üyesi oldukları ve toprağı, suyu, bitkileri ve hayvanları da içeren biyotik topluluğa karşı sorumludur. Biyotik top­luluğun içinde ayrıcalıklı bir yeri olmayan insan, öteki varlıklarla birlikte onun sade bir üyesidir. Leopold'un holistik çevre eriğine göre "bir ey­lem biyotik topluluğun bütünlüğünü, dengesini ve güzelliğini koruduğunda doğru, aksi takdirde yanlıştır"

Türkiye'de çevre hareketinin gelişimi genel hat­larıyla dört dönem içinde incelenebilir.

Ekolojik bozulmanın en önem­li nedenlerinden birinin iktidarın merkezîleşmesi olduğunu düşünen ekolojistler, her türlü merke­ziyetçiliğe karşı çıkar. Yerel toplulukları güçlendi­ren, yaşadıkları yerdeki kararlarda söz sahibi kılan, demokratik ve katılımcı düzenler, çevreye karşı sorumluluğu da artıracaktır. Çevre hareketiyle özdeş­leşmiş "Küresel düşün, yerel davran!" sloganı da ye­rel düzeydeki eylemin ve çözümün önemine işaret etmektedir. Bu slogan ayrıca çevre hareketinin ye­relle küreseli bağlayan kimliğini vurgulamaktadır.

Uluslararası alanda en yaygın örgütlenmeye sahip toplumsal hareket gruplarından Greenpeace’in 2009 sonunda 3 milyona yakın destekçisi bulunurken, Yeryüzü Dostları (Friends of the Earth-FoE) 2 milyondan fazla üye ve destekçiye sahiptir. Uluslararası bir çevre örgütü olan WWF’nin destekçi sayısı 5 milyonun üzerindedir. Ulusal düzeylerde etkinlik gösteren çevre örgütlerinin üye sayıları da benzer büyüklüklere ulaşmaktadır. Örneğin, ABD’deki en eski doğa koruma örgütü olan Sierra Kulubü (Sierra Club) 1,4 milyon, Doğa Koruma Derneği (Nature Conservancy) 1 milyondan fazla üyeye sahiptir.