YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II - Deneme Sınavı - 6

Osmanlı Devletinin toprak kaybettiği ilk antlaşma olan ve gerileme döneminin başlangıcı Kabul edilen Karlofça Antlaşması’yla on altı yıl süren savaşların sona ermesine rağmen Osmanlı Devleti bu savaştan hem maddi hem de manevi zararlarla çıkmıştır.

Lale Devri Avrupa’yı yakından incelemek, oradaki bilimsel gelişmeleri ve özellikle sosyo-kültürel hayatı takip etmek arzusu ile 1718-1730 yılları arasında hüküm sürmüştür. Yeni ve Avrupai bir yaşam anlayışının benimsenmesi yolunda adımların atıldığı ve barışçıl bir anlayışın hüküm sürdüğü bu devrin bütününde Avrupa etkilerini görmek mümkündür.

Osmanlı sınırları içinde bir Türk yazar tarafından Avrupa ile ilgili kaleme alınan ilk önemli belge, Kanuni Sultan Süleyman zamanında Kara Mehmet Paşa’nın elçilik heyetiyle Viyana’ya giden Evliya Çelebi’ye aittir. Ancak Evliya Çelebi, Osmanlı ülkesi ile Rönesans Avrupa’sı arasında mukayese yapmayarak sadece gördüklerini anlatmak ve tasvir etmekle yetinir.

Vesilet’üt-tıbâa İbrahim Müteferrika tarafından yazılmış olan ve matbaanın öneminin ve gerekliliğini anlatıldığı eserin adıdır. Seyehatname Evliya Çelebi'nin gezip gördüğü yerler hakkında yazdığı kitabın adıdır Tipografi kabartma biçimlerle ilgili basım yönteminin adıdır. Binbir Gece Masalları Arap ve İran halk öykülerinin derlenmesiyle olusmus öyküler topluluğudur. Avrupa’nın ilerleme kaydetmesini sağlayan medeniyet unsurlarının neler olduğunun sadece hayranlıkla değil aynı zamanda dikkatli ve meraklı bakışlarla anlatıldığı eser ise Yirmisekiz Çelebi Mehmet’in yazmış oduğu Sefaretname adlı eserdir.

Lale Devri’nde Avrupa ile kültürel etkileşimin sonuçlarından birisi de Avrupa tarzının sadece sarayda değil seçkin zümre arasında da giderek yaygınlaşması ve Fransız kültürünün Osmanlı seçkinleri arasında taklit edilmeye başlanmasıdır.

Bu mektuplaşmalar Rus düşmanı ve Fransız dostu olan şehzadenin Fransa’dan yardım beklediğini göstermektedir. Yani her ne kadar diğer şıklardaki ifadeler de doğru olsa da, Fransa Kralıyla mektuplaşmanın temel nedeni Fransa’dan olan yardım beklentisidir.

Ebubekir Ratip Efendi’nin Avusturya’nın askerî ve sivil idaresi hakkında verdiği bilgiler özellikle şu noktalarda toplanır: a) eğitimli ve disiplinli ordu b) düzenli bir maliye c) namuslu, dürüst ve eğitimli memurlar d) ekonomik güvenlik ve müreffeh bir hayat. Yani lüks ve yüksek binalar bunlar arasında yer almamaktadır.

Amirutzes: Bizanslı bilim adamı. Felsefe ve coğrafya konularında sarayda danışmanlık yapmıştır. Fatih Sultan Mehmet, Amuritzes’e dünya haritası yaptırır

Bayezit ve Yavuz Sultan Selim dönemlerinde Michelangelo ve Leonardo da Vinci’nin İstanbul’a getirtilmesi için bazı teşebbüslerde bulunulur. Avrupa’daki sanat hareketlerine kayıtsız kalmayan II. Bayezit’in Michelangelo’yu davet etme sebebi, Haliç ve Galata üzerine bir köprü yaptırmaktır.

Yenilgilerin ve Avrupa’ya karşı tutum değiştirilmesi gerektiğinin resmî belgeleri niteliğinde olan Karlofça (1699) ve Pasarofça (1718) antlaşmalarının sonucu olarak toprak kaybedilmesi, Osmanlıların yüzünü Avrupa’ya çevirmesinde oldukça etkilidir.

Fransa’da ihtilal gerçekleşirken tahta çıkan III. Selim, yönünü Avrupa’ya çevirir ve devleti bu doğrultuda yeniden yapılandırmak için stratejiler geliştirir. Daha tahta çıkmadan Avrupa’ya, özellikle de Fransa’ya derin bir ilgi duyan III. Selim, şehzade iken Fransa kralı XVI. Louis ile mektuplaşır.

Fransa’da ihtilal gerçekleşirken tahta çıkan III. Selim, yönünü Avrupa’ya çevirir ve devleti bu doğrultuda yeniden yapılandırmak için stratejiler geliştirir. Daha tahta çıkmadan Avrupa’ya, özellikle de Fransa’ya derin bir ilgi duyan III. Selim, şehzade iken Fransa kralı XVI. Louis ile mektuplaşır.

Bu dönemde Avrupa kültürünün etkilerinden birisi de tiyatrodur. III. Selim döneminde temsil vermek için İstanbul’a gelen İtalyan sanatçı Torrini’yi Sadrazam da seyreder. Sadrazam’ın oyunu beğenmesi üzerine Padişah, harem dairesinin tam karşısında kadınların da izleyebileceği bir yerde ikinci bir sahne kurulmasını ister.

1827 yılında Fransa, İngiltere ve Rusya’ya ait filolar, Navarin’de Osmanlı donanmasını yakarlar. Öyle ki Türk kuvvetlerinin yenilgisi olarak değerlendirilen bu olay Avrupa’da sevinç gösterileriyle karşılanır

Leonardo da Vinci, padişaha yazdığı mektupta Haliç ve Boğaz üzerine bir köprü yapmaya hazır olduğunu ve anlaşmazlıklar neticesinde Sultan Bayezit, Türk limanlarını Venedik ticaretine kapatır.

Avrupa’da bu gelişmeler yaşanırken Osmanlı Devleti’nin ilerlemesinin durmasıyla birlikte Osmanlı ile Avrupa’nın askerlik teknolojisi bakımından ne kadar farklı noktalarda olduğu da açıkça görülmeye başlanır. Yükselme döneminde savaş ve askerlik bakımından güçlerini kabullendiren Osmanlılar, 17. yüzyılda Avrupa ordularında ortaya çıkan teknik gücü takip etmekte yetersiz kaldıklarını fark ederler.

Yükselme döneminde savaş ve askerlik bakımından güçlerini kabullendiren Osmanlılar, 17. yüzyılda Avrupa ordularında ortaya çıkan teknik gücü takip etmekte yetersiz kaldıklarını fark ederler. Bu durum 15. yüzyıl Avrupa’sının topçulukla ilgili buluşların alınmasında gösterilen hız ile karşılaştırıldığında ortaya bir tezat çıkar. Buna sebep olan unsurlardan birisi de Avrupa’dan Osmanlı’ya kaçıp gelenlerin ve macera peşinde olanların sayısındaki düşüştür.

Osmanlı tarihinde gerileme döneminin başlangıcı sayılan Karlofça Antlaşması (1699) Sultan II. Mustafa döneminde imzalanmıştır. Karlofça; Avusturya, Lehistan, Venedik’in oluşturdukları “kutsal ittifak” ile imzalanmış olan bir antlaşmadır

Sultan III. Ahmet, sadrazamı Damat İbrahim Paşa ile önemli yeniliklere imza atarlar. Bu dönemde Batı’nın önemli merkezlerine ilk olarak Osmanlı elçileri gönderilir ve matbaa açılarak ilk kitapların basımına geçilir.

Kitâbü’s-semâniye fî sımai’t-tabiî, Aristo’nun Physique (Fizika) adlı eserinin ilk üç kitabının Yanyalı Esat Efendi’nin önderliğinde çalışan bir heyet tarafından Yunancadan Arapçaya yapılmış tercümesidir. Esat Efendi, İbrahim Paşa’nın teşvikiyle giriştiği bu eserin tercümesi sırasında yeri geldiğinde bazı eserlerden yararlanmış ve birtakım açıklamalar yerleştirmiştir. Böylece ortaya “açıklamalı tercüme” örneği koymuştur (Aydüz, 1997, s. 151-152).