YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II

Bilindiği üzere Türk edebiyatının Batı medeniyeti tesirleri altındaki bu devresi için 1859-1860 başlangıç tarihi olarak kabul edilir. Batı edebiyatından yapılan ilk tercümelerin Yusuf Kâmil Paşa’nın Fenelon’dan yaptığı Telemak tercümesi, (Münif Paşa’nın Batılı aydınlanma devri filozoflarından yaptığı ve bir dizi diyaloğun yer aldığı Muhaverat-ı Hikemiyye çevirisi (Budak 2008, s. 398) ve Şinasi’nin Batı edebiyatından yaptığı şiir tercümelerini içeren Tercüme-i Manzume’nin yayımı 1859’dadır (Enginün, 2006, s. 459).) Batılı anlayışa uygun ilk telif eser sayılan Şinasi’nin Şair Evlenmesi’nin (1860) ve ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’in (1860) yayımları da yine bu yıllardadır.

Osmanlı tarihinde gerileme döneminin başlangıcı sayılan Karlofça Antlaşması (1699) Sultan II. Mustafa döneminde imzalanmıştır. Karlofça; Avusturya, Lehistan, Venedik’in oluşturdukları “kutsal ittifak” ile imzalanmış olan bir antlaşmadır. Osmanlı’nın Batı’da en büyük toprak kaybı bu antlaşma ile gerçekleşmiş ve Avrupa’nın askerî üstünlüğü somut biçimde fark edilmiştir

Sultan III. Ahmet, sadrazamı Damat İbrahim Paşa ile önemli yeniliklere imza atarlar. Bu dönemde Batı’nın önemli merkezlerine ilk olarak Osmanlı elçileri gönderilir ve matbaa açılarak ilk kitapların basımına geçilir. Yalova’da kâğıt, İstanbul’da kumaş ve çini imalat­haneleri kurulur. Ancak bütün bunlardan önemlisi Batı’nın düşünce birikimini anlamak üzere bir tercüme heyeti oluşturularak tercüme seferberliğinin başlatılmasıdır

Osmanlı dünyasında Batılılaşma yolunda ilk ciddi ve programlı adımlar III. Ahmet ile Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın “Lale Devri” olarak adlandırılan iktidar yıllarında atılır. Bu adımların başında da Batı medeniyetini oluşturan birikimin tanınması ve Osmanlı ülkesine aktarılması amacıyla başlatılan ve desteklenen tercüme faaliyetleri gelir. Sultanın, özellikle de sadrazam İbrahim Paşa’nın sanata ve bilime verdikleri önemin bir sonucu olarak 1717’de bir Tercüme Heyeti oluşturulur. Tercüme Heyeti, içlerinde divan şairi Nedim’in de bulunduğu, dönemin dil bilen in­sanlarından oluşan yirmi beş – otuz kişilik bir gruptur. Eserlerden hacimli olanlar bu grup tarafından ve paylaşılarak, fazla hacimli olmayanlar ise tek kişi tarafından tercüme edilir. Kaynaklar, 18. yüzyıl başında faaliyet gösteren bu ilk tercüme heyetinin, 1821’deki Rum isyanı sonrasında kurulan ve “Tercüme Odası” adıyla bilinen heyetten farklı olduğunu, bürokrasiyle ilgilenmediğini, memurlara ve gençlere dil öğretmek gibi bir amacının ol­madığını ifade etmektedir

İkdü’l-cümân fî Tarihi ehli’z-zamân: Damat İbrahim Paşa’nın başlattığı tercüme faa­liyetinin ilk ürünüdür. Sadrazam İbrahim Paşa kendisine sunulan bu eseri okuyup beğen­miş ve Sultan III. Ahmet adına hemen tercüme edilmesini istemiştir. İmam Aynî’nin Aynî Tarihi adıyla da bilinen bu eser, Arapça yazılmış 24 ciltlik bir dünya tarihidir. Kaynaklar oldukça hacimli olan bu kitabın Türkçeye çevrilmesinde çalışan mütercim sayısını 30 ile 45 kişi arasında değişen rakamlarla ifade etmektedirler. Hacimli olmasına bağlı olarak eser bazı bölümleri çıkarılarak, bazı bölümleri özetlenerek, gerekli görülen bazı bölümlere de eklemeler yapılarak tercüme edilmiştir.

Osmanlı tarihinde gerileme döneminin başlangıcı sayılan Karlofça Antlaşması (1699) Sultan II. Mustafa döneminde imzalanmıştır. Karlofça; Avusturya, Lehistan, Venedik’in oluşturdukları “kutsal ittifak” ile imzalanmış olan bir antlaşmadır

Sultan III. Ahmet, sadrazamı Damat İbrahim Paşa ile önemli yeniliklere imza atarlar. Bu dönemde Batı’nın önemli merkezlerine ilk olarak Osmanlı elçileri gönderilir ve matbaa açılarak ilk kitapların basımına geçilir.

Osmanlı dünyasında Batılılaşma yolunda ilk ciddi ve programlı adımlar III. Ahmet ile Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın “Lale Devri” olarak adlandırılan iktidar yıllarında atılır. Bu adımların başında da Batı medeniyetini oluşturan birikimin tanınması ve Osmanlı ülkesine aktarılması amacıyla başlatılan ve desteklenen tercüme faaliyetleri gelir. Sultanın, özellikle de sadrazam İbrahim Paşa’nın sanata ve bilime verdikleri önemin bir sonucu olarak 1717’de bir Tercüme Heyeti oluşturulur.

Kitâbü’s-semâniye fî sımai’t-tabiî, Aristo’nun Physique (Fizika) adlı eserinin ilk üç kitabının Yanyalı Esat Efendi’nin önderliğinde çalışan bir heyet tarafından Yunancadan Arapçaya yapılmış tercümesidir. Esat Efendi, İbrahim Paşa’nın teşvikiyle giriştiği bu eserin tercümesi sırasında yeri geldiğinde bazı eserlerden yararlanmış ve birtakım açıklamalar yerleştirmiştir. Böylece ortaya “açıklamalı tercüme” örneği koymuştur (Aydüz, 1997, s. 151-152).

İkdü’l-cümân fî Tarihi ehli’z-zamân: Damat İbrahim Paşa’nın başlattığı tercüme faaliyetinin ilk ürünüdür. Sadrazam İbrahim Paşa kendisine sunulan bu eseri okuyup beğenmiş ve Sultan III. Ahmet adına hemen tercüme edilmesini istemiştir. İmam Aynî’nin Aynî Tarihi adıyla da bilinen bu eser, Arapça yazılmış 24 ciltlik bir dünya tarihidir.

Osmanlı 18. yüzyılın sonlarına kadar sultanların tahta çıkışlarını veya kazanılan zaferleri duyurmak, bazı anlaşmaların ya da anlaşmazlıkların şartlarını görüşmek üzere Avrupa’ya elçiler gönderirken ilişkilerini “çavuş” unvanını taşıyan geçici elçilerle / “fevkalade büyükelçiler”le sürdürmüştür (Beydilli, 2009, s. 290). III. Selim devrinden itibaren ise Avrupa’da ikame/ daimî elçiler bulundurulmaya başlanmıştır (1793).

Osmanlı’nın 18. yüzyılda Avrupa’ya gönderdiği sefirler ve onların yazdıkları sefaretnamelere -yukarıda sözü edilenlerden başka- birkaç örnek vermek gerekirse şunlar sayılabilir:

- Nişli Mehmet Ağa, Rusya Sefaretnamesi (1722-1723)

- Mustafa Efendi, Nemçe Sefaretnamesi (1730)

- Ali Ağa, Lehistan Sefaretnamesi (1755)

- Derviş Mehmet Efendi, Rusya Sefaretnamesi (1755)

- Ahmet Resmi Efendi, Viyana Sefaretnamesi (1758), Prusya Sefaretnamesi (1763-1764)

Osmanlı ülkesinde 15. yüzyıldan itibaren İstanbul, Selanik ve İzmir gibi şehirlerde matbaaların olduğu bilinmekteyse de Türkçe harferle Türkçe kitaplar basan ilk Türk matbaası, 1727 yılında İstanbul’da faaliyet göstermeye başlar.

Vankulu Lügati, İbrahim Müteferrika matbaasında basılan ilk eserdir ve bir sözlüktür. İsmail Bin Hammad el-Cevheri’nin Muhtarü’s-Sahah adını taşıyan Arapça sözlüğünün Türkçeye çevirisidir.

Defterdar, Bütçeyi hazırlamak, akçenin (para) değerini korumak, rütbe ve dirlik verilecekleri padişaha teklif etmek, hazineyle ilgili islerde hüküm yazmak, gelir gideri kontrol etmekle görevlidir. Anadolu ve Rumeli defterdarı olarak ikiye ayrılır.