YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II

Yirmisekiz Çelebi Mehmet, Osmanlı Devleti’nin ilk elçisi olarak atandığı Paris’te yazdığı Sefaretname ile tanınmıştır.

Âyan; Anadolu ve Balkanlarda şehrin ileri gelenlerinden oluşan, devlet adına vergi toplama yetkisini elinde bulunduran yarı feodal beylere verilen addır.

Islahat; iyileştirme anlamına gelen ıslah sözcüğünün çoğuludur.

İltizam; Osmanlı Devleti’nde bazı vergilerin, ihale yoluyla üstlenen
kişiler tarafından toplanmasına verilen addır.

Tanzimat Fermanı, Abdülmecit’in tahta geçmesinden (1 Temmuz 1839) dört ay sonra 3 Kasım 1839 tarihinde aynı zamanda hariciye nazırlığı görevini de üstlenmiş bulunan Londra elçisi Mustafa Reşit Paşa’nın yurda dönerek padişahı ikna etmesi sonucu Osmanlı devlet adamlarının, halkın ve yabancı diplomatların bulunduğu bir toplantıda okunmuştur.

Tanzimat, düzenlemeler, reformlar anlamına gelmektedir.

Tanzimat Fermanı, Abdülmecit’in tahta geçmesinden (1 Temmuz 1839) dört ay sonra 3 Kasım 1839 tarihinde aynı zamanda hariciye nazırlığı görevini de üstlenmiş bulunan Londra elçisi Mustafa Reşit Paşa’nın yurda dönerek padişahı ikna etmesi sonucu Osmanlı devlet adamlarının, halkın ve yabancı diplomatların bulunduğu bir toplantıda okunmuştur.

Tanzimat Fermanı adıyla anılan bu metnin diğer bir adı okunduğu yer dolayısıyla Gülhane Hatt-ı Hümayunu’dur.

Tanzimat Fermanı okunduktan sonra Fransızcaya çevrilerek yabancı temsilcilere gönderildiği gibi, devletin resmî yayın organı olan Takvim-i Vekayi’de de yayımlanmıştır.

İltizam; Osmanlı Devleti’nde bazı vergilerin, ihale yoluyla üstlenen kişiler tarafından toplanması. Bu vergiyi toplayan kişiye mültezim denilir.

Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı’nın ikinci aşaması, devamı, Tanzimat’la başlayan sürecin ileri bir adımı olarak görülmüştür. Tanzimat Fermanı’ndan 17 yıl sonra, 28 Şubat 1856’da yayımlanan bu ferman da Sultan Abdülmecit’e aittir.

Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı’nın ikinci aşaması, devamı, Tanzimat’la başlayan sürecin ileri bir adımı olarak görülmüştür. 

Tanzimat Fermanı’ndan 17 yıl sonra, 28 Şubat 1856’da yayımlanan bu ferman da Sultan Abdülmecit’e aittir. 

Babıali’de bütün nazırların, Şeyhülislâm’ın, yüksek rütbeli memurların, patrik, hahambaşı ve diğer cemaat ileri gelenlerinin önünde okunduktan sonra, Paris Antlaşması’nı hazırlamakta olan devletlere bildirildi.

İlk defa 1815 Viyana Kongresinde politik bir terim olarak kullanılan “Şark Meselesi”, bu tarihten sonra politikacılar, diplomatlar ve tarihçiler arasında giderek daha sık dile getirilmeye başlanmıştır.

Batı karşısında yüzyıllardır süregelen karşıtlık ilişkisi de değişmeye mecbur kalmıştır. Devlet çöküşü durdurmak için şimdiye kadar düşman olarak konumlandırdığı Avrupa devletlerinin yükselmesini sağlayan faktörleri almak ve uygulamak durumunda kaldı. Bu, modernleşme veya Batılılaşma denilen sürecin başlaması demektir.

Gerçekten de bu dönemde başta Fransa’da elçi olarak görevlendirilen Yirmisekiz Çelebi Mehmet’in (ö. 1732) Paris Sefaretname’si başta olmak üzere, Batı’ya dair gözlemlerin etkisiyle başlayan Lâle Devri, özellikle matbaanın İstanbul’da kurulması, bir tercüme heyetinin oluşturulması gibi olaylar Batılılaşma hareketlerinin başlangıcını oluşturur.

Nizam-ı cedit kavramı altında düşünülen yenilikler geniş çaplı düzenlemeleri amaçlıyordu. Bunlar arasında; eyalet paşalarının liyakate göre seçilmesi, devlet nüfuz ve otoritesinin yeniden sağlanması, halkın huzur ve güveninin temin
edilmesi; rüşvet ve iltimasın önüne geçilmesi gibi amaçlar hedeflenmiştir.

III. Selim döneminde yapılan önemli uygulamalardan birisi Avrupa başkentlerinde
daimi elçilikler açılmasıdır. Bu döneme kadar, uzun zamandan beri Avrupalı devletlerin
İstanbul’da daimi elçilikler bulundurmasına karşın Osmanlı Devleti ihtiyaca göre belli sürelerde ve belirli konuları görüşmek üzere elçiler gönderir, “fevkalade elçi” sıfatı taşıyan bu elçiler, görevin tamamlanmasıyla ülkeye geri dönerdi.

Bu sorunları arasında başta Avrupa’nın Türkiye’ye bakışındaki zihniyeti gösteren “Şark Meselesi” gelmektedir. 18.yüzyılın sonuyla 19. yüzyılın hemen başındaki Osmanlı-Fransız, Osmanlı-Rus, İngiliz savaşları, Vahabi İsyanı, Kabakçı Mustafa İsyanı gibi meseleler İmparatorluğu yıpratmıştı. Bunun üstüne Sırp ve Yunan ayaklanmaları, Osmanlı - İran Savaşı, Fransızların Cezayir’i işgali, Mısır’da Mehmet Ali Paşa sorunu, Boğazlar Meselesi ve Londra Antlaşması 19. yüzyılın başından Tanzimat’ın ilanına kadar geçen yarım asırdan az bir sürede devletin mücadele etmek zorunda kaldığı dış sorunlardan bazılarıdır.

Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıyla yeni bir askerî teşkilat kuruldu. Bu yeni birliğin eğitimi için Avrupa’dan uzmanlar getirildi, yeni kıyafetler hazırlatıldı. “Divan-ı Hümayun”a geniş yetkiler verilerek alınacak kararların padişah tarafından onaylanacağı belirtildi. Daha sonra da tamamen değiştirilerek yerine Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye adıyla yeni bir meclis kuruldu (1838). Çeşitli bakanlıklar kuruldu. Babıali, resmî bir daire haline getirildi; şehremanetinin yerine ihtisap nazırlığı kuruldu.

Tanzimat Fermanı, Abdülmecit’in tahta geçmesinden (1 Temmuz 1839) dört ay sonra
3 Kasım 1839 tarihinde aynı zamanda hariciye nazırlığı görevini de üstlenmiş bulunan Londra elçisi Mustafa Reşit Paşa’nın yurda dönerek padişahı ikna etmesi sonucu
Osmanlı devlet adamlarının, halkın ve yabancı diplomatların bulunduğu bir toplantıda okunmuştur.

Tanzimat Fermanı okunduktan sonra Fransızcaya çevrilerek yabancı temsilcilere gönderildiği gibi, devletin resmî yayın organı olan Takvim-i Vekayi’de de yayımlanmıştır.

Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı’nın ikinci aşaması, devamı, Tanzimat’la başlayan sürecin ileri bir adımı olarak görülmüştür. Tanzimat Fermanı’ndan 17 yıl sonra, 28 Şubat 1856’da yayımlanan bu ferman da Sultan Abdülmecit’e aittir.

Bugünkü Danıştay’ın görevini, yönetimle ilgili yargı konularını ele alan ve hükme bağlayan Şûrâ-yı Devlet ile bugünkü Yargıtay’ın görevini üstlenen Ahkâm-ı Adliye’nin kurulması yargı ve yürütmenin birbirinden ayrılması anlamına gelmektedir.