YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II

Devletin gerileme dönemi olan 17. ve 18. yüzyıllarda yapılan kimi iyileştirme çalışmalarına daha önce de nizam-ı cedit adı verilmiş olsa bile bu kavram tarihte III. Selim’in giriştiği geniş çaplı yenilik girişimleri için kullanılmaktadır.

III. Selim döneminde yapılan önemli uygulamalardan birisi Avrupa başkentlerinde daimi elçilikler açılmasıdır. Bu döneme kadar, uzun zamandan beri Avrupalı devletlerin İstanbul’da daimi elçilikler bulundurmasına karşın Osmanlı Devleti ihtiyaca göre belli sürelerde ve belirli konuları görüşmek üzere elçiler gönderir, “fevkalade elçi” sıfatı taşıyan bu elçiler, görevin tamamlanmasıyla ülkeye geri dönerdi. Ancak bu uygulama Avrupa’daki değişmelerin zamanında ve hakkıyla fark edilmesine yardımcı olmamıştır. III. Selim, özellikle Avrupa ülkelerindeki gelişmeleri zamanında öğrenmek amacıyla elçiliklerin kurulmasına karar vermiştir. Böylece 1794’te Londra, 1797’de Paris, Berlin ve Viyana’ya ilk daimi elçiler görevlendirildi.

1821’de başlayan Rum isyanı, 1827’de Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’nın donanmasının da yardımıyla bastırılmıştır.

"Asakir-i Mansure-i Muhammediye" isimli askerî teşkilat II. Mahmut zamanında kurulmuştur.

Belirtilen maddeler, Tanzimat Fermanı'nda yer alan maddelerdendir.

1839-1856 arasını Tanzimat’ın birinci dönemi (Mustafa Reşit Paşa dönemi), 1856-1876 arasını ikinci dönem (Ali, Fuat ve Mithat paşaların dönemi) olarak değerlendirmek de genel ve yaygın bir yaklaşımdır.

1876 öncesi Tanzimat’ın birinci kuşağı (Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal vd.), 1876 sonrası Tanzimat’ın ikinci kuşağı (Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hâmit, Muallim Naci, Samipaşazade Sezai vd.) kabul edilir.

Belirtilen maddeler Islahat Fermanı ile alınmış kararlardır.

Islahat Fermanı’nın düşünsel arka planını Osmanlılık düşüncesinin yerleşmesi oluşturuyordu.

Mülkiyetin yasal koruma altına alınmasıyla orta sınıfların oluşması ve gelişmesi için bir zemin oluşması, fermanların batı tarzı bir devlet yapısı oluşturma girişimlerindenken, diğer seçeneklerde belirtilenler, fermanların toplumsal, ekonomik ve siyasal olarak Osmanlı tarihini etkileyen ve millet sisteminin değişmesine ait girişimlerdir.

Yirmisekiz Çelebi Mehmet (ö. 1732), Osmanlı Devleti’nin ilk elçisi olarak atandığı Paris’te yazdığı Sefaretname ile tanınmıştır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

III. Selim, özellikle Avrupa ülkelerindeki gelişmeleri zamanında öğrenmek amacıyla elçiliklerin kurulmasına karar vermiştir. Böylece 1794’te Londra, 1797’de Paris, Berlin ve Viyana’ya ilk daimi elçiler görevlendirildi. İlk daimi elçiler olarak Londra’da Yusuf Âgâh Efendi, Paris’te Esseyit Ali Efendi, Viyana’da Münip Efendi, Berlin’de Aziz Efendi görev aldı. Devletin kurtuluşu için Viyana elçisi Ebubekir Ratıp Efendi’nin oradaki gözlemlerine
dayanarak bir rapor hazırlandı.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Yirmisekiz Çelebi Mehmet (ö. 1732), Osmanlı Devleti’nin ilk elçisi olarak atandığı Paris’te yazdığı Sefaretname ile tanınmıştır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Devletin kurtuluşu için Viyana elçisi Ebubekir Ratıp Efendi’nin oradaki gözlemlerine dayanarak hazırladığı rapor ile birlikte dönemin devlet adamlarına hazırlatılan raporlardan hareketle geniş çaplı bir reform programı yapan Sultan III. Selim, uygulamaya öneminden dolayı askerlik alanından başladı. Bu amaçla, 1775’te kurulan Mühendishane-i Bahri-yi Hümayun’un genişletilip donanmanın ıslahı için Tersane Nizamı yayımlandığı gibi, kara mühendis okulu olarak 1795’te Mühendishane-i Berri-yi Hümayun kuruldu.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

Devletin kurtuluşu için Viyana elçisi Ebubekir Ratıp Efendi’nin oradaki gözlemlerine dayanarak hazırladığı rapor ile birlikte dönemin devlet adamlarına hazırlatılan raporlardan hareketle geniş çaplı bir reform programı yapan Sultan III. Selim, uygulamaya öneminden dolayı askerlik alanından başladı. Bu amaçla, 1775’te kurulan Mühendishane-i Bahri-yi Hümayun’un genişletilip donanmanın ıslahı için Tersane Nizamı yayımlandığı gibi, kara mühendis okulu olarak 1795’te Mühendishane-i Berri-yi Hümayun kuruldu.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.

Bir yandan mevcut askerî birliklerin iyileştirilmesine çalışılırken öte yandan tamamen Avrupa sistemine göre yeni askerî birlikler kuruldu. Aynı şekilde ekonomi ve siyaset alanında da bazı yenilikler yapılması planlandı. Bununla birlikte önce Rumeli ayanlarının başkaldırması, ardından da Kabakçı Mustafa isyanı diye bilinen yeniçerilerin kalkışması ile bu geniş çaplı reform girişimi yarıda kesildi ve Sultan III. Selim tahtından indirildi; yerine IV. Mustafa geçti.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap A şıkkıdır.

Sadrazam olan Alemdar Mustafa Paşa, ayanları İstanbul’a davet ederek tarihte Sened-i İttifak olarak anılan bir anlaşma yapmıştır. Devlet ile tebaası arasında, Padişah’ın yetkilerini kısıtlamayı da içeren ilk anlaşma olduğu için bazı tarihçilerce Magna Carta ile karşılaştırılan Sened-i İttifak’ın uygulama imkânı bulunmadan ortadan kalktığını, buna karşılık devletin merkezi gücünü zayıflatan bir etki yaptığını belirtmek gerekir.

 Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B şıkkıdır.

Sadrazam olan Alemdar Mustafa Paşa, ayanları İstanbul’a davet ederek tarihte Sened-i İttifak olarak anılan bir anlaşma yapmıştır. Devlet ile tebaası arasında, Padişah’ın yetkilerini kısıtlamayı da içeren ilk anlaşma olduğu için bazı tarihçilerce Magna Carta ile karşılaştırılan Sened-i İttifak’ın uygulama imkânı bulunmadan ortadan kalktığını, buna karşılık devletin merkezi gücünü zayıflatan bir etki yaptığını belirtmek gerekir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap C şıkkıdır.

Tanzimat Fermanı’nın ilan edildiği 19. yüzyıl hiç şüphesiz uzun zamandan beri süregelen birçok iç ve dış sorunla boğuşan Osmanlı Devleti’nin en bunalımlı dönemlerinden birisidir. Geçmişten gelen ve halledilememiş olan sorunların yanı sıra devlet gücündeki azalmaya oranla giderek artan huzursuzluk, iç isyan ve savaşlar Tanzimat Fermanı’na giden süreçte Osmanlı devlet adamlarının yenilik girişimlerini hangi koşullarda yapmaya çalıştığını anlamaya yardımcı olacaktır. Bu sorunları arasında başta Avrupa’nın Türkiye’ye bakışındaki zihniyeti gösteren “Şark Meselesi” gelmektedir. 18.yüzyılın sonuyla 19. yüzyılın hemen başındaki Osmanlı-Fransız, Osmanlı-Rus, İngiliz savaşları, Vahabi İsyanı, Kabakçı Mustafa İsyanı gibi meseleler İmparatorluğu yıpratmıştı. Bunun üstüne Sırp ve Yunan ayaklanmaları, Osmanlı - İran Savaşı, Fransızların Cezayir’i işgali, Mısır’da Mehmet Ali Paşa sorunu, Boğazlar Meselesi ve Londra Antlaşması 19. yüzyılın başından Tanzimat’ın ilanına kadar geçen yarım asırdan az bir sürede devletin mücadele etmek zorunda kaldığı dış sorunlardan bazılarıdır.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap D şıkkıdır.

İlk defa 1815 Viyana Kongresinde politik bir terim olarak kullanılan “Şark Meselesi”, bu tarihten sonra politikacılar, diplomatlar ve tarihçiler arasında giderek daha sık dile getirilmeye başlanmıştır. Bu kavramın alanını geriye doğru Türklerin Avrupa’ya ayak basmalarına, İstanbul’un fethine (1453), Anadolu’nun fethine (1071), hatta İslamiyetin doğuşuna kadar genişletenler vardır. Bununla birlikte kavramın kullanılması 19. yüzyılın başında olmuştur. Bu tarihten sonra ise Şark Meselesi kavramı bağlama ve kullananın niyetine göre farklı anlamlara gelmektedir. Genel olarak yüzyılın ilk yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nun toprak bütünlüğünün korunması, ikinci yarısında ise imparatorluk topraklarının paylaşılması maksadıyla kullanıldığı görülüyor. Batılılar tarafından Osmanlı Devleti’nin iç ve dış siyasetinde görülen her krizin Şark Meselesi olarak anılması dikkati çekiyor. Kısacası, yüzyılın en dikkati çeken kavramı olan Şark Meselesi, Avrupa devletlerinin Osmanlı topraklarındaki niyetinin kavramlaştırılmış halidir. Buna göre Şark Meselesi, Batılı devletlerin Osmanlılarla ve Osmanlı topraklarındaki emelleri çerçevesinde  kendi aralarındaki ilişkileri de belirleyen bir anlam taşımaktadır. Bu açıdan Avrupa devletlerinin 19. yüzyıldaki denge politikalarını, çekişmeleri, pazarlıkları, anlaşmazlıkları ve savaşları aşağı yukarı arka planında hep Şark Meselesi, yani Osmanlının varlığı ve ortadan kaldırılması hesapları, zamanlama arayışları ile birlikte düşünmek gerekir. Denilebilir ki özellikle İngiltere, Fransa ve Rusya gibi büyük güçlerin kendi aralarındaki çekişmeleri olduğu gibi Osmanlılarla ilişkilerini de yönlendiren kavram budur.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E şıkkıdır.