YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II

Muhalefet Osmanlı yönetiminin demokrasi sürecini açıklayan bir kavramdır. Şinasi’den beri de edebiyatçılarımızı hem söylem hem de eylem olarak etkiler. Unutulmamalıdır ki “muhalefet” demokrasi ve Cumhuriyet kavramlarının anlam bulmasını sağlayan en önemli dinamiktir. Doğru cevap E'dir.

Bir mezhep mücadelesi şeklinde ve dış tahriklerle başlayan Celalilik daha sonra hükûmete karşı olan zümreleri de içine alarak genişlemiş, mezhep mücadeleleri geri plan- da kalarak XVII. yüzyılın ilk yarısından itibaren tamamen idareye karşı bir hareket mahiyetini kazanmıştır. Sadrazam Köprülü Mehmed Paşa’nın Müfettiş İsmâil Paşa’ya yaptırttığı te işlerde binlerce insan Celali oldukları gerekçesiyle katledilmiştir (İslam Ansiklopedisi, 2016, s. 255). Celali isyanlarının bakiyesini temizlemek Osmanlı için kolay olmayacak, bu ve benzer ayaklanmalar takip eden asırlarda da yaşanacaktır. Doğru cevap B'dir.

III. Ahmed saltanatında ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın sadrazamlığı sırasında cereyan eden Patrona Halil isyanı, Lale Devri’ni sonlandıran isyan olarak bilinir. Doğru cevap C'dir.

1808 Ekim ayında silahlı askerleri ile birlikte İstanbul’da toplanan ayanlarla, tarihe “Sened-i İttifak” olarak geçecek anlaşma yapılır. Bu aynı zamanda yüzlerce yıldır tek otorite olarak devlete ve millete hükmeden padişahın otoritesini artık başka güçlerle paylaşacağı anlamına gelmektedir.

Anlaşmanın belli başlı maddeleri şunlardır:

Vüzerâ, ulemâ, rical veya ocaktan padişaha karşı bir ayaklanma olursa âyanların iş birliği ile bastırılacaktır. Böylece âyanlar “hanedanlar” adı altında hukuksal bir sınıf ve güç hâline getirilmişlerdir.

Ocak ayaklanırsa ona karşı birlikte savaşılacaktır.

Vergi toplamada devlete yardımcı olunacaktır.

Sadrazama hep birlikte itaat edilecek, fakat o da doğru yoldan saparsa gene hep birlikte düşünülecektir. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı Devleti’nin Batı yöntemleriyle bir kamuoyu oluşturmaya çalıştığı ilk iletişim aracı Takvim-i Vekâyi’dir. 1831’de yayımlanan ve 5000 tirajla Fransızca, Rumca, Ermenice, Arapça ve Farsça nüshalarla basılmış bu Osmanlıların ilk resmî gazetesi ciddi bir kamuoyu oluşturma aracı olarak kullanılmıştır.

Araştırmacılar, Fransız İhtilali’nin üç ana sebebi bulunduğunda birleşmektedirler: Eski rejimin kötü yönetimi, felsefi düşünceler ve basın hürriyeti. Başta kralın keyfî yönetimi olmak üzere, aristokratların ve bürokratların yönetimdeki ağırlığının türlü yolsuzluklara yol açması özellikle yoksul geniş kitlelerin memnuniyetsizliğini artırmıştır. İhtilal’in asıl dinamiğini bu muhalif kitleler oluşturmuştur. Doğru cevap B'dir.

Fransız İhtilali’nin Osmanlı topraklarındaki ilk etkisi, Velestinli Rigas’ın (ö. 1798) ayaklanmasında görülür. Rigas bütün Osmanlı vatandaşları için Fransız İhtilali’yle ortaya çıkan insan hakları beyannamesini de içine alan bir anayasa hazırlamıştır. Osmanlı tarihi için erken bir anayasa teklifi olan bu hareket adalet, eşitlik, hürriyet gibi büyük ihtilalin kavramlarını slogan olarak kullanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Kanun-ı Esasi 23 Aralık 1876 günü Beyazıt Meydanı’nda ilan edilir. Dolmabahçe  Sarayı’nın ve Midhat Paşa Köşkü’nün önünde sevinç gösterileri yapılır. 19 Mart 1877’de ise anayasa gereği Meclis-i Mebusan açılır. Doğru cevap D'dir.

1889 mayısında Askerî Tıbbiye mektebinde “İttihad-ı Osmanî” adıyla bir yapı teşekkül etmeye başlar. Cemiyetin kurucuları hepsi de tıbbiye öğrencisi olan İbrahim Temo (İbrahim Ethem, 1865-1939), Abdullah Cevdet (1869-1932), İshak Sükûti (1868-1902), Mehmet Reşid (1873-1919) ve Hüseyinzade Ali (Turan,1864-1941)’dir. Tıbbiyenin ardından harbiye ve mülkiyeye açılım yapan cemiyet, kısa sürede üye sayısını artırır. Doğru cevap B'dir.

Çeşitli ülkelerde ve şehirlerde şubeler açarak örgütlenen hareket bütün Jön Türk hareketlerini bir araya getirmek üzere 4 Şubat 1902 tarihinde Paris’te bir kongre düzenler. Bu kongre Birinci Jön Türk Kongresi olarak tarihe geçer ve kongrenin ardından kurulan Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyetinin nizamnamesi belirlenir. Doğru cevap D'dir.

Muhalefet, TDK sözlüğünde “1. Bir tutuma, görüşe karşı olma durumu, aykırılık; 2. Karşı görüşte, tutumda olan kimseler topluluğu, 3. Demokraside iktidarın dışında olan parti veya partiler” şeklinde açıklanır. Misalli Türkçe Sözlük’te ise “karşı olma, aksini savunma”, “iktidarın takip ettiği politikaya karşı olan, iktidarla aynı görüşleri paylaşmayan ve bunu teşkilatlı şekilde ortaya koyan siyasi topluluk” şeklinde tanımlanmaktadır.

Padişahlıkla yönetilen Osmanlı’nın yukarıdan aşağıya doğru padişah ve çevresi, saray, askerler, ulema, memurlar ve büyük çoğunluğu oluşturan genellikle tarımla iştigal eden halktan oluştuğu görülür.

Doğru cevap E seçeneğidir. Sayfa 115’de Tanzimat Öncesi Osmanlı Zihniyet Yapısı konu başlığındaki açıklamalarda “17. yüzyıldan sonra has, tımar ve zeamet sisteminin bozulmaya başlaması ile bu defa ekonomik olarak da zorluk çekmeye başlar.” açıklanmıştır.

Doğru cevap C seçeneğidir. Sayfa 114’de KAMUOYU KAVRAMININ GELİŞİMİ VE DEMOKRASİ İLE MUHALEFET İLİŞKİSİ ana konu başlığındaki açıklamalarda “Yeniçerilerin önemli durumlarda kazan etrafında toplanıp konuşmaları ve daha fazla destek sağlamak amacıyla kazanı At Meydanı’na çıkarıp halkın desteğini kazanmaya çalışması da bir tür kamuoyu oluşturma yöntemi kabul edilir. Buna “kazan kaldırma” denilirdi. Buna karşılık toplumun daha çok dikkatinin çekilmek istenildiği durumlarda, savaş benzeri olağanüstü durumlarda “Sancak-ı Şerif” açılır ve ahalinin onun yanında toplanması istenirdi.” açıklanmıştır.

Doğru cevap D seçeneğidir. Sayfa 116’da Celali İsyanları konu başlığındaki açıklamalarında “Yavuz Selim’in Çaldıran seferi Şah’ın etkisini kırdıysa da Anadolu’da önemli bir Alevi-Türkmen nüfus vardır ve 16. ve 17. Yüzyıllarda Bozoklu Şeyh Cemal Tokat çevresinde kimi tarihçilere göre mehdilik iddiasıyla kimine göre ise ekonomik nedenlerden dolayı isyan çıkarır.” açıklanmıştır.

Doğru cevap C seçeneğidir. Sayfa 117’de Celali İsyanları ana konu başlığındaki açıklamalarında “1596’dan sonra isyan birden genişleyerek bütün Anadolu’yu büyük bir krize sürükleyecek kadar genişlemiştir (Akdağ, 74, 2012, s. 74). Bu tarihten sonra çıkacak Baba Zünnun İsyanı (1525), Kalender Çelebi İsyanı (1528), Karayazıcı İsyanı (1598) gibi temelde ekonomik olmakla birlikte çeşitli sebepler bahane edilerek çıkarılan isyanlar da Celali isyanları içerisinde değerlendirilecektir.” açıklanmıştır.

Doğru cevap B seçeneğidir. Sayfa 117’de Patronu Halil İsyanı ana konu başlığındaki açıklamalarda “III. Ahmed saltanatında ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın sadrazamlığı sırasında cereyan eden Patrona Halil isyanı, Lale Devri’ni sonlandıran isyan olarak bilinir.” Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap A seçeneğidir. Sayfa 119’da ALEMDAR MUSTAFA PAŞA-ÂYANLAR VE SENED-İ İTTİFAK ana konu başlığındaki açıklamalarda  “Bazı tarihçiler, Sened-i İttifak’ı padişahın otoritesini resmen kıran bir belge olması hasebiyle Türk demokrasi tarihinin Magna Carta’sı olarak değerlendirir ve Sened-i İttifak’ı 1215 yılında İngiltere’de Papa ile Kral John ve baronları arasında kralın birtakım yetkilerini kısıtlayan Magna Carta Sözleşmesi’ne benzetir.” şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap A seçeneğidir. Sayfa 121’de Otorite Karşısındaki En Büyük Güçlerden Birisi: Kavalalı Mehmet Ali Paşa konu başlığındaki açıklamalarda “Osmanlı’da gazetecilik faaliyetlerinin devlet eliyle teşvik edilmesinin sebeplerinden birisi de Kavalalı’nın Mısır’da çıkardığı Vaka-i Mısriyye (1828) gazetesinin yarattığı siyasi etkinin keşfiyle ilgilidir. II. Mahmut Dönemi’nde bizzat padişahın telkiniyle çıkarılmaya başlanan ilk Türk gazetesi Takvim-i Vekayi (1831)nin arkasında böyle bir motivasyon vardır “ Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap D seçeneğidir. Sayfa 122’de MATBAA VE GAZETENİN MUHALEFETİN OLUŞMASINDAKİ ROLÜ ana konu başlığındaki açıklamalarda “Sahibi İngiliz olan ve devlet tarafından desteklendiği için yarı-resmi olarak adlandırılan Ceride-i Havadis’ten sonra asıl, 1860’ta Tercüme Odası’ndan yetişmiş bir Osmanlı bürokratı olan Agâh Efendi’nin (1832-1887) çıkardığı haftalık Tercüman-ı Ahval gazetesi, Türk gazeteciliğinin başlangıcı sayılır.” Şeklinde açıklanmıştır.