YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ II

Tercüme Odası

Damat İbrahim Paşa

Levni

Fatih Sultan Mehmet

III. Selim- II. Mahmut

Karlofça Anlaşması (1699) ile başlayan toprak kayıplarının, Kırım’ın bağımsızlığını elde ettiği Küçük Kaynarca (1774) ile devam etmesi, ardından Edirne Antlaşması (1829)yla Yunanistan’ın bağımsızlık kazanması, Osmanlı’nın dikkatini kendine karşı bir süredir galibiyet almakta ve üstünlük kurmakta olan Avrupa’ya çevirmiştir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Mühendishâne-yi Bahrî-i Hümâyûn (1773) ve Mühendishâne-yi Berrî-i Hümâyûn (1795)’un kurulması, Nizam-ı Cedit Ordusunun kurulması (1793), Yeniçeri Ocağının kaldırılması (1826) ve Âsakir-i Mansure-yi
Muhammediye’nin kurulması (1826) gibi girişimler hep askerî alandaki gerilemeyi önlemek içindir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

II. Mahmut Dönemi’ni Osmanlı’da “medeniyet” düşüncesinin doğduğu dönem olarak ele almak gerekir. Memurlara ve valilere maaş bağlanması, köy ve mahalleler için muhtarlıklar kurulması, erkekleri kapsayan bir nüfus sayımının yapılması, Posta Teşkilatı’nın kurulması,
nazırlıkların kurulması, karantina sisteminin getirilmesi, pasaport alma usulünün konulması, mülkiyet hakkının tanınması vb. pek çok ıslahat II. Mahmut Devri’nde yönün
Batı’ya çevrildiğinin göstergesidir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Müteferrika matbaasında basılan ilk kitap 1729 yılında iki ciltlik Arapça-Türkçe bir sözlük olan Vankulu Lügati’dir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Fransız Büyükelçiliğinin 1795’te çıkardığı Bulletin des Nouvelles ve 1796’da çıkardığı Gazette Francoise de Constantinople gibi gazeteler, Osmanlı sınırları içinde çıkarılan ilk gazeteler olsa da Osmanlı halkına doğrudan etkileri olmamaları sebebiyle önemli kabul edilmezler. Bu bakımdan Charles Tricon tarafından İzmir’de çıkarılan İzmirli anlamına gelen Smyrneen’i ilk girişim olarak değerlendirmek daha doğrudur. Bilindiği üzere İzmir,
gayrimüslimlerin yoğun olarak yerleştikleri bir şehirdir ve gayrimüslimlerin çoğu, ticaretle meşgul olmuşlardır. İzmir ticaret dünyasında önemli bir yeri olan Fransızlar, yaşadıkları ülke olan Osmanlı’ya yönelen saldırılar karşısında bir vefa borcu olarak Osmanlı çıkarlarını savunmak adına böyle bir gazete çıkarırlar. Elbette Fransız hükûmeti aslen Fransız olan tüccarların, Fransız çıkarlarını değil de Osmanlı çıkarlarını savunmalarına tepki gösterir.
Baskılara dayanamayan Tricon, gazeteyi başkasına satar. Bu defa gazetenin ismi Le Spectature Oriental olur. 1827’ye kadar da yayın hayatını sürdürür. Aynı tarihte benzer baskılar sonucunda kapanır. Le Spectature Oriental’i çıkaran Alexander Black 1828’de bu kez haftalık Courrier de
Smyrne gazetesini çıkarmaya başlar. Türk dostu olarak bilinen Black’in bu girişimi de aynı kadere maruz kalır. II. Mahmut, Osmanlı menfaatleri doğrultusundaki gayretkeş yayınlarından dolayı onu taltif eder. Nişan ve rütbe verir ve aynı doğrultuda yayın yapacak Le Moniteur Ottoman adıyla Fransızca bir gazete çıkarmakla vazifelendirir. Bu gazete diğerlerine oranla daha uzun soluklu olacaktır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Ceride-i Havâdis’in Türk düşün tarihinde gerçekleştirdiği yenilikler şunlardır:
• İlk Türkçe -yarı resmî- özel gazetedir.
• Yaşanılan günlük siyasi ve sosyal hayata ait olayların yer aldığı ilk Türkçe gazetedir.
• İlk kez bir muhabir kadrosu kurulur.
• Devlet desteği alan ilk özel gazetedir.
• İlk yazar kadrosuna sahip gazetedir.
• İlk kez ilan yayımlayan ve gelir elde eden gazetedir.
• Ölüm ilanlarına yer veren ilk gazetedir.
• Edebî konuların kaleme alındığı ve edebiyatçılara kapılarını açan ilk gazetedir.
• Sermuharrirlik (baş muhabirlik) sistemini kuran ve sütunlarında yer veren gazetedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Edebî konuların kaleme alındığı ve edebiyatçılara kapılarını açan ilk gazete Ceride-i Havadistir. İlk kez bu gazetede muhabir kadrosu kurulur.

Özellikle memurlar tarafından okunması istenen ilk resmi gazete Takvim-i Vekayi'dir. 

Tercümân-ı Ahvâl, günlük siyasi gelişmeleri haber vermesinin ötesinde kültür, edebiyat konularındaki yazılarıyla bir fikir merkezi görevi görmüştür. 

İç ve dış siyasi gelişmeler “Havadis-i Dâhiliye” ve “Havadis-i Hariciye” şeklinde Tasvir-i Efkâr'da ayrı bölümlerde haber edilmiştir.

Muhbir'in en büyük özelliği ise Sadrazam Âli Paşa’ya yönelen muhalif cephenin sesi olmasıdır.

Geçmişte Avrupa ile ilişkilerde çok zaman askerî güçle elini sağlam tutmayı başaran Osmanlı, bu denge bozulduktan sonra Avrupa’yı daha yakından tanıma gayretinin içine girer. Bu da özellikle Hariciye içerisinde Türk ve Müslüman bir memur-bürokrat sınıfının ihtiyacını beraberinde getirir. Bu vesileyle 1821 yılında Tercüme Odası kurulur. Doğru yanıt C seçeneğidir.

19. yüzyılın Ermeni mimarları Balyanlar, Dolmabahçe Sarayı (1856)ndan, Ortaköy Camiî (1854)ne ve Beylerbeyi Sarayı (1865)na kadar onlarca bina yapmıştır. Yine Beyazıt Kulesi (1828) ve Çırağan Sarayı (1857-1871) da bu ailenin eserlerindendir. Yukarıdaki eserlerden başka, alafrangalaşma kavramı ile neredeyse özdeşleşmiş Osmanlı padişahlarından Abdülmecid Dönemi’nde inşa edilen Topkapı Sarayı’na eklenen Mecidiye Köşkü (Sarkis Balyan, 1859), Tophane Nusretiye Camii (Krikor Balyan, 1826),
Dolmabahçe Camii (Mimar Garabet Balyan, 1853), Aksaray Pertevniyal Valde Camii (Mimar Agop Balyan, 1867), Beyazıt Yangın Kulesi (Senekerim Balyan, 1828) Ihlamur Kasrı (Nkoğos Balyan, 1848), Beykoz Kasrı (Nkoğos Balyan, 1854) gibi pek çok eser Batı mimari özelliklerinin çeşitli yansımalarını bünyesinde taşır. II. Abdülhamit tarafından
Türkiye’nin ilk güzel sanatlar okulu olan Sanayi-i Nefise Mektebi (1883)’nin müdürlüğü ile görevlendirilen, okulun binasını da Mimar Vallaury ile birlikte tasarlayan Osman Hamdi Bey’in kurduğu akademik kadro ve bu kadronun yetiştirdiği mimarlar, Türk mimarisinin daha güvenli yol almasında bir milat olacaktır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Tecrübe edilen yeni sanat türünün ürünleri ise bir müddet sonra sergilenmeye başlanır. İlk sergiler ufak tefek sanatsal etkinlikler iken gerçek anlamda ilk büyük sergi Şeker
Ahmed Paşa tarafından yerli ve yabancı ressamların katılımıyla 1873’te açılır. Sanayi-i Nefise de eserlerini zaman zaman sergiler. İlk kişisel sergiyi de Şeker Ahmed Paşa (1841-1907) 1900’de Pera Palas’ta açmıştır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Türkiye'de sanatın şehirleşmeden sonra geliştiğine

Türkler, Anadolu'da oluşturdukları senteze şehirleşmiş Batılı  değerleri de katarak  Batılı bir medeniyet oluşturmada güçlük çekmemiştir.

I. numaralı cümlede Osmanlı ile Batı medeniyeti arasında bir iletişimin varlığından söz edilerek ana düşünce verilmiştir.

Osmanlı, Batı sanatını inancına aykırı görülse bile  ortadan kalkana  kadar uzun süre yakından izlemiştir.

Mustafa Rasih Paşa