YÖNETİM BİLİMİ I - Deneme Sınavı - 14

Mekanik örgüt yapısında standardizasyon yüksektir.
Organik örgüt yapısında biçimselleşme düşüktür.
İnisiyatif kullanımı mekanik örgüt yapısında düşük; organik örgüt yapısında yüksektir.
Organik örgüt yapısında hiyerarşik kademeler azdır.
Mekanik örgüt yapısında karar verme yetkisi merkezileşmiştir.

Bilimsel Yönetim Dönemi içinde yer alan Klasik Yönetim Teorilerini oluşturan üç temel yaklaşım vardır. Bunlar sırasıyla;

Yukarıda belirtilen bu üç yaklaşımın paylaştığı ortak görüşler arasında şunlar vardır:

Klasik Yönetim Teorisinin ilk yaklaşımı Bilimsel Yönetim Yaklaşımıdır. Bu yak­laşımın kurucusu ve öncüsü ise Amerikalı F.W. Taylor’dur. Daha sonra Taylor’un görüşlerini takip eden başka bilim adamları da olmuştur. Söz gelimi bunlar ara­sında Frank ve Lillian Gilbreth ve Henry Gantt’ı sayabiliriz.

Bilimsel yönetim yaklaşımı sonucu ortaya çıkan olumlu görüşler:

Kontrol Döngüsü: Hiç kimse işleri birbiri ile bağlantılı olan 5 ya da 6 asttan fazla çalışana karşı sorumlu olmamalıdır.

Fayol, ünlü işletme tanımını yapmadan evvel kendisine göre her türlü endüstriyel oluşumun üstleneceği temel faaliyetleri belirtmiştir. Bu kapsamda aşağıda listelenen altı faaliyet ortaya çıkmıştır:

Fayol, ilk beş maddenin yeterince iyi tanındığını; ancak altıncı gruba giren faaliyetlerin okuyucular tarafından daha iyi anlaşılması için biraz daha fazla açıklamaya ihtiyaç duyduğunu ifade etmiştir. Diğer faaliyetler belli bir ölçüye kadar birbirlerine bağımlı oldukları için sadece planlama ya da sadece kaynak bulmakla ilgili tek bir tanım üretilemeyeceğini düşünmüştür. Bu yüzden Fa­yol, son gruba giren faaliyetlerin diğerlerinden ayrı tutulması gerektiğini ve asıl olan faaliyetin yönetim ile ilgili faaliyetler olduğunu belirtmiştir.

Yasal-Rasyonel Yetki: Kişiyi kabullenme, otorite olarak görülen kişinin ya­salarca ya da örgüt prosedürlerince belirlenmiş konumundan ve yer aldığı mevkiden kaynaklanmaktadır.

Günümüzde pek çok örgütte yasal- rasyonel yetki ile karşılaşılmaktadır ve We­ber bürokrasi terimini bu tür yetki için kullanmıştır. Weber’e göre bürokrasinin te­mel özellikleri şunlardır:

Söz konusu on dört ilke şunlardır:

İş Bölümü: Bir kişi ya da grup, üzerine düşen çalışma süresinin azaltılmasına yardım eder. Uygulamada pratiklik ve işlere aşinalık sağlar.

Yetki ve sorumluluk: Emir verme hakkına sahip olmaktır. Yetki ve sorumlulu­ğun birbirine denk olmasını ifade eder.

Disiplin: Yapılacak olan işlerin belirli bir düzen ve belirli bir süre içinde ya­pılmasıdır. Örgüt ve çalışanlar arasında biçimsel ya da biçimsel olmayan yollarla yapılan anlaşmaların saygı çerçevesinde hayat bulmasıdır.

Kumanda Birliği: Bir astın tek bir üste bağlı olmasıdır. Tek adam, tek lider.

Yönetim Birliği: Faaliyetlerin aynı amaca yönelik olarak sürdürülmesi ve plan­lanmasıdır. Diğer bir ifade ile amaç birliği sağlamaktır.

Genel Çıkarların Kişisel Çıkarlardan Önde Tutulması: Kişilerin ya da grupların çıkarları, genel çıkarların önüne geçmemelidir. Bu husus, oldukça zorlanılan nok­talardan biridir.

Maaş ve Ücretler: Maaş ödemeleri hem çalışan hem de işletme için adil olmalıdır.

Merkezileşme: Kararların tek bir merkezden alınıp ilgili birimlere iletilmesidir. Örgütün büyüklüğüne ve yöneticilerin yapısına bağlı olarak kimi örgütlerde bü­yük önem taşırken kimi örgütlerde fazla ön plana çıkmaz.

Hiyerarşi ilkesi: Ögütün en üst noktasından en alt noktasına kadar uzanan yet­ki (otorite) çizgisidir. Bu hiyerarşi sayesinde sahip olunan yetki düzeyine göre ast­lara emir verme ve iş yaptırma mümkün olur.

Düzen: Her şey olması gereken yerde bulunuyorsa yönetici de olması gereken yere ulaşmış demektir.

Eşitlik: Çalışanlara karşı sunulan nezaket ve adaletin bir araya gelmesiyle oluşur.

Personelin Devamlılığı: Personelin görev süresinde istikrarlı olmasını ifade eder. Çalışanların işlerine adapte olabilmeleri için kendilerine belirli bir süre ta­nınmalıdır. Özellikle yöneticiler için bu süre biraz daha uzun tutulmalıdır.

İnisiyatif: Yetki ve disiplin sınırları içinde kalmak üzere her seviyeden çalışanın inisiyatif kullanması teşvik edilmelidir.

Birlik ve Beraberlik Ruhu: Uyum, bir örgütün en büyük gücüdür. Bu yüzden ekip çalışmalarına önem verilmelidir.

Emery ve Trist - Çevrenin Sınıflandırılması

Yükseliş; Gelişme dönemi (1940-1950): Bu döneme II. Dünya Savaşı damga­sını vurmuştur. Fakat savaşa rağmen insan ilişkileri yaklaşımı gelişmesini sürdürmüştür. Savaş sırasında askerî birliklerde moral, liderlik, motivasyon ve grup dinamiği gibi konularda pek çok araştırma yapılmıştır. Bu dönem­de insan ilişkileri yaklaşımına K. Lewin, R. Lippitt ve W. F. Whyte (savaş sırasında ve sonrasında yaptıkları liderlik ve grup dinamiği araştırmalarıy­la), W. Lloyd (Yankee City araştırmasıyla), L. Coch ve J. French (Harwood araştırmalarıyla), A. H. Maslow (ihtiyaçlar hiyerarşisi modeliyle) ve P. Selz­nick (örgüt teorisiyle) önemli katkıda bulunmuşlardır. Özellikle 1945-1955 yıllarında neo-klasik yönetim yaklaşımı doğmuştur. Neo-klasik yaklaşım, klasik düşüncenin boşluklarını doldurmuş, otoriter yapısını yumuşatmış ve insanı ön plana çıkarmıştır. Bu, neo-klasik yönetim yaklaşımının “klasik yönetim anlayışı+insan ilişkileri yaklaşımı” olduğu anlamına gelir.

Neo-klasik yönetim yaklaşımı psikoloji, sosyoloji ve sosyal psikoloji alanlarında yapılan araştırmaların bulgularından ve geliştirilen yöntemlerden yararlanmıştır. Neo-klasik yönetim yaklaşımının psikoloji alanından etkilenen yönleri şunlardır (Baransel, 1979, ss. 222-223):

Hawthorne araştırmalarının en önemli sonucu işletme organizasyonlarının bi­rer “sosyal sistem”, bu sistemlerin en önemli unsurlarının da “insanlar” olduğunun anlaşılmasıdır. Ayrıca belirli bir organizasyon yapısı içinde bir araya gelen insanla­rın kendi aralarında informel gruplar (biçimsel olmayan gruplar) oluşturduğu grup özelliklerinin de kişilerin sahip olduğu inançlar, alışkanlıklar, amaçlar, gelenekler ve değer yargıları tarafından belirlendiği, bu yolla meydana gelen sosyal sistemin insanlar üzerinde fiziksel faktörlerden daha fazla etkili olduğu ortaya konmuştur. Bunun sonucunda verimlilik ve üretim miktarı üzerinde işçilerin oluşturdukları sosyal normların da etkisi olduğu anlaşılmıştır. Buna ilaveten ekonomik değeri ol­mayan ödüllerin de en az ekonomik teşvikler kadar önemli olduğu; arkadaşlık, insan ilişkileri gibi kavramların iş yaşamında önemli bir yer kapladığı görülmüştür.

Neo-klasik teorinin motivasyonla ilgili temel varsayımları şunlardır:

Neo-klasik yönetim teorisine göre de yönetim alanının sınırlandırılması gere­kir. Fakat sınırların belirlenmesinde çok kesin kuralların uygulanması doğru de­ğildir. Kontrol alanı birçok faktöre bağlı olarak değişebilen, dolayısıyla durumsal bir kavramdır. Bir yöneticiye bağlı ast sayısının ne olacağı çeşitli faktörlerin etki­siyle değişebilir. Bu faktörlerin insanlarla, işle ve örgütle ilgili faktörler şeklinde gruplandırılması mümkündür.

Neo-klasik yönetim anlayışında merkezî ve merkezkaç uygulamaların derece­sini belirten bazı kriterler vardır. Söz konusu kriterler şunlardır:

Neo-klasiklere göre komitelerin sağlayacağı çeşitli yararlar vardı:

McGregor’a göre Y Teorisinin varsayımları şunlardır:

McGregor’a göre X Teorisinin varsayımları şunlardır: