YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI II

Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), sonlu sayıda seçeneğin ve hem nitel hem de nicel ölçütlerin yer aldığı karar problemlerinde seçeneklerin değerlendirilmesi için kullanılan çok ölçütlü bir karar verme tekniğidir.Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), karar problemlerini hiyerarşik bir yapıda ele alır ve ikili karşılaştırma mantığına dayanır. İkili karşılaştırma, ilgilenilen iki karakteristiğin hangisinin kaç kat daha önemli, tercih edilir, baskın olduğunun değerlendirilmesidir. İnsan beyninin pek çok ölçütle de karşılaşsa bunları ikili ikili karşılaştırdığı ve bir sıraya koyduğu gösterilmiştir.

Hiyerarşinin en üst seviyesinde amaç, ara seviyelerinde ölçütler ve varsa alt ölçütler, en alt seviyede ise seçenekler yer alır. En basit AHS yapısı alt ölçütlerin olmaması durumunda, 3 seviyeli bir hiyerarşiden oluşur: Amaç, ölçütler ve seçenekler. Eğer bir veya birden fazla ölçütün alt ölçütleri varsa bu durumda seviye sayısı, kaç kat derinliğe inilerek alt ölçütler tanımlanmışsa buna göre belirlenir.

Hiyerarşik yapıda amaç, ölçütlere bağlıdır. Bir başka deyişle, amacın gerçekleşmesi, tanımlanan ölçütler açısından değerlendirilmektedir. Ölçütler ise seçeneklerin ne derece tercih edilir olduğunun belirlenmesinde esas alınır. Yaklaşım, önce ölçütlerin birbirlerine göre, daha sonra seçeneklerin her bir ölçüt açısından göreli önem derecelerinin bulunması şeklindedir. Bir seçeneğin her bir ölçüte göre göreli önem derecesi ile ilgili ölçütün kendi önem derecesi çarpılarak bulunan değerlerin toplamı, o seçeneğin genel önem derecesini, ağırlığını, verir. En yüksek değere sahip seçenek eniyi seçenektir. AHS uygulamalarında eniyinin dışında, diğer seçenekler için de birer değer elde edildiğinden bir anlamda bir önem sırası da elde edilmiş olunur.

AHS sürecinde işlemler, sırasıyla aşağıdaki adımlardan oluşmaktadır:
1. Karara etki eden ölçütler, uzman görüşleri yardımıyla belirlenir.
2. İkili karşılaştırmalar ile ölçütlerin ağırlıkları hesaplanır.
3. Seçenekler her bir ölçüt açısından yine ikili karşılaştırmalar yardımıyla değerlendirilir.
4. Eniyi seçenek belirlenir, seçenekler sıralanır.

İlk aşama ikili karşılaştırma işlemleri ile ölçütlerin göreli önem değerlerinin bulunmasıdır. Tablo, ölçütler arası ikili karşılaştırma değerlerinin yer aldığı matrisi göstermektedir.

0,23*0,16 + 0,13*0,25 + 0,36*0,57 + 0,15*0,64 + 0,13*0,24 = 0,40

0,23*0,54 + 0,13*0,50 + 0,36*0,14 + 0,15*0,17 + 0,13*0,67 = 0,35

Bu durumda, servis kalitesi ölçütünün problemin bütünü içerisindeki ağırlığı

0.5*0.4 =0.2’dir. Buna bütünsel ağırlık denir.

Motor kalitesi ölçütünün bütünsel ağırlığı 0.5*0.6 = 0.3 olmaktadır.

Seçeneklerin bir ölçüt açısından değerinin bilindiği durumda, gerçek değerlerin kullanılabilmesi hatta kullanılması gerektiği yaygın bir kanıdır. Öte yandan bu bir zorunluluk veya tercih sebebi olmak durumunda değildir. Bazı durumlarda gerçek değerin bilinmesine rağmen, farklı değerlere ihtiyaç olabilir.

Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), sonlu sayıda seçeneğin ve hem nitel hem de nicel ölçütlerin yer
aldığı karar problemlerinde seçeneklerin değerlendirilmesi için kullanılan çok ölçütlü bir karar verme
tekniğidir. Bu ünitede yöntem, yüzeysel olarak tanıtılmakta, bu tür problemlerle karşılaşıldığında
başvurulabilecek bu tekniği basit düzeyde kullanabilecek bilgiyi vermeyi amaçlamaktadır.

Yöneylem Araştırması kapsamında, bir faaliyete etki eden faktörler ve bunlarla ilgili sağlanması
istenen koşullar gözönünde bulundurularak, gerçekleştirilebilecek eylem biçimlerini belirlemek ve
bunların içinden eniyi olanını seçmek amaçlanmaktadır.

Problemlerin çözümü için geliştirilebilecek olan karar modelleri,
doğrusal yapıda iseler, kısıtları sağlayan tüm noktaların oluşturduğu uygun çözüm alanı araştırılır ve eğer
bu alan boş küme değilse, amaç fonksiyonu değerine göre, eniyi çözüm bir uç noktada bulunabilir.

Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), karar problemlerini hiyerarşik bir yapıda ele alır ve ikili karşılaştırma
mantığına dayanır.

Lojistik firması seçim probleminde;
seçimde gözönünde bulundurulacak ölçütler lojistik firmasının filo büyüklüğü, araçlarının kalitesi, birim
taşıma maliyeti ve firmanın imajı olarak belirlenmişti. Bu ölçütler için; filo büyüklüğü mü, araç kalitesi
mi; filo büyüklüğü mü, birim taşıma maliyeti mi daha önemli ve kaç kat şeklinde, olabilir tüm ikili
kombinasyonlar için sorular yanıtlanır. Bu işlemler sırasında kullanılan, ileride açıklanacak olan sayısal
bir ölçeğe temel ölçek (fundamental scale) denir.

Hiyerarşinin en üst seviyesinde amaç, ara seviyelerinde ölçütler ve varsa alt ölçütler, en alt seviyede
ise seçenekler yer alır. En basit AHS yapısı alt ölçütlerin olmaması durumunda, Şekil 7.1’deki gibi 3
seviyeli bir hiyerarşiden oluşur: Amaç, ölçütler ve seçenekler.

Hiyerarşik yapıda amaç, ölçütlere bağlıdır. Bir başka deyişle, amacın gerçekleşmesi, tanımlanan
ölçütler açısından değerlendirilmektedir.

AHS sürecinde işlemler,
sırasıyla aşağıdaki adımlardan oluşmaktadır:
1. Karara etki eden ölçütler, uzman görüşleri yardımıyla belirlenir.
2. İkili karşılaştırmalar ile ölçütlerin ağırlıkları hesaplanır.
3. Seçenekler her bir ölçüt açısından yine ikili karşılaştırmalar yardımıyla değerlendirilir.
4. Eniyi seçenek belirlenir, seçenekler sıralanır.

Verilen formül bulunmak istenen ağırlık vektörüdür.

Alt ölçüt söz konusu olduğunda, bir alt ölçütün, bağlı olduğu ana ölçütün ağırlığından aldığı payı gösteren yüzde ağırlık (yerel ağırlık), bir de bütün içerisindeki payını gösteren yüzde ağırlık (bütünsel ağırlık) dan bahsedilir.